Вы тут

Ілюстратар Валерый Славук: Я добра арыентуюся ва ўяўным свеце, i прыдумляць мне нiчога не трэба


У кнiгарнях з'явiлася новае выкшталцонае чытво для дзяцей — з гэтага тыдня ў iх можна набыць кнiгу «Вядзьмар, якi рабiўся ваўком: Беларускiя чарадзейныя казкi». Уклаў зборнiк унук Янкi Брыля Антон Францiшак, аздобiў вядомы графiк і кнiжны iлюстратар Валерый Славук, а выдаў Андрэй Янушкевiч. Зборнiк утрымлiвае трыццаць казак, запiсаных на тэрыторыi Беларусi ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мы скарысталi выхад кнiгi як нагоду пагутарыць з Валерыем Славуком, па фантастычных iлюстрацыях якога персанажаў беларускага фальклору, хутчэй за ўсё, ўяўляеце сабе i вы. Гэта ён «намаляваў» народныя казкi, «Шляхцiца Завальню» Яна Баршчэўскага ці «Вясну ўвосень» Уладзiмiра Караткевiча. Iлюстрацыямi майстра i, дарэчы, прафесара кафедры графiкi Акадэмii мастацтваў аздоблены энцыклапедычнае выданне «Беларускi фальклор» i кнiга «Чароўны свет: з беларускiх мiфаў, паданняў i казак». Да таго ж майстар вядомы самастойнымi графiчнымi работамi, а ўсё гэта аб'ядноўвае адразу пазнавальны стыль. Мы пагутарылi пра «Ведзьмара», беларускую кнiжную графiку i тое, за што ў яго казачных малюнках папракалi мастака.


Разварот з кнігі «Вядзьмар, які рабіўся ваўком».

— Як ваш рэжым памяняўся ў сувязi з каранавiрусам?

— Ды нiяк, толькi са студэнтамi мы сталi сустракацца не натоўпам, а iндывiдуальна. Яны прыходзяць да мяне ў майстэрню, альбо, калi гэта неабходна, я iду ў Акадэмiю. А так працую, як i раней: зараз саджуся за новую кнiгу — не буду казаць якую, бо як толькi ляпнеш, усё зрываецца, але яна будзе электроннай, такога я яшчэ не рабiў. Хацеў крыху «падцягнуць» з афортамi, якiмi я ўжо даўно сур'ёзна не займаўся, але аказалася, што ў мяне практычна скончылiся афортныя дошкi, а па iх трэба ехаць за мяжу. Мой сын жыве ў Швецыi, i мы планавалi прыдумаць выставу ў Стакгольме, але i гэта адкладаецца на нейкi час. Я быў у Швецыi яшчэ летась, ездзiў i раней, а чатырнаццаць гадоў таму у нас са студэнтамi там была выстава. Шведы любяць графiку — зайдзi ледзь не ў кожны дом i яе знойдзеш, лiчыцца, што графiка павiнна быць абавязкова. Жывапiсныя работы у Швецыi каштуюць дорага, як паўсюль, а графiка, па-першае, цэнiцца асобна, па-другое, мае шмат цiкавых майстроў.

— А дзе яшчэ графiка так цэнiцца?

— Патроху паўсюль, у нас таксама, проста ў Беларусi няма рынку як такога — з надзеяй, што ты праз салоны будзеш рэалiзоўваць свае работы, можна адразу развiтацца, бо яны калi i купляюцца, то рэдка i ў асноўным замежнiкамi, якiя цiкавяцца менавiта графiкай i шукаюць нешта ў свае калекцыi. Мастацкi рынак увогуле ў Беларусi знаходзiцца ў зачатку, альбо не ў зачатку — гэта ж ужо даўно цягнецца, — але ён так цi iнакш вялы.

— Мы знаходзiмся ў вашай майстэрнi. Не так даўно кантралёры праверылi майстэрнi сябраў Саюза дызайнераў, пасля чаго iм былi выстаўлены непад'ёмныя рахункi. У вас нiчога такога не адбывалася?

— На гэты выпадак у мяне ёсць мае дыпломы: калi нехта прыйдзе, я iх выстаўлю — а там напiсана: «Лаўрэат спецыяльнай прэмii Прэзiдэнта» — i хай паспрабуюць што-небудзь сказаць (смяецца). Мастак павiнен быць у майстэрнi, я працую тут каля дзесяцi гадоў i ўжо зросся з гэтым месцам. Калi што, давядзеццца за яго змагацца. Паспрабуй выкурыць любую жывёлу з яе нары — будзе супрацiўляцца да апошняга, таксама i мастака нельга выкурыць з яго майстэрнi. Тое, што адбывалася з сябрамi Саюза дызайнераў, было, падобна, нечым кшталту «давайце мы iх шуганём».

— У вас тут цэлая калекцыя графiчных работ.

— Яны ўжо гады тры стаяць: гэтыя афорты, усяго каля васьмiдзесяцi, я прадстаўляў у прысвечанай майму юбiлею выставе ў Палацы мастацтваў. Сюжэты прыдуманы мной, але ў аснове ёсць нешта лiтаратурнае — я люблю чытаць i выкарыстоўваць прачытанае як матыў. Мне казалi, маўляў, вой, у цябе тут такiя страшныя iстоты, але нiчога страшнага не бывае, уражанне залежыць ад таго, хто глядзiць. Амаль усё гэта зроблена ў Сенежы — Доме творчасцi пад Масквой. Ён адкрыўся адразу пасля вайны, у часы савецкай улады туды з'язджалiся мастакi з усяго Саюза. Пасля тэатральна-мастацкага iнстытута я атрымаў двухгадовую стыпендыю ад Саюза мастакоў СССР — плацiлi сто рублёў, i трэба было ездзiць у двухмесячныя камандзiроўкi ў гэты Сенеж, працаваць i даваць справаздачы. Калi ты апраўдваў чаканнi, стыпендыю прадаўжалi. Мы былi маладыя i маглi адно ў аднаго вучыцца — я тады пазнаёмiўся з найлепшымi ў перспектыве мастакамi.

— Што да кнiгi «Вядзьмар, якi рабiўся ваўком» — колькi iлюстрацый вы для яе напiсалi?

— Трынаццаць разваротаў, праўда, адзiн не ўвайшоў, але нiчога, ён быў самы няўдалы. I тэкставыя iлюстрацыi.

— Колькi часу займае такая праца?

— Шмат. Год таму мне пазванiў Антон Францiшак Брыль i прапанаваў зрабiць iлюстрацыi да кнiгi, а я быў заняты нечым iншым i не хацеў звязваць сябе яшчэ адным праектам, але ён угаварыў — сказаў, што ў мяне добрыя чэрцi атрымлiваюцца. I калi я прачытаў рукапiс, падумаў, што сапраўды ёсць за што зачапiцца. Яшчэ паўгода я думаў, як гэта зрабiць, бо не хацелася паўтарацца, i, па-мойму, усё атрымалася — iлюстрацыi такiя далiкатныя, па-беларуску лагодныя, без напругi. Ёсць шмат iлюстрацый агрэсiўных колераў кшталту фiялетавых, ружовых — я такiя не ўспрымаю, хоць лiчыцца, што дзiцячая кнiга чым ярчэйшая, тым лепшая, але тут справа густу.

— Вы напiсалi ўжо цэлы фантастычны свет беларускага фальклору...

— Я заняўся гэтым яшчэ з дыпломнай работы на народную казку «Удовiн сын». Увогуле ў часы, калi я вучыўся ў iнстытуце, лiчылася, што на дыплом трэба браць сур'ёзную тэму: калi гэта кнiжная графiка — Караткевiча альбо што-небудзь ваеннае кшталту Быкава, а калi ты робiш станкавую графiку — трэба паказаць чалавека ў працы альбо, зноў жа, на вайне. У часы Савецкага Саюза патрабаваннi былi iншыя, ты ўстаўляўся ў пэўныя рамкi, цяпер жа, калi ласка, можаш рабiць i абстрактныя работы, галоўнае, каб гэта было прафесiйна. Дык вось у мяне чамусьцi не атрымлiвалiся сур'ёзныя тэмы, у лепшым выпадку гэта было смешна, у вынiку загадчыку кафедры Васiлю Шаранговiчу спадабалiся мае iдэi, i я змог зрабiць дыпломную работу па казцы.

— Многiя ўяўляюць i будуць уяўляць персанажаў беларускага фальклору па вобразах, якiя вы стварылi. А адкуль вы iх бераце?

— Гэта адбываецца само сабой. Некаторыя казкi я помню яшчэ з глыбокага дзяцiнства, калi нават чытаць не ўмеў. Мая мацi працавала прыбiральшчыцай у школе i прыносiла кнiгi са школьнай бiблiятэкi. Вiдаць, яны паўплывалi на маю фантазiю. Мне запомнiлiся казкi братоў Грым з iлюстрацыямi Гюстава Дарэ: калi ў мяне пытаюцца, чаму малюю такiх пачвар, я раю паглядзець iлюстрацыi да еўрапейскiх казак, а там усё сур'ёзна, напужацца ж дзiцяцi таксама цiкава. Мне кажуць, што ўсе гэтыя вобразы мне, напэўна, сняцца, але я з iмi ўжо даўно на «ты», яны мяне ўвогуле не пужаюць, я добра арыентуюся ў гэтым уяўным свеце, i прыдумляць мне нiчога не трэба. Персанажаў, якiх не магу ўявiць, я проста не малюю.

— Цi ёсць такiя кнiгi, якiя немагчыма праiлюстраваць?

— У цэлым магчыма ўсё, але не заўсёды трэба. Як можна праiлюстраваць таго ж «Улiса» Джойса? Некаторыя кнiгi першапачаткова не разлiчаны на ўзнiкненне вiзуальнага раду, iх нельга намаляваць альбо экранiзаваць — толькi прачытаць, альбо ты схлусiш. У 2008 годзе выйшла кнiга «Чароўны свет» — я зрабiў каля васьмiдзесяцi iлюстрацый, але адмаўляўся пiсаць банальныя вобразы i тыя, якiя не магу ўявiць. Экзархат, дарэчы, быў ёй незадаволены — у выдавецтва прыйшлi лiсты, дзе яго абвiнавачвалi ў рэкламе чартаўшчыны. Пашанцавала, што кнiга тады ўзяла дыпломы на маскоўскiм конкурсе, iнакш невядома, што б з ёй было. Усё ж у свецкiя справы царква не павiнна ўмешвацца, тым больш я не сам усё гэта прыдумляў, а выкарыстоўваў народныя вобразы.

— Вы добра арыентуецеся ў беларускiм i замежным фальклоры — у чым вам бачыцца ўнiкальнасць беларускага?

— Чаму мне i цiкава з iм працаваць, бо ў нас шмат персанажаў, якiх больш нiдзе не сустрэнеш. Напрыклад, у нас шэсць вiдаў русалак, i не толькi прывабных тапельнiц, але i страшных пачвар. Ёсць напалову змяiныя русалкi, ёсць палявыя i лясныя, а ёсць тыя, што на зiму абрастаюць белым футрам. I гэта не столькi фантастычная прыдумка — у мяне ёсць уражанне, што гэтыя iстоты былi падгледжаны ў нейкiм вымярэннi, бо прыдумаць некаторыя рэчы, здаецца, проста немагчыма. Ёсць у нас, напрыклад, дзiкiя людзi з адным вокам, якiя не працуюць, ляжаць пад дрэвамi i з трубачкамi нападаюць на людзей, каб высмактаць iх кроў, — даволi нечаканая асацыяцыя з жыхарамi Афрыкi. Ёсць Мара, якая садзiцца i цiсне чалавеку на грудзi, пакуль ён спiць, — яна нябачная, але калi рэзка прачнуцца, можна ўбачыць на сабе дзiўную пачвару. Некаторыя вобразы, вядома, пераклiкаюцца з персанажамi iншых фальклораў, тут гранiц не бывае, гэта людзей можна пасадзiць у межы.

— Цi ёсць у Беларусi кнiжная графiка як з'ява, альбо гаворка iдзе пра асобных дзеячаў i асобныя выданнi?

— У любым выпадку яна не зачахла. Я ж у журы прэмii Цёткi для дзiцячых пiсьменнiкаў i iлюстратараў — у гэтым i мiнулым гадах было прадстаўлена даволi шмат намiнантаў.

— Як часта беларускiя выдаўцы запрашаюць мастакоў да супрацы?

— Вельмi часта яны займаюцца перавыданнем, а канешне, хацелася б, каб выдавецтвы больш займалiся з беларускiмi мастакамi. Усё гэта неяк непрадумана, няўстойлiва, зыбка. Нават дзяржаўныя выдавецтвы не часта запрашаюць маладых iлюстратараў — стараюцца нешта рабiць сваiм калектывам. Ёсць праблема i з аплатай: не хочуць плацiць мастаку, не ведаю чаму, гэта балючае пытанне, праз гэта церпiць уласна кнiжная графiка. Раней ты здаваў работу i атрымлiваў грошы, нават аванс маглi даць, усё астатняе — выдавецкая рызыка. Цяпер выдаўцы не хочуць рызыкаваць i плацяць мастаку толькi пасля таго, як прадаўся нейкi працэнт накладу. Я магу дазволiць сабе згадзiцца працаваць на такiх умовах, калi мне падабаецца задача, а моладзь першым чынам пытаецца пра ганарар, i правiльна робiць. Я iлюстраваў пару кнiжак у Маскве — мне заплацiлi адразу. У Маскве i Пецярбургу шмат графiкаў, але выдавецтвы, бывае, запрашаюць беларускiх мастакоў, бо з намi можна дамовiцца на меншыя сумы. А калi ў нас не плацяць, а там плацяць адразу, найлепшыя беларускiя графiкi займаюцца чужымi праектамi. Трэба ўсё ж плацiць за працу i ствараць канкурэнцыю, каб выбiраць мастакоў, а не браць першых, хто згадзiўся. У маркетынгавых аддзелах выдавецтваў павiнны быць спрытныя людзi, а там сядзяць цёткi, якiя кажуць, маўляў, як мы можам вам заплацiць, калi мы i самi заробкi кнiгамi атрымлiваем. Я тады кажу: давайце, так i працягвайце. У свеце добра арганiзаваная выдавецкая справа вельмi прыбытковая, але звычайна людзi стараюцца рухацца.

— А вы можаце ўзяцца за работу, якая вам не вельмi цiкавая, але за яе прапануюць добры ганарар?

— У свой час даводзiлася, цяпер я такiх рэчаў пазбягаю. Калi не вельмi хочацца працаваць, яно i не атрымлiваецца, работы будуць прахадныя, нават калi сама кнiга захапляльная. Не было гарантыi, што i мае iлюстрацыi да «Ведзьмара» атрымаюцца, таму што было шмат матэрыялу i ўзнiкалi пэўныя сумненнi. Але добра, што гэтая кнiга выйшла, — даўно ў нас беларускiх казак не выдавалi. Брыль сказаў, што ў яго яшчэ шмат матэрыялу.

— Цi бывала, што нехта прасiў вас паправiць iлюстрацыi?

— Бывала, i я папраўляў, але не моцна i толькi калi сам лiчыў, што гэта варта зрабiць. А калi мяне папракалi, напрыклад, у тым, што на маiм малюнку вупыр сядзiць у труне, маўляў, навошта такое рабiць, я казаў: «Дык пачытайце тэкст, якi вы мне далi, там гэта ёсць».

— Вы сталi ўсё больш адмаўляцца ад прапаноў па стварэннi iлюстрацый. Чаму?

— Я дастаткова зрабiў для беларускай кнiжнай графiкi i хачу заняцца сваiмi задумкамi, напрыклад, афортамi i вялiкiмi пяровымi малюнкамi. У мяне цяпер найлепшы перыяд жыцця — я сам сабе гаспадар, нiхто мяне не ганяе i нiчога не патрабуе. Калi я пачынаў, займаўся тым, што давалi ў выдавецтве, — пiсаў, памятаю, пра пiянераў, якiя збiраюць металалом, i браў тое, што нiхто iншы браць не хацеў. Цяпер жа бяруся за тую працу, за якую хачу, i ў мяне шмат задумак па сваiх уласных графiчных работах. Можа, гэта i эгаiзм, але ж яны ў любым выпадку пасля мяне застануцца. Бывае, калi мастак сыходзiць з жыцця, яго творчасць пачынае карыстацца попытам. А бывае наадварот — пры жыццi ён атрымлiвае прэмii, а памёр i — аказаўся нiкому не патрэбны, нашы музеi такiмi забiтыя. Прычым гэта абсалютна непрадказальна, тут ёсць нейкi мiстыцызм: як Ван Гог, у якога пры жыццi купiлi адзiную работу, i тое пакупнiком быў брат, мог спадзявацца на такую пасмяротную славу? Альбо Бацiчэлi, якога трыста гадоў не ўспамiналi, а «Нараджэнне Венеры» ў рэшце рэшт стала культавай работай?

— А вашы творы, як думаеце, застануцца?

— Кожны мастак спадзяецца, што так, што ён робiць нешта значнае. Калi ў цябе няма славалюбнай ноткi, няма чаго займацца мастацтвам, бо ты нiчога не даб'ешся. Оскар Уайльд добра пра гэта сказаў: «Мастак без прагi да славы — тое ж самае, што жанчына без прагi падабацца: абодва нудныя».

— Вы выкладаеце ў Акадэмii — цi шмат сёння ахвотных працаваць у кнiжнай графiцы?

— Не сказаць, каб шмат. Менш за палову студэнтаў кафедры графiкi, гэтым разам у мяне толькi дзве дыпломнiцы працуюць з лiтаратурай: адна робiць станкавыя лiсты па матывах японскiх паданняў, а другая — гравюры на паэзiю Шарля Бадлера. Нiхто не хоча нiчога беларускага рабiць. Мы раней усё ж улiчвалi, дзе мы i хто мы, а цяпер студэнты бяруць нешта на iх погляд арыгiнальнае, хоць сапраўдную арыгiнальнасць можна праявiць, калi незвычайна праiлюстраваць тое, што ўжо праiлюстравана.

Гутарыла Iрэна КАЦЯЛОВIЧ

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».