Ён будаваў культурныя масты

Навуковец Уладзімір Сакалоўскі шмат паспрыяў таму, каб у Германіі больш ведалі пра Беларусь і адладжваліся культурныя сувязі паміж краінамі. Ураджэнец Слонімшчыны быў і лірыкам: пісаў вершы.

Сяргей Панізьнік — даўні аўтар “Голасу Радзімы” й наш добраахвотны дарадца — напісаў з Канады, дзе цяпер большым часам жыве, пра юбілей сябра: “Спаўняецца 90 гадоў ад нараджэння кандыдата філалагічных навук Уладзіміра Сакалоўскага. Ён папрацаваў як на Бацькаўшчыне, так і ва Усходняй Германіі, у Бонскім унівесітэце. Некаторы час выкладаў нямецкую мову ў Рыжскім інстытуце грамадзянскай авіяцыі. Там жа, у Рызе, спрыяў дзейнасці Таварыства беларускай культуры “Сьвітанак”, пашыраў беларускую культуру”. Сяргей Сцяпанавіч звяртае ўвагу, што ў сеціве ўказана дата нараджэння 13 снежня, хоць даты жыцця Уладзіміра Сакалоўскага такія: 4.07.1930–20.06.2013. Юбілей!

Памятны для Сяргея Панізьніка жнівень 1984‑га, калі ягоная сям’я запрасіла мінскіх суседзяў (а жылі ж побач, у адным доме № 60 па вуліцы газеты “Правда”) Уладзіміра Лявонцевіча й Галіну Антонаўну Сакалоўскіх у вандроўку: на Падзвінне. Наведалі яны тады ў вёсцы Цінкаўцы Верхнядзвінскага раёна музей “Хата бабкі Параскі на Шляху з Грэкаў у Варагі”, Сяргеем Панізьнікам створаны. Ёсць здымак там. А таксама зняліся каля брамы былога палаца графа Лапацінскага ў мястэчку Лявонпаль Мёрскага раёна: на левым беразе Дзвіны. Пазней зазняў Сяргей Панізьнік, як піша, “пару лагодных, добразычлівых людзей” і ля згаданага мінскага дома ў 90‑я гады. Там і цяпер, удакладняе, жыве Галіна Антонаўна. Ёсць тэлефон.

Тэлефаную. Галіна Антонаўна гатова да размовы. Слухаючы, раблю пазнакі.

Родам яе муж са Слонімшчыны, з вёскі Мяльканавічы. Яшчэ ў Першую сусветную сям’я Сакалоўскіх была ў эвакуацыі, тады ж яе будучы свёкар, Лявонцій Аляксеевіч, у Таганрогу закончыў гімназію. Пазней павучыўся (закончыў некалькі курсаў) у Варшаўскім універсітэце. І, вядома ж, быў чалавекам адукаваным. “Ён, калі Слонімшчына пад Польшчай была, уваходзіў у Кампартыю Заходняй Беларусі, у турме тады сядзеў”, — удакладняе суразмоўца. Пазней у тэксце краязнаўца Сяргея Чыгрына, які сябраваў з земляком, быў запрошаны на яго 80‑годдзе, я прачытаў: бацька навукоўцы добра валодаў беларускай, польскай, рускай і нямецкай мовамі, ведаў яшчэ лацінскую ды старажытна-грэцкую, актыўна ўдзельнічаў у працы мясцовай філіі Таварыства беларускай школы (ТБШ). Вось дык селянін, хочацца ўсклікнуць! І робіць выснову Сяргей Чыгрын: прыклад Уладзіміру было з каго браць. Са спрыяннем-падтрымкаю бацькоў сваіх, сялян Лявонція ды Аляксандры, “юнак з далёкай слонімскай вёскі пайшоў у навуку, бо меў талент да замежных моў, да вучобы”.

Спадарыня Галіна ўдакладняе: вучыўся Уладзімір у Мяльканаўскай сямігодцы (1937–46), потым па 1949‑ы ў Азярніцкай школе (цяпер Азярніца — цэнтр сельсавета). Далей быў Гродзенскі педінстытут: нямецкае аддзяленне факультэта замежных моў. Пачаў з 1953‑га працаваць настаўнікам у Мастах, быў дырэктарам Зяльвянскай 8‑годкі — у саміх Мастах (1957–58). Гэта, пэўна ж, па левы бок Нёмана: ранейшае мястэчка Зяльвяне стала часткай горада. І ёсць на карце Мастоў, на левабярэжы, вуліца Зяльвянская й непадалёк 3‑я мастоўская школа. Працаваў дырэктарам і ў іншых школах раёна. У ліпені 1962‑га Уладзімір Сакалоўскі па ўласнай заяве быў залічаны на пасаду перакладчыка ва Усходняй Германіі: там і працаваў да 1969‑га. Пераехала ж сям’я Сакалоўскіх адтуль у Рыгу. “Мы пражылі душа ў душу 57 з паловай гадоў”, — з лёгкай тугой кажа Галіна Антонаўна. Пажаніліся ў 1956‑м. Згадвае, што сама яна, у дзявоцтве Лукашык, таксама педагог, родам з Бераставіцкага раёна, з прымежнай вёскі Падбагонікі: “што пры Свіслачы, а за рэчкай там і Польшча”. Закончыўшы педвучылішча ў Слоніме, працавала настаўніцай пачатковых класаў, потым закончыла й Гродзенскі педінстытут.

Прыпомнілася мне, што Сакалоўскага згадвае вядомы беларус Рыгі Вячка Целеш, калі піша пра свайго сябра Валерыя Дзевіскібу (“Жыццё і творчасць мастака” — ГР, 26.06.2014.). У тэксце ёсць адметны абзац: “У 1980 годзе была скончана пабудова маёй майстэрні, Валерый пастаянна заходзіў да мяне. У той час, дарэчы, у Рыжскім інстытуце грамадзянскай авіяцыі выкладчыкам нямецкай мовы працаваў Уладзімір Сакалоўскі, родам са Слонімшчыны, у Рызе працавала выкладчыцай паэтэса з Гродзеншчыны Аўгіння Кавалюк. З дапамогай мінскіх сяброў мы “знайшліся”, пазнаёміліся, пачалі сябраваць, збірацца ў майстэрні: Сакалоўскі з жонкай Галінай, настаўніцай, Аўгіння з мужам Лявонам, навукоўцам Латвійскай акадэміі навук, мая стрыечная сястра Раіса Сазон — настаўніца, я з жонкай ды Валерый Дзевіскіба з яго Лідзіяй. Сустрэчы праходзілі на беларускай мове й былі цікавымі. Аўгіння чытала вершы, Уладзімір расказваў пра свае пераклады з нямецкай літаратуры на беларускую мову, гаварылі пра родную культуру, гісторыю. За кавай, пад чарку спявалі беларускія песні: я на лістах ватмана пісаў словы й вешаў на мальберце, каб усім было відаць. Нашу сябрыну можна лічыць першым неафіцыйным нацыянальным беларускім таварыствам у Латвіі”.

Галіна Антонаўна памятае тыя сяброўскія сустрэчы, удакладняе: Уладзімір Лявонцевіч з 1971 года выкладаў нямецкую мову на кафедры замежных моў Рыжскага інстытута грамадзянскай авіяцыі. А далейшы ягоны лёс вызначыла вялікае жаданне больш расказаць пра Беларусь жыхарам Германіі. Бо, згадвае жонка, для яго немалым патрасеннем было пабачыць, што ў ГДР, дзе яны некаторы час жылі й працавалі, пра Беларусь практычна нічога ніхто не ведае. І вось, спрабуючы выправіць такое становішча, Уладзімір Сакалоўскі пачаў збіраць матэрыялы. З 1973 па 1976 год быў суіскальнікам Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР, пісаў навуковую працу і ў 1977‑м абараніў кандыдацкую: “Беларуска-нямецкія літаратурныя сувязі перыяду Ваймарскай рэспублікі”. У тым жа годзе па конкурсе Уладзімір Сакалоўскі быў зацверджаны на пасаду малодшага навуковага супрацоўніка ў згаданам Інстытуце літаратуры. Але, паколькі не меў мінскай прапіскі, то праз два гады вымушаны быў вярнуцца ў Рыгу: працаваў ужо дацэнтам, загадчыкам кафедры рускай мовы па рабоце з замежнымі студэнтамі. Толькі ў 1982‑м сям’я вярнулася на сталае жыхарства ў Беларусь, і Уладзімір Сакалоўскі рос ужо як навуковец у акадэмічным Інстытуце літаратуры. У 1987–90‑х гадах, у прыватнасці, загадваў аддзелам узаемасувязяў літаратур. Галіна Антонаўна ўдакладняе: змяніў на той пасадзе вядомага пісьменніка, літаратуразнаўцу Алеся Адамовіча, які тады паехаў працаваць у Маскву.

Галоўнай працай мужа Галіна Сакалоўская лічыць больш чым 300‑старонкавы бібліяграфічны даведнік “Беларусь і Германія: інтэлектуальныя й культурныя дачыненні паміж 1914 і 1941 гадамі” (у арыгінале: “Weіßrußland und Deutschland: Geіstes- und Kulturbezіehungen zwіschen 1914 und 1941. Bd. 1. Bіblіographіe”), які пабачыў свет у Кёльне ў 2000 годзе. Навуковец глыбока даследаваў гісторыю развіцця ды ўзаемадзеяння беларускай і нямецкай культур, шмат пісаў артыкулаў па азначанай тэматыцы. У Мінску выйшлі яго кнігі “Пара станаўлення: вопыт параўнальнага вывучэння беларускай і некаторых класічных зарубежных літаратур” (1986), “Беларуская літаратура ў ГДР” (1988), “Беларуская савецкая літаратура за мяжой” (1988). У 1994‑м у зборніку “Шляхам гадоў” выйшлі падрыхтаваныя ім матэрыялы “Забытыя старонкі гісторыі. Рудольф Абіхт і Антон Луцкевіч. Перапіска (1916–1921)”. У інтэрнэце чытаем: Уладзімір Сакалоўскі сістэматызаваў ды абагульніў беларуска-нямецкія грамадска-культурныя, асабліва літаратурныя сувязі, адкрыў многія іх факты. Важны набытак для нашай культурнай скарбніцы — зроблены ім пераклад з нямецкай мовы працы Анджэя Цеханавецкага “Міхал Казімір Агінскі і яго “Сядзіба музаў” у Слоніме” (выходзіла ў Беларусі ў 1993 і 2006 гадах). Даследчык знайшоў каштоўныя матэрыялы, якія тычацца Беларусі ў перыяд Першай сусветнай вайны, працы Надзвычайнай місіі БНР у Германіі. Апошняе стала магчымым, бо Уладзімір Сакалоўскі з 1995 года на пасадзе прафесара пры Бонскім універсітэце (Германія) пад кіраўніцтвам Ганса Ротэ выконваў праект “Беларусь і Нямеччына ад Першай да Другой сусветнай вайны. 1914–1941”. З 1996‑га навуковец кіраваў аддзяленнем беларуска-нямецкага грамадска-культурнага ўзаемадзеняння Інстытута Цэнтральнай ды Усходняй Еўропы, узначальваў Беларуска-нямецкую навуковую раду. Апошнія факты ёсць у “Кароткім жыццяпісе” Уладзіміра Сакалоўскага — своеасаблівай прадмове да публікацыі “Надзвычайная місія БНР у Нямеччыне (1919–1925)” (часопіс “Аrche”, 2009, № 3). У інфапрасторы ёсць і публікацыі даследчыка “Успрыняцце творчасці Якуба Коласа ў Заходняй Еўропе першай паловы XX ст.” (2007), “Да вытокаў беларускай дыпламатыі: дзейнасць беларускай місіі ў Берліне (1919–1923) (2008), “Прысутнасць творчасці Янкі Купалы ў нямецкамоўным свеце” (2009).

Колькі слоў пра тое, чаму надзвычай важнай бачыцца сёння даследчыцкая праца Уладзіміра Сакалоўскага. Святкуючы 75‑годдзе Перамогі над фашысцкай Германіяй, нам варта памятаць: нямецкі народ, нямецкая культура й самі панеслі велізарныя страты ў выніку вядомых нам палітычных працэсаў ХХ стагоддзя. Каб у нашым часе супрацьстаяць антычалавечнай ідэалогіі нацызму, людзям адукаваным, культурным належыць шукаць тое, што нас паядноўвае, будаваць культурныя, духоўныя, інтэлектуальныя масты паміж народамі. Як і рабіў Уладзімір Сакалоўскі. Дарэчы, застаючыся ў душы лірыкам! Не ўсе ведаюць: у 2011-м у Нью-Ёрку выйшла кніга вершаў яго “Я перажыў свае жаданні” (у ЗША жыве сын аўтара, Аляксей, вядомы ІТ-спецыяліст).

Маем надзею кніжку тую пачытаць. Аддаем належнае вялікай працы земляка-юбіляра, шануем яго памяць.

Іван Ждановіч