Ці гатовы беларусы адмовіцца ад наяўных грошай?

Ка­ра­на­ві­рус мо­жа па­спры­яць вы­вес­ці з унут­ра­на­га гра­шо­ва­га аба­ра­чэн­ня га­тоў­ку ў Шве­цыі. Жы­ха­ры гэ­тай скан­ды­наў­скай кра­і­ны ў апош­нія ме­ся­цы амаль цал­кам пе­ра­ста­лі ка­рыс­тац­ца гра­шо­вы­мі ку­пю­ра­мі і ма­не­та­мі. Гэ­та, у пры­ват­нас­ці, звя­за­на з па­ве­дам­лен­нем на­ву­коў­цаў аб тым, што банк­но­ты спры­я­юць рас­паў­сюдж­ван­ню COVІD-19. Ці за­ста­нец­ца са­праў­ды гэ­та кра­і­на на­огул без «па­пе­рак», і ці вар­та ін­шым дзяр­жа­вам сур'­ёз­на пра тое за­ду­мац­ца?

Мо­ладзь гро­шы ў ру­кі не бя­рэ прын­цы­по­ва

Тут вар­та ад­зна­чыць, што тэн­дэн­цыя ад­мо­вы ад на­яў­на­га раз­лі­ку пра­цяг­ва­ец­ца ў Шве­цыі ўжо шмат га­доў. Та­му ня­дзіў­на, што ў хо­дзе апы­тан­ня, пра­ве­дзе­на­га ў лі­пе­ні ся­род гра­ма­дзян ва ўзрос­це ад 18 да 34 га­доў, 75 % рэ­спан­дэн­таў за­яві­лі, што рэд­ка ці на­ват ні­ко­лі не ка­рыс­та­юц­ца на­яў­ны­мі гра­шы­ма. Ёсць і яшчэ больш пе­ра­ка­наў­чыя ліч­бы. Так, па­вод­ле апош­ніх да­ных, на га­тоў­ку пры­хо­дзіц­ца ўся­го ка­ля 1 % ВУП Шве­цыі. Для па­раў­на­ння: у ЗША гэ­ты па­каз­чык скла­дае 8,2 %, у еў­ра­зо­не — ка­ля 11 %.

Аб­мя­жоў­ва­ю­чы вы­ка­ры­стан­не ку­пюр, швед­скія ўла­ды зы­хо­дзі­лі з та­кіх плю­саў без­на­яў­на­га аба­ро­ту, як зруч­насць для спа­жыў­цоў і праз­рыс­тасць, якая пе­ра­шка­джае ад­мы­ван­ню гро­шай і ўхі­лен­ню ад вы­пла­ты па­дат­каў. Рас­пла­ціц­ца на­яў­ны­мі ця­пер мож­на да­лё­ка не ўсю­ды, ды і не­аб­ход­нас­ці ў іх ня­ма. Як ад­зна­чы­ла ад­на жы­хар­ка Стак­голь­ма: «Ты ўсю­ды мо­жаш за­пла­ціць карт­кай. Я, на­пэў­на, не ба­чы­ла на­яў­ныя апош­нія га­доў пяць. На­ват у мно­гіх ма­лень­кіх ка­фэ не пры­ма­юць па­пя­ро­выя гро­шы. Гэ­та, вя­до­ма, ства­рае цяж­кас­ці для ту­рыс­таў. Але гэ­та дзяр­жаў­ны трэнд, да­рэ­чы, з ім прак­тыч­на ўсе па­га­дзі­лі­ся».

Не та­кія, як усе

Шве­цыя ў ба­раць­бе з ка­ра­на­ві­ру­сам пра­цяг­вае іс­ці па сва­ім «не­еў­ра­пей­скім» шля­ху. (І тут Бе­ла­русь мае шмат агуль­на­га з гэ­тай кра­і­най) Ула­ды зра­бі­лі стаў­ку на ка­лек­тыў­ны іму­ні­тэт. Боль­шасць аб­ме­жа­ван­няў но­сіць рэ­ка­мен­да­цый­ны ха­рак­тар, а кра­мы, спарт­за­лы, шко­лы і рэ­ста­ра­ны не за­чы­ня­лі­ся. У вы­ні­ку мяс­цо­вая эка­но­мі­ка, як пад­лі­чы­лі спе­цы­я­ліс­ты, па­цяр­пе­ла менш, чым у Да­ніі, Нар­ве­гіі і Фін­лян­дыі.

Да­рэ­чы, апош­нія да­сле­да­ван­ні па­ка­за­лі, што ў пла­не рас­паў­сюдж­ван­ня ін­фек­цыі на­яў­ныя раз­лі­кі не та­кія не­бяс­печ­ныя, як мер­ка­ва­ла­ся ра­ней. Акра­мя та­го, вы­ка­ры­стан­не плас­ты­ка­вай карт­кі так­са­ма мо­жа стаць пры­чы­най за­ра­жэн­ня.

На гэ­та звяр­ну­лі ўва­гу мяс­цо­выя ўра­чы: «Так, са­праў­ды, на ку­пю­рах, якія вы­раб­ля­юц­ца з роз­ных ма­тэ­ры­я­лаў, мо­гуць за­трым­лі­вац­ца не­ка­то­рыя ўзбу­джаль­ні­кі, на­прык­лад, ту­бер­ку­лё­зу. А сі­ту­а­цыя з ві­ру­са­мі для ку­пюр як­раз най­больш спры­яль­ная, та­му што пер­шыя вель­мі хут­ка губ­ля­юць сваю ак­тыў­насць».

Акра­мя та­го, у Шве­цыі ты ад­да­еш гро­шы ў спе­цы­яль­ныя ку­пю­ра- і ма­не­тап­ры­ём­ні­кі, дзе ста­іць ад­мыс­ло­вая ўль­тра­фі­я­ле­та­вая лям­па. Лі­чыц­ца, што гэ­та­га ў цэ­лым больш чым да­стат­ко­ва. Ка­лі мы га­во­рым пра пла­ця­жы бан­каў­скі­мі карт­ка­мі, — там не­аб­ход­на ўвес­ці пін-код, ад­па­вед­на, мы да­кра­на­ем­ся да кно­пак тэр­мі­на­ла, да якіх да нас да­кра­ну­ла­ся шмат лю­дзей. Тут так­са­ма пры­сут­ні­чае ве­ра­год­насць пе­ра­да­чы.

Чые ку­пю­ры больш за­раз­ныя

Пя­ці­руб­лё­выя банк­но­ты (з ай­чын­на­га шэ­ра­гу ку­пюр) — маг­чы­ма, са­мыя бруд­ныя гро­шы, якія вы ка­лі-не­будзь тры­ма­лі ў ру­ках. На са­мых дроб­ных ку­пю­рах да­след­чы­кі вы­яві­лі да 34 ві­даў па­та­ген­ных мік­ра­ар­га­ніз­маў, якія вы­клі­ка­юць пнеў­ма­нію, ме­нін­гіт і шмат ін­шых, мяк­ка ка­жу­чы, не­пры­ем­ных хва­роб. Але, як ака­за­ла­ся, на­шы гро­шы прос­та стэ­рыль­ныя ў па­раў­на­нні з іх «Зя­лё­ны­мі» бра­та­мі.

Аме­ры­кан­скія ад­на­до­ла­ра­выя ку­пю­ры на­шмат больш «жы­выя», а зна­чыць, і бруд­ныя. Як уста­на­ві­ла гру­па на­ву­коў­цаў з Нью-Ёр­ска­га ўні­вер­сі­тэ­та, на гэ­тых банк­но­тах жы­ве амаль 400 ві­даў не­бяс­печ­ных мік­ра­ар­га­ніз­маў. Больш за ўсё — бак­тэ­рый, ад якіх уз­ні­кае вуг­рыс­тая вы­сып­ка і ін­шыя за­па­лен­ні ску­ры. Са­мыя «гу­ста­на­се­ле­ныя» — бра­зіль­скія рэ­але: на ім знай­шлі больш за тры ты­ся­чы ві­даў мік­ро­баў.

Акра­мя бак­тэ­рый, на гра­шах жы­вуць спо­ры гры­боў і ўзбу­джаль­ні­кі прак­тыч­на ўсіх гель­мін­то­заў (пра­сцей ка­жу­чы, гліс­ты). Ча­сам су­стра­ка­юц­ца фраг­мен­ты ДНК хат­ніх жы­вёл і на­ват час­ці­цы нар­ко­ты­каў. Па­вод­ле да­ных аме­ры­кан­скіх так­сі­ко­ла­гаў, амаль на 80 пра­цэн­тах ад­на­до­ла­ра­вых ку­пюр ёсць сля­ды ка­ка­і­ну; трап­ля­юц­ца так­са­ма апі­я­ты і ам­фе­та­мі­ны.

Са­мыя не­бяс­печ­ныя

Больш за ўсё не­пры­ем­на тое, што на гро­шах зна­хо­дзяць кі­шач­ную па­лач­ку, сля­ды саль­ма­не­лы і за­ла­ціс­та­га ста­фі­ла­ко­ка, якія вы­клі­ка­юць цяж­кія хар­чо­выя атру­чэн­ні, саль­ма­не­лёз, пнеў­ма­нію і ме­нін­гіт ад­па­вед­на.

Усе гэ­тыя бак­тэ­рыі Су­свет­ная ар­га­ні­за­цыя ахо­вы зда­роўя лі­чыць моц­на не­бяс­печ­ны­мі для ча­ла­ве­ка, па­коль­кі асоб­ныя шта­мы па­каз­ва­юць вы­со­кую рэ­зіс­тэнт­насць да ан­ты­бі­ё­ты­каў. Да­рэ­чы, на не­ка­то­рых аме­ры­кан­скіх і ка­над­скіх банк­но­тах на­ву­коў­цы вы­яві­лі раз­на­від­насць ста­фі­ла­ко­ка MRSA, з якой не спраў­ля­юц­ца на­ват ан­ты­бі­ё­ты­кі апош­ня­га
рэ­зер­ву.

Хва­ро­ба­твор­ныя мік­ро­бы жы­вуць на ку­пю­рах да­во­лі доў­га — ад ад­на­го да двух ме­ся­цаў. У па­пя­ро­вых гро­шах шмат цэ­лю­ло­зы, а гэ­та па­жыў­нае ася­род­дзе для бак­тэ­рый. На плас­ты­ка­вых ку­пю­рах (на­прык­лад, аў­стра­лій­скіх до­ла­рах) і ме­та­ліч­ных ма­не­тах мік­ра­ар­га­ніз­маў на­шмат менш, і іх жыц­цё ка­рот­кае — паў­та­ра–два тыд­ні.

Ці­ка­ва, што ў бак­тэ­рый ёсць свае пе­ра­ва­гі ў ма­не­тах. Так, кі­шач­ныя па­лач­кі і саль­ма­не­лы асаб­лі­ва час­та су­стра­ка­юц­ца на аме­ры­кан­скіх цэн­тах, у якіх шмат ме­дзі. Яны жы­вуць там да 11 дзён. Бяс­печ­ней за ўсё ма­не­ты з да­дат­ка­мі срэб­ра і зо­ла­та — вы­са­ка­род­ныя ме­та­лы моц­на аб­мя­жоў­ва­юць маг­чы­мас­ці рос­ту і раз­мна­жэн­ня мік­ро­баў. Ужо праз ты­дзень пас­ля та­го, як та­кая ма­не­та вы­хо­дзіць з аба­ра­чэн­ня, мік­ра­ар­га­ніз­маў на ёй не за­ста­ец­ца.

У не­ка­то­рых кра­і­нах гро­шы абез­за­раж­ва­юць азо­нам і ўльтра­фі­я­ле­там. У Япо­ніі спе­цы­яль­ная пры­ла­да ў бан­ка­ма­тах пе­рад вы­да­чай на­гра­вае ку­пю­ры да двух­сот гра­ду­саў. Гэ­та­га да­стат­ко­ва, каб па­зба­віц­ца ад бак­тэ­рый, грыб­коў і цві­лі. А вось еў­ра мож­на браць у ру­кі без уся­ля­кай бо­я­зі: на іх прак­тыч­на не бы­вае мік­ро­баў, па­коль­кі ку­пю­ры аба­ро­не­ны ан­ты­бак­тэ­ры­яль­ны­мі рас­тво­ра­мі.

На­шы гро­шы пра­хо­дзяць праз «ка­ран­цін»

Нам па­куль ра­на хва­ліц­ца ўсе­агуль­най ад­мо­вай ад на­яў­нас­ці, але ў Бе­ла­ру­сі так­са­ма рас­це до­ля без­на­яў­ных пла­ця­жоў, па­ве­дам­ля­юць спе­цы­я­ліс­ты На­цы­я­наль­на­га бан­ка кра­і­ны. У І квар­та­ле гэ­та­га го­да па су­ме до­ля без­на­яў­ных апе­ра­цый скла­ла 58,7 %, до­ля на­яў­ных — 41,3 %. У 2019 го­дзе до­ля без­на­яў­ных апе­ра­цый скла­да­ла 54,9 %, у 2010-м — 13,1 %.

Па коль­кас­ці без­на­яў­ныя апе­ра­цыі так­са­ма лі­дзі­ру­юць з яшчэ боль­шым ад­ры­вам. У І квар­та­ле іх бы­ло 90,5 % (449,9 млн), 9,5 % апе­ра­цый (47,5 млн) — на­яў­ныя. Для па­раў­на­ння: до­ля без­на­яў­ных апе­ра­цый у 2010 го­дзе скла­да­ла 49,7 %, у 2019-м — 88,8 %.

У апош­ні час у на­шай кра­і­не шы­ро­ка рас­паў­сю­дзі­лі­ся бес­кан­так­та­выя пла­цеж­ныя карт­кі, якія не пра­ду­гледж­ва­юць увя­дзен­не ПІН-ко­да. А зна­чыць, і пе­ра­да­ча ін­фек­цыі пры апла­це та­кой карт­кай нік­чэм­ная.

Як рас­ка­за­лі ў На­цы­я­наль­ным бан­ку кра­і­ны, уся гра­шо­вая ва­лю­та, якая па­сту­пае ў банк, пер­ша­па­чат­ко­ва ад­праў­ля­ец­ца на 14-дзён­ны ка­ран­цін. Пас­ля ка­ран­ці­ну ма­не­ты і банк­но­ты сар­ту­юць па сту­пе­ні зно­ша­нас­ці і за­бру­джа­нас­ці. У аба­ра­чэн­не па­сту­па­юць чыс­тыя ма­не­ты і ку­пю­ры, на якіх ад­сут­ні­ча­юць сля­ды па­шко­джан­няў. Банк­но­ты на­мі­на­лам 5 і 10 руб­лёў вы­да­юць пе­ра­важ­на но­выя.

«Пры гэ­тым вар­та ўліч­ваць, што коль­касць гра­шо­вай на­яў­нас­ці, якая вы­пус­ка­ец­ца з На­цы­я­наль­на­га бан­ка што­ме­сяц, скла­дае не­вя­лі­кую до­лю ўсёй на­яў­нас­ці, якая зна­хо­дзіц­ца ў аба­ро­це (у ка­сах бан­каў, на ру­ках у фі­зіч­ных асоб, у ка­сах юры­дыч­ных асоб, ін­ды­ві­ду­аль­ных прад­пры­маль­ні­каў)», — рас­тлу­ма­чы­лі ў Нац­бан­ку.

Прад­стаў­ні­кі Нац­бан­ка на­га­да­лі аб пра­ві­лах за­ха­ван­ня гі­гі­е­ны пас­ля кан­так­ту з ку­пю­ра­мі і ма­не­та­мі — трэ­ба аба­вяз­ко­ва мыць ру­кі. А так­са­ма ўдак­лад­ні­лі, што ў ця­пе­раш­ні мо­мант, больш бяс­печ­на ка­рыс­тац­ца бес­кан­так­та­вы­мі пла­ця­жа­мі і дыс­тан­цый­ны­мі ка­на­ла­мі бан­каў­ска­га аб­слу­гоў­ван­ня для апла­ты па­ку­пак.

Сяр­гей КУР­КАЧ