Вы тут

Прэзідэнт: Няма больш мірных людзей, чым беларусы


У вёскі Боркі Кіраўскага раёна ў 1942-м годзе адбылася адна з самых маштабных у Беларусі трагедый часоў Вялікай Айчыннай вайны.


Адкрыццё мемарыяльнага комплексу памяці спаленых вёсак Магілёўскай вобласці — адно з асноўных мерапрыемстваў вобласці ў год 75-годдзя Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне і 78-й гадавіны з дня трагедыі ў Борках, калі падчас адной з самых буйных карных аперацый Вялікай Айчыннай вайны, за адзін дзень, фашыстамі было расстраляна і спалена больш за дзве тысячы мірных жыхароў. Гэтыя падзеі ляглі ў аснову адной з сюжэтных ліній мастацкага фільма «Ідзі і глядзі» рэжысёра Элема Клімава, знятага ў жанры ваеннай драмы.

«Як яны не ўбачылі ў нашых старых, жанчынах і немаўлятах хоць нейкі напамін аб сваіх родных людзях?»

Кіраўнік гісторыка-патрыятычнага клуба «Віккру» Мікалай Барысенка азнаёміў Прэзідэнта з аб’ектамі мемарыяльнага комплексу. Да кампазіцыі «Беларусь — журботная маці» кіраўнік дзяржавы ўсклаў кветкі.

 «Сёлетні год праходзіць пад знакам святога для нас свята — юбілея Вялікай Перамогі. Яна падарыла нам 75 гадоў мірнага жыцця. Жыцця, за якое Беларусь заплаціла занадта дорага. Самае неспасціжнае наступства той вайны — генацыд мірнага насельніцтва. Боль, гора і пачуццё незаменнай страты, якія адчуў наш народ, сталі для наступных пакаленняў беларусаў сапраўднай траўмай», — пачаў сваю прамову Аляксандр Лукашэнка.

Ён адзначыў, што чытаючы ўспаміны відавочцаў, гледзячы на жахлівыя фота- і кінахроніку злачынстваў гітлераўскіх акупантаў, мы ніколі не зможам зразумець, як салдаты, у якіх ёсць маці, якія самі спазналі шчасце бацькоўства, змаглі забіваць бяззбройных людзей. Асабліва дзяцей, якіх кідалі ў калодзежы жывымі.

 «Як яны не ўбачылі ў нашых старых, жанчынах і немаўлятах хоць нейкі напамін аб сваіх родных людзях?. Знішчалі стрымана і метадычна, нават немаўлятаў падымалі на штыкі, эканомячы патроны... Гэта гучыць дзіка і страшна, але мы не можам сабе дазволіць падбіраць ашчадныя словы, успамінаючы зверствы, якія рабіліся на беларускай зямлі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Не можам, таму што забытыя эмоцыі — гэта першы крок да забыцця падзей, якія іх выклікалі. Сёння мы аддаём даніну памяці загінулым жыхарам вёскі Боркі і навакольных пасёлкаў. Той страшны дзень, калі ў далёкім сорак другім на гэтай зямлі перасталі гучаць дзіцячыя галасы, ніколі не будзе забыты... і гэты помнік — сведчанне і залог гэтага», — падкрэсліў кіраўнік дзяржавы.

У памяць загінулых людзей Прэзідэнт абвясціў хвіліну маўчання.


«Фашызм, нянавісць пад сцягамі дэмакратыі беларусы на сваёй зямлі прапусціць не могуць і не прапусцяць»

Прэзідэнт адзначыў, што беларусы ніколі не забудуць, як руйнуюць душы ідэі расавай перавагі чалавека над чалавекам. Ён зазначыў, што нават пасля падзення гітлераўскага рэжыму ідэі фашызму не засталіся ў мінулым — яны жывуць у тых, хто сёння бурыць помнікі воінам-вызваліцелям, хто гераізуе здраднікаў і калабарацыяністаў, пакланяецца нацысцкай сімволіцы.

Па яго словах, асобныя дзяржавы і ўрады па-ранейшаму, як і было напярэдадні Другой сусветнай, не заўважаюць, а часам заахвочваюць праявы радыкалізму, а калі-нікалі і адкрытага тэрарызму ў грамадстве.

«Скажу прама: фашызм, нянавісць пад сцягамі дэмакратыі беларусы на сваёй зямлі прапусціць не могуць і не прапусцяць. Мы працягнем выхоўваць сваіх дзяцей на каштоўнасцях міру і чалавечага жыцця. Дзіця, якое ў свядомым узросце хоць бы раз у жыцці наведае адзін з беларускіх мемарыялаў з падобнай гісторыяй, ніколі не дапусціць нават думкі пра тое, што на зямлі ёсць людзі, нявартыя жыць і быць свабоднымі», — перакананы Прэзідэнт.

Ён выказаў думку, што кожныя новыя пакаленні беларусаў будуць расці з перадачай памяці не толькі пра подзвігі іх продкаў, але і пра боль, які зрабіў наш народ мацнейшым, навучыў як ніякія іншыя народы берагчы мір, спакой.

«Хай сімвалы мемарыяльнага комплексу ў вёсцы Боркі пранясуць гэтую праўду праз стагоддзі. Беларусь будзе памятаць, каб і іншыя краіны не забывалі, хто заплаціў за Вялікую Перамогу самую вялікую цану, вызваліў заваяваныя гітлераўскай Германіяй зямлі і выратаваў народы ад генацыду», — сказаў Аляксандр Лукашэнка.

Па яго словах, суверэнітэт на Беларусь зваліўся нечакана. Дваццаць з лішкам гадоў таму народ атрымаў асколак велізарнай імперыі.

«Без кіраўніцтва, без урада, без грошай — ды што там без грошай, есці няма чаго было... І за цалкам кароткі прамежак часу (а па гістарычных мерках гэта ўсяго нічога) мы з вамі пабудавалі вось гэту прыгожую, квітнеючую, ціхую і спакойную краіну. Ствараючы ўсё гэта разам з вамі, я думаў аб тым, што не толькі мы — перш за ўсё нашы дзеці павінны атрымаць гэты кавалак зямлі і жыць на сваёй зямлі сваім розумам, без бізуна, не ў лапцях, прыгожымі, спакойнымі, мудрымі»

«Наша галоўная задача — абараніць краіну»

Аляксандр Лукашэнка прызнаўся, што не мог уявіць, каб праз 75 гадоў пасля Перамогі над нацызмам і чвэрць стагоддзя з моманту, як беларусы пачалі будаваць свой ціхі і спакойны дом, зноў давядзецца, хай і мірным шляхам, адстойваць гэты мір і спакой.

«Я ніколі не думаў, што ў Беларусі могуць з’явіцца людзі, якія хочуць зламаць, знішчыць краіну, знявечыць памяць і ўсё тое, што зрабіў наш беларускі народ. Наша галоўная задача — абараніць краіну», — звярнуўся да пачэсных гасцей мерапрыемства Прэзідэнт.

Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што сёння няма нічога небяспечнага і страшнага, няма ніякай катастрофы — у тым ліку ў свядомасці людзей.

«Але нам пастаянна, штодня падкідваюць, нагнятаючы становішча. Я хачу, каб вы гэта проста разумелі і, ацэньваючы мае дзеянні ў гэты небяспечны момант для суверэнітэту і незалежнасці краіны, разумелі мяне, што здрадзіць, зламаць і знішчыць тое, што мы з вамі стваралі чвэрць стагоддзя, нікому не будзе дазволена. Мы павінны захаваць нашу спакойную і мірную краіну ў імя гэтых, якія загінулі дзеля гэтага, дзеля тых дзетак, якія не бачылі, што такое дзіцячы садок, школа», — канстатаваў кіраўнік дзяржавы.

Падчас цырымоніі Аляксандр Лукашэнка прагледзеў вакальна-харэаграфічную кампазіцыю «Дай нам Божа мірнае неба», пагутарыў з удзельнікамі ўрачыстасці і запаліў у капліцы памінальную свечку перад іконай Божай Маці.

«Калі б не было жанчын, я б не быў Прэзідэнтам»

Адказваючы на рэпліку са словамі падтрымкі, якая прагучала ад адной з жанчын, Аляксандр Лукашэнка сказаў:

«Што я ваш, гэта я ведаю дакладна. Мяне спрабуюць зараз з жанчынамі сутыкнуць. Памятаеце, я аднойчы сказаў, што ў Беларусі пакуль жанчына не можа быць Прэзідэнтам. Шэраг прычын назваў, але выхапілі з кантэксту Канстытуцыю. Што я меў на ўвазе — у нас Канстытуцыя такая, што нават мужыку цяжка несці гэту ношу, а калі яе загрузіць на жанчыну, яна паваліцца, небарака. Гэта я меў на ўвазе, а не тое, што я «не паважаю жанчын» — калі б не было жанчын, я б не быў Прэзідэнтам».

Прэзідэнт анансаваў павышэнне пенсій

Ён паведаміў, што трымае на кантролі пытанне, аб якім даведаўся падчас збору подпісаў.

«Пенсія, вядома, невялікая, што там казаць, тое, што маем, тое і маем. Але я ўчора ўрад папрасіў (указ яшчэ не выйшаў), каб мы перанеслі запланаванае на чацвёрты квартал павышэнне сюды. У нас ёсць грошы, мы павінны ветэранам і пенсіянерам дапамагчы — наколькі гэта магчыма. Гэта не папулізм, не дзеля нейкіх выбараў — я ніколі гэтага не рабіў. Але калі ветэраны і пенсіянеры ўзнімаюць пытанне, хоць 10–20 долараў, але трэба дабавіць вам зараз», — растлумачыў Аляксандр Лукашэнка.

«Самае галоўнае — не кідайце зямлю»

Гэта была просьба, з якой кіраўнік дзяржавы звярнуўся да вяскоўцаў.

«Самае галоўнае — не кідайце зямлю, жывіце на зямлі. Пандэмія паказала: у каго ёсць хата ў вёсцы, старых павывозілі, з Мінска асабліва, з абласных цэнтраў. І старыя не захварэлі», — паведаміў кіраўнік дзяржавы.

Прэзідэнт падкрэсліў, што ў краіне шмат вольнага месца ля вёсак і ў іх. І пуставаць яно не павінна. Старшыням райвыканкамаў будзе даручана выдзеліць гэтыя ўчасткі пад забудову.

«Мы паказалі ў Копысі, як трэба зрабіць. Мы гэтыя свабодныя ўчасткі агародзім плоцікамі, разаб’ём на ўчасткі па 10–15 сотак і для забудовы выставім: хто жадае, калі ласка, танна аддадзім людзям, каб яны пабудавалі дом. Тым самым мы ўтрымаем неперспектыўныя хутары і вёскі», — разважае кіраўнік дзяржавы.

«У нас бы краіны ўжо не было» — Прэзідэнт аб выбраным шляху падчас пандэміі

Аляксандр Лукашэнка даручыў кіраўніку сваёй Адміністрацыі Ігару Сергеенку прадставіць да ўзнагарод аўтарскі калектыў.

«Я бачыў шмат такіх помнікаў, але гэта — душэўны помнік. Без бахвальства — гэта вось тое, што трэба. Малайчыны. Я ўвогуле ўражаны, як можна было ў камень і жалезабетон закласці гэтыя ідэі. Тут не трэба нічога тлумачыць: ідзеш і бачыш, разумееш», — уражаны кіраўнік дзяржавы.

Скульптар Іван Арцімовіч падзякаваў за магчымасць скончыць работу ва ўмовах пандэміі.

Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што рашэнне не спыняць вытворчасць і эканоміку фактычна дазволіла захаваць краіну.

«Я бачыў шмат месяцаў таму, чаго ад нас хочуць. Справа ў тым, што ў нас краіны бы ўжо да гэтага часу не было. Нам прынеслі б долар ці расійскі рубель… Але мы працуем сёння, хоць неяк дыхаем. А хацелі, каб мы не дыхалі. Не атрымалася. Далей вы больш зразумееце, што гэта так», — адказаў Аляксандр Лукашэнка.

Каментарый у тэму

Як адзначыў у гутарцы з журналістамі скульптар Іван Арцімовіч, у Беларусі склалася пэўная традыцыя падобных комплексаў: Хатынь, Дальва, Чырвоны Бераг. Аўтарскі калектыў, у складзе якога яшчэ Аляксандр Сакалоў і Марыя Левашова, імкнуўся прыўнесці ў Боркі лепшыя моманты. Тут выкарыстаны ўнікальныя вобразныя мастацкія рашэнні.

«Кожны з нас перажыў трагедыю Борак як сваю ўласную. Літаральна ў дваццаці кіламетрах адсюль, у Клічаве, у брацкай магіле ляжыць мой родны дзед Яфім, забіты ў 1943-м годзе. Вядома, кожны, хто дакрануўся да гэтай трагедыі, ужо не застанецца абыякавым. Наша задача была зрабіць максімальна дакладную работу, якая без патэтыкі, без залішняга пафасу гаворыць вельмі чалавечай мовай на такую страшную тэму», — распавёў Іван Арцімовіч.


Напярэдадні вайны ў Борках і шасці прылеглых пасёлках налічвалася каля 300 двароў, у якіх пражывала 1738 чалавек. З ліпеня 1941 па канец чэрвеня 1944 года вёска знаходзілася пад нацысцкай акупацыяй.

На шашы Магілёў — Бабруйск партызанскія атрады ладзілі засады на аўтамашыны ворага. Сюды на баявыя заданні выходзілі байцы 277-га атрада са складу Клічаўскага аператыўнага цэнтра, які знаходзіўся ў падпарадкаванні 208-га партызанскага атрада. У пачатку чэрвеня 1942 года байцы 2-й роты (старшага лейтэнанта Аркадзя Анцюха) 277-га партызанскага атрада арганізавалі засаду на шашы каля вёскі Стоўпішча. У выніку нападу на аўтакалону было знішчана каля 40 немцаў і спалена 3 машыны. 9 чэрвеня 1942 года каля вёскі Скачок, за 8 кіламетраў ад вёскі Боркі, таксама з засады партызаны знішчылі нацысцкую каманду паліцыі бяспекі і СД.

Для застрашвання і падаўлення супраціўлення мясцовага насельніцтва акупацыйныя ўлады праводзілі масавыя карныя аперацыі. Раніцай 15 чэрвеня 1942 года атрады карнікаў акружылі вёску Боркі і прылеглыя пасёлкі. Людзей, якія спрабавалі бегчы, расстрэльвалі на месцы.

У нямецкім данясенні пра падзеі ў Борках ад 16 чэрвеня 1942 г. паведамлялася: «Аперацыя супраць вёскі Боркі праходзіла без судакранання з праціўнікам. Населены пункт быў адразу ж акружаны і захоплены. Мясцовыя жыхары, якія спрабавалі бегчы, былі расстраляныя, прычым трое з іх мелі зброю. У выніку ператрусу ўстаноўлена, што вёска партызанская. Мужчын амаль не было, мала коней, павозак. Былі знойдзены сем рускіх аўтаматаў, тры ручныя гранаты, боепрыпасы, два пісталета. Жыхары расстраляныя, населены пункт спалены». Усяго была забіта больш за дзве тысячы чалавек.

Жыхароў альбо забівалі ў дамах, альбо выганялі на вуліцу, каб адвесці да свірнаў або ў будынак школы. Затым усе будынкі падпалілі.

Пасёлкі Пралетарскі, Чырвоны Араты, Закрынічча, Доўгае Поле і Хватаўка так і не адрадзіліся. Іх назвы прысутнічаюць на «Могілках вёсак» мемарыяльнага комплексу «Хатынь». Вёска Боркі пасля вайны была адроджана.

У 1958 годзе быў усталяваны помнік — скульптура воіна і дзяўчынкі, якая ўскладае кветкі. У 2005 годзе для ўвекавечання памяці загінулых у Борках была ўзведзена капліца ў гонар абраза Божай Маці «Спагнанне загінулых», а 31 жніўня 2008 годзе адкрыты памятны знак «Памяці спаленых вёсак Магілёўскай вобласці», дзе ўстаноўлены гранітныя пліты з высечанымі найменнямі 112 знішчаных населеных пунктаў.

У 2019 годзе кіраўніцтвам вобласці было прынята рашэнне правесці рэканструкцыю памятных знакаў у Борках і стварыць на гэтым месцы мемарыял, які раскрывае і паказвае ў поўнай меры ўсе зверствы нацызму.

У цяперашні час прыведзена ў належны выгляд тэрыторыя населенага пункта, добраўпарадкавана возера, адноўлены клуб-музей, пры дапамозе спонсараў і замацаваных арганізацый праведзены рамонты падворкаў мясцовых жыхароў, рэканструявана сцяна памяці спаленых вёсак Магілёўскай вобласці, на грамадзянскіх могілках усталяваны помнік на месцы пахавання астанкаў мірных жыхароў, спаленых у той трагедыі. Акрамя таго, на мемарыяльныя пліты былі нанесеныя назвы выяўленых падчас праведзенай пошукавай працы ў архівах 33 вёсак вобласці, спаленых акупантамі і 616 раней невядомых прозвішчаў жыхароў вёсак, знішчаных у гэтай трагедыі.

У адпаведнасці з праектам з’явіліся элементы комплексу, якія ўвасабляюць сабой жах той трагедыі: «Вуліца» з фрагментамі абгарэлых сцен дамоў, якія паказваюць месцы, дзе яны калісьці стаялі. Пакінутыя ў іх рэчы сімвалізуюць раптам перапыненае мірнае жыццё і безабароннасць перад бесчалавечнай жорсткасцю.

Усталяваныя скульптурныя кампазіцыі: «Беларусь — журботная маці», якая ўяўляе сабой постаць застылай ля пустой калыскі маці, пазбаўленай карнікамі дзяцей і будучыні, «Полымя» — вобраз раз’юшанай стыхіі, у якой апынуліся жывыя людзі (перад наведвальнікам паўстаюць фігуры ахвяр, якія кідаюцца ў полымі) і «Калодзеж» — месца жалобы і памяці аб закатаваных дзецях, жыўцом кінутых у калодзежы.

Па заканчэнні гэтай імправізаванай вуліцы ўсталяваны камень з пасланнем да нашчадкаў і пасаджаны парк, які ўвасабляе сабой жыццё. Праект рэалізаваны на дзвюх дзяржаўных мовах з выкарыстаннем сучасных тэхналогій як светлавых, так і гукавых.

Варвара МАРОЗАВА

Фота БЕЛТА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».