Пра настальгiю, якая перадаецца з генамi

Пачатак вясны быў адметны дзвюма незвычайнымi завочнымi сустрэчамi. Дакладней, перапiскай у сецiве, доўгiмi душэўнымi размовамi па тэлефоне (балазе, у iнтэрнэце яны бясплатныя). Незвычайнае ў гэтай звычайнай для нашай рэчаiснасцi гiсторыi было вось што. Практычна ў адзiн i той жа час i ў аднолькавай танальнасцi дзве абсалютна незнаёмыя памiж сабой жанчыны з розных частак свету гаварылi аб адным i тым жа. Iх яднае толькi адно — Беларусь, у якой яны не нарадзiлiся i былi два цi тры разы за ўсё жыццё. Гаварылi менавiта аб ёй, i ў абедзвюх паўтаралiся словы «шкада, што...» Дзiўнае супадзенне, якое, нiбы сакавiцкае пранiзлiвае сонца, высвецiла, яскрава паказала ў новых адценнях тое, пра што ўвогуле не задумваўся. Так бывае заўсёды, калi нешта каштоўнае маеш, а разумееш яго каштоўнасць толькi тады, калi бачыш, што ў iншых гэтага проста няма...

Наталля — мая стрыечная сястра. Жыве ў Крамянчугу, на поўднi Украiны. Нарадзiлася i вырасла ў Дняпры (па-ранейшаму — Днепрапятроўску). Лёс закiнуў ва Украiну яшчэ нашага з ёй дзеда — Васiль Клiмовiч быў кадравы ваенны, пасля вайны апынуўся спачатку ў Маньчжурыi, пасля ў Запарожжы. У дзеда была iншая сям'я, але старэйшага сына, бацьку Наталлi, ён пасля заканчэння школы забраў да сябе. Дзядзька скончыў у Днепрапятроўску ўнiверсiтэт, працаваў на ваенным заводзе, там ажанiўся, нарадзiлiся дзецi. Прыязджаў на радзiму рэдка, сям'ю прывозiў яшчэ радзей. Аднойчы, калi быў ужо ў сталым веку, прыехаў тыднi на два. Памятаю, я, тады яшчэ падлетак, са здзiўленнем назiрала, як ён iрве васiлькi, што раслi абапал дарогi, якая вяла да яго роднай вёскi, пяшчотна гладзiць запыленыя кветкi далонню, падоўгу моўчкi глядзiць удалеч... Праз гады, у самы апошнi свой прыезд, ён прызнаўся, што амаль не прыязджаў дадому, бо было вельмi балюча. Ад таго, што пакiнуў, ад таго, што ўжо не вернецца, ад думак, што ўсё магло б быць iнакш — прасцей, весялей, багацей, калi б застаўся на роднай зямлi.

Наташа прыязджала да нас гадоў дзесяць таму — i гэта быў яе першы прыезд на радзiму бацькi ў свядомым, не дзiцячым узросце. Яна была проста зачараваная i Мiнскам, i мясцiнамi, дзе нарадзiлiся i выраслi нашы бацькi, ашаломленая вялiкай колькасцю далёкай i блiзкай раднi, якая ўся жыве побач, многiя нават у адным раёне. Паехала, павезла ўражаннi i нашы смачныя гасцiнцы, якiх тут не магла наесцiся... Каторы год ужо збiраецца прыехаць яшчэ, але ўсё не атрымлiваецца. Засталася ў тым далёкiм горадзе практычна адна — былы муж i старэйшы сын на заробках у Польшчы, малодшы вучыцца ў Дняпры, там жыве i старэнькая мацi. «Шкада, што бацька з'ехаў з Беларусi, шкада, што не пераехаў пасля назад i не перавёз нас. Вам там добра, вы на сваёй зямлi i ўсе разам, нават тыя, хто на могiлках. А я чым больш гадоў становiцца, тым больш адчуваю сябе адзiнокай. У нас жа тут нiкога няма», — роспачна гаварыла яна ў трубку вясновай сонечнай ранiцай, а я яе супакойвала, казала, што мiж намi не такая вялiкая адлегласць, што ёсць сучасныя сродкi сувязi i можна гаварыць хоць кожны дзень. Казала, а сама разумела: не тое, i суцяшэнне з маiх слоў нiякае, i слухае яна iх з прыкрасцю: маўляў, сыты галоднаму не спагадае...

I — такiя супадзеннi толькi ў кiно бываюць — на наступны дзень пасля нашай размовы аб'явiлася Аксана. Мы з ёй пазнаёмiлiся трыццаць гадоў таму, калi яна прыязджала з далёкага Урала праведаць свайго дзеда, што жыў у нашай вёсцы. Мы практычна равеснiцы, за тыя некалькi тыдняў яе беларускiх канiкул нават здружылiся, пасля нейкi нядоўгi час перапiсвалiся. Мацi Аксаны трапiла ў тагачасны Свярдлоўск яшчэ падлеткам: чацвёра дзяцей раптоўна засталiся сiротамi без мамы i старэйшую дачку, якая якраз заканчвала школу, адправiлi на Урал да роднай цёткi. Там яна i засталася, выйшла замуж, нарадзiла дзяцей. На радзiму прыязджала рэдка — не блiзкi свет, дый клопатаў хапае, а цяпер ужо самой за семдзесят. Аксана была ў Беларусi два цi тры разы, апошнi раз у васямнаццаць, зараз ёй ужо пад пяцьдзясят, ёсць свая сям'я, работа, наладжаны побыт... Адкуль жа тады пошук сувязяў праз трыццаць гадоў, адкуль гэта роспачнае ў першым жа пiсьме, лiчы, незнаёмаму чалавеку: «Вельмi шкадую, што мама паехала з Беларусi. З гадамi разумею, што мы тут фактычна адзiнокiя. У нас сувязь толькi праз некалькiх чалавек. Але я вельмi цёпла адношуся да вашай краiны. I ведаю, што вы ўсе ёсць. I нават самой сабе я б не магла патлумачыць гэтай любовi...»

Этнографы часта згадваюць паданне нашых продкаў пра срэбную нiтачку. Яна нiбыта звязвае прадстаўнiкоў аднаго роду памiж сабой i iх усiх — з роднай зямлёй. I як бы далёка чалавека нi закiнуў лёс, гэтая нiтачка, нябачная, але вельмi трывалая повязь, заўсёды з iм, i парваць яе фактычна немагчыма. Таму i сумуе чалавек па радзiме, таму i iмкнецца туды ўсё жыццё... Выходзiць, перадае гэту тугу ў спадчыну нашчадкам? Можа, варта часцей згадваць пра гэта, з'язджаючы кудысьцi шукаць лепшай долi i гаворачы, што гэта «дзеля дзяцей»? Мала хто думае, што, даючы дзецям матэрыяльныя даброты, можна забраць у iх нешта iншае, нашмат даражэйшае. Бо гэта ж насамрэч страшна, калi дарослы чалавек раптам усведамляе, што ён (калi не лiчыць зусiм нешматлiкай сям'i — i гэта калi яшчэ пашанцуе) адзiн сярод чужых людзей, што сваiх, родных па зямлi, па крывi, няма нi сярод жывых, нi на могiлках...

Я паспрабавала ўявiць — як гэта. I — не змагла. Уздыхнула з палёгкай, i падумалася раптам пра тое, як нам часам для шчасця зусiм няшмат трэба.

Алена ЛЯЎКОВIЧ

Прэв'ю: pixabay.com