Вы тут

Першая Афрыка


Першая Афрыка

Кілімок над жалезным ложкам з шышачкамі па ражках. Гэта першае, чым сустрэў мяне свет. Там пальмы, кактусы, вярблюд.
На вярблюдзе — наезнік на дальнім плане. Арабы селі ў кружок на пярэднім. Мезенец левай рукі аддам, каб даведацца, што ўнутры кружка яны разглядаюць. Адзін прыхіліўся ў цяньку да каменнай вежы. Магчыма, арабы гуляюць у нейкую гульню і той, што ў цяньку, выбыў.

Я гадзінамі разглядала кілімок, прачынаючыся і калі засынала. Першапачаткова яго купілі не мне. Габеленавы дыван прывёз муж цёці Марыі, калі праходзіў вайсковую службу ў ГДР, для іх будучага дзіцёнка. Дзіцёнак памёр, адзіны сынок мамінай сярэдняй сястры. Я дакладна ведаю год, бо ўчора была на могілках у лесе ля вёскі Перавозы, дзе пахаваная радня. Выпадкова трапіла. Сябры прапанавалі дзе-небудзь у прые мным месцы папаліць, я кажу, маўляў, ведаю, дзе найлепшае. Айда на могілкі! Пасля дажджу водар чэрвеньскага сасновага лесу не патлумачыш, адно трэба нюхаць. Дот пасярод могілак з Першай сусветнай яшчэ. Побач — магілка Віцюшкі. На надмагіллі — анёлак з «Сіксцінскай Мадонны» Рафаэля. Вельмі модныя зрабіліся гэтыя анёлкі, якія дзівяцца на Мадонну і Езуса: на сувенірах, у рэкламе, на магілах. Раней я столькі іх не бачыла паўсюль. І па двое выкарыстоўваюць мілых істот, і па адной. Яны не крыўдзяцца, калі іх разлучаюць. Адно тлустыя шчочкі падпіраюць задумліва пульхнымі ручкамі.

Пад анёлкам Віцюшкі толькі год пазначаны, у які мой стрыечны брацік нарадзіўся і памёр, два месяцы пражыўшы: 1960. Праз дзевяць гадоў, значыцца, бабуля зняла кілімок з гарышча. Ён стаў маім. Разам з арабамі ў джэлабах і бабушах. Джэлаба — гэта мараканскі вулічны шлафрок да пят з капюшонам і даўгімі рукавамі. Я такія бачыла на штогадовым мараканскім кірмашы ў Партугаліі, на старых мараканцах. Яны не прадаваліся. Толькі на людзях. А бабушы прадаваліся, і я набыла. Бабушам, таксама мараканскаму традыцыйнаму абутку, зносу не было. Мяккія, скураныя, колеру малахіту, з крута задранымі ўверх насамі. Шкадую моцна, што не забрала іх дахаты з Партугаліі. Забыла, як збіралася. Лепш узяла б іх і больш нічога. Шкадую болей у сто разоў, што ніяк не магу забраць назад кнігу, якую гадоў пятнаццаць назад узялі пачытаць. Кніга называлася «Афрыка». Уладальнік дарэвалюцыйнага выдання, калі ўбачыў, як загарэліся мае вочы на кніжку ў мармуровага ўзору вокладцы, не вагаючыся, працягнуў яе мне. Дзядуля ягоны быў выкладчыкам геаграфіі, прадзядуля таксама, вось адкуль тая кніга на лецішчы ў іх апынулася. Ніхто на «Афрыку» не звяртаў увагі дзесяцігоддзямі. І тут я бачу каштоўнасць занядбаную, і мне яе дораць. Без ваганняў схапіла. Ледзь не вырвала з рук, але хутка кнігу вырвалі з рук у мяне больш уладныя рукі. Дасюль назад не аддалі.

Я ўвесь час насіла «Афрыку» з сабой, там былі малюнкі, карты. Тры рускія падарожнікі абышлі ўвесь кантынент наскрозь пешшу. Цэлую кнігу напісалі пра тое, што бачылі. Вядомая справа, мне хацелася, каб усе яе чыталі. І першы ж чытач кнігу не вярнуў. Калі-нікалі сэрца ўсхліпвала ад горычы, бо я так і не дачытала сваю «Афрыку». Напішу, падумала раптам, вось зараз таму чалавеку, які не вярнуў кнігу. Чаму раней не дадумалася? Саромелася? Дык а хто ў каго кнігу папёр? Напісала. Я не была ўпэўнена, што адкажа, мы не настолькі блізкія, тэма пытання казытлівая. Адказаў. Кнігу памятае выдатна. Яму «Афрыку» падарыў сябар. Той самы, дарэчы, які падарыў мне. Як такое магло аднолькавае дзеянне двойчы адбыцца? Магія. «Кніга прапала даўно, падчас шматлікіх пераездаў», — напісаў. Я не паверыла. Бо за тое, каб узяць пачытаць, ён падарыў значок са сваім кумірам Чэ Геварай. Яшчэ здзівілася: што за ахвяра? А ён ужо тады ведаў кошт «Афрыкі». Я, дарэчы, ведала таксама, ды адмаўляць у кнізе невысакародна. Але ці не глупства — даваць, падазраючы, што бяруць назаўсёды? Дзіўная рэч: калі высветлілася, што кнігу больш не ўбачу, неяк супакоілася. Яснасць — свайго роду медытацыя. І ўсё ж такі безыменны палец левай рукі ахвяравала б, каб вярнуць гэту кнігу.

З «Афрыкі» яскравае ўрэзалася апісанне туарэга. Туарэгі — берберскае племя коннікаў, цалкам заматаных у чорнае, у іх толькі вочы жывымі вугалькамі пабліскваюць з вузкай шчэлкі спецыяльнай хусткі, твару не бачна. Туарэг — нібы працяг каня, смаляны гнуткі прут, які быццам вырас са спіны жывёлы. З каня спускаецца — качкай перакульваецца. Ад бесперапыннай лятаніны па пустыні ногі робяцца колам. Пікіраваў ястрабам — і вось ледзь кульгае да вогнішча, затоена блішчаць вочы драпежнай птушкі-туарэга ў водсветах агню. Адно чакае моманту сарвацца з места, пранізаць кентаўрам жоўтую бязмежнасць.

Маленькай была я калчаногая. «Ногі сэрцам», — казала мама. Чыста бербер. Мела коніка на палцы, на якім «ездзіла» паўсюль. Дакладней, не цэлага коніка, а галаву ў аброці. Заснула аднойчы ў хаце бабулі. Мама без мяне пайшла ў нядаўна атрыманую кватэру. За нечым вярнулася з паўдарогі. Я прачнулася, ужо паспела засумаваць па маме і вызвалася ісці дамоў з канём паміж крывымі нагамі. Кілометраў пяць. Бедная мама. Спрабую ўявіць познае вяртанне па сцежках прыватнага сектара, па благіх тратуарах цэнтральнай часткі горада, па невядома чым пад нагамі раёна новабудоўляў. Гэта і смешна, і сюррэалістычна Аднойчы даўно сутыкнулася з назвай галавы каня на палцы па-нямецку. Не магу ўспомніць. Не атрымліваецца сфармуляваць, каб слоўнік выдаў нешта падобнае на тое чароўнае слова з Гофмана альбо Гаўфа. У роспачы звяртаюся да Альгерда Бахарэвіча. Ён жыў у Мюнхене сем гадоў, ён павінен дапамагчы. Ёсць: Steckenpferd. Штэкенпфэрд. Stecken — тырчаць. Pferd — конік. Цяпер не забудуся. Я коніка не памятаю, але сярэдні палец левай рукі не пашкадую, каб праехацца на ім хоць раз па начной
Смаргоні ў суправаджэнні маладой мамы.

Кілімок, можа, таксама б не ўспомніла, калі б цёця Ядзя, мамінага сярэдняга брата жонка, раптам у такі, як сёння, чэрвеньскі дзень, пятнаццаць гадоў таму, не палезла на гарышча. Нейкі скрутак дае. Развярнула я скрутак і войкнула. Адразу ўспомніла ўсё, накшталт героя Арнольда Шварцэнэгера з фільма «Успомніць усё».
— Гэта ж твой, — кажа цёця хутчэй станоўча, чым пытальна.
— Мой, — прыціскаю да грудзей. Гэта не адказ, а прызнанне ў любові цёці, і яшчэ больш — кілімку.
Зноў вісіць над ложкам у мяне. Зноў разглядаю ўранку і перад сном пальмы, кактусы, арабаў, што селі ў кружок. І таго, у цяньку, і таго, каторы на вярблюдзе. Габеленавы кілімок — мая галоўная каштоўнасць. Калі прыйдзецца назаўсёды пакідаць кватэру, горад, радзіму — першым чынам вазьму яго з сабой. Было б файна завярнуць у кілімок, развітваючыся з цяперашнім жытлом, кнігу «Афрыка». Так і бачу іх разам, адзін у адным. Абуцца ў бабушы. Такая фантазія нязбытная. Я часцяком засынала, малая, пералічваючы рэчы, якія вазьму з сабой на бязлюдную выспу. Цяпер, дзякуючы кілімку, зноў пералічваю самае неабходнае. Вынікам гульні ў падарожжа і думак пра Афрыку стаў сон, дзе насамрэч у Афрыцы чакае дом.

Плылі-плылі і прыплылі ў Афрыку. З некім, каго не бачу, але свой у дошку. На плыце дабіраліся ў радавы маёнтак. Закінуты, велізарны, з плоскім дахам двухпавярховік. Ні водаправода, ні электрычнасці. Шкло амаль ва ўсіх вокнах павыбітае. Вечарэе, шырокая рака, на беразе якой пабудаваны дом, ззяе ад нізкага сонца. Хмары птушак. Гоман, крык. Я на плоскім даху адной з гаспадарчых пабудоў, калі ўжо сцямнела, распаліла вогнішча, спякла бульбу. Чышчу і ем. Усё так павольна ў гэтым сне, так выразна. Бульба рассыпаецца ў руках. Стыне. Ем. Нічога не адчуваю ад змены становішча. Ад таго, што, акрамя бульбы, іншай ежы няма. Тут на дах залазіць свой у дошку. Мы весела размаўляем, а потым цалуемся. У памяці ад сну засталося чамусьці не гэта, на першы погляд важнае, а зіхоткая рака, сухая трава па берагах, множныя кропкі птушак у бляску вады.

Не вытрымала, запытала маму пра Віцюшку. Пра Славіка заадно. Славік — таксама стрыечны мой брацік. Сынок цёці, якая аддала кілімок. Памёр годам раней за Віцюшку, ад менінгіту. Таксама пражыўшы некалькі месяцаў. Дакладней, тры з паловай. Мама казала, што ў горад тады прыехалі маладыя дактары. Муж і жонка. Прарабілі няшмат. Пры іх памерла восем немаўлят, гэта пра каторых мама ведае. Дактароў звольнілі. Яны пакінулі горад назаўсёды.
— Я эціх урачоў добра знала, — казала мама, — гарадскія, васпітанныя.
— А дзеці паміралі.
— Паміралі.

Славік і Віцюшка побач закапаныя. У абодвух на магілках анёлкі Рафаэля. Кучаравыя, як негрыцяняты. Я б вялікі палец левай рукі аддала, каб яны не паміралі. На добры розум трэба за кожнае жыццё па пальцу, ды указальны можа дзе спатрэбіцца. Зусім без пальцаў на левай руцэ, напэўна, будзе моцна нязручна.

Таня СКАРЫНКІНА

 

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».