Беларускія вучоныя распрацоўваюць некалькі кірункаў па выяўленні анкалагічных захворванняў, у прыватнасці, па вызначэнні цыркуляцыі ракавых клетак у крыві. Гэтыя метады могуць дапамагчы ў дыягностыцы, у тым ліку і рэцыдываў захворвання. Таксама ў працэсе стварэння біячып і прылада для счытвання інфармацыі, якія дазволяць выяўляць ракавыя клеткі пры злаякасных захворваннях крыві. Пакуль новыя метады дыягностыкі і лячэння вучоныя толькі распрацоўваюць, у Беларусі з 2016 года дзейнічаюць скрынінгавыя праграмы па выяўленні раку чатырох лакалізацый на ранніх стадыях. Менавіта такія праекты апрабаваны і працуюць у краінах Еўропы, ЗША і Канадзе. У тым ліку і гэта дазваляе нашай медыцыне мець сярэднееўрапейскі паказчык па выяўленні і лячэнні раку. Якія навінкі па дыягностыцы гэтай хваробы з'явяцца ў найбліжэйшы час дзякуючы распрацоўкам айчынных вучоных і якая карысць ад скрынінгавых праграм, расказалі спецыялісты.
Інстытут біяфізікі і клетачнай інжынерыі працуе па трох кірунках скрынінгу анказахворванняў. Два з іх накіраваны на выяўленне саміх злаякасна змененых клетак, яшчэ адзін — на атрыманне генетычнага матэрыялу з пухлінных клетак.
— Адзін з кірункаў — выяўленне цыркуляцыі ракавых клетак. У працэсе росту частка клетак адрываецца ад першаснай пухліны, цыркулюе з токам крыві, асядае ва ўнутраных органах і дае рост метастазаў, а разам з ім і новыя ачагі хваробы, — тлумачыць дырэктар Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Андрэй Ганчароў. — Адпаведна, выяўленне ў крыві такіх цыркулюючых ракавых клетак можа быць адным з крытэрыяў дыягностыкі, у тым ліку і рэцыдываў захворвання.
Ён адзначыў, што ўжо ёсць інструкцыя, у якой апісаны метад, і ў хуткім часе яго можна будзе прымяняць на практыцы.
Яшчэ адзін важны аспект — выяўленне ствалавых ракавых клетак.
— Гэта адна з разнавіднасцяў цыркулюючых пухлінных клетак. Але яна мае больш агрэсіўны патэнцыял да росту. Мы завяршаем такое даследаванне, і да канца бягучага года з'явіцца інструкцыя па выкарыстанні гэтага метаду, — расказаў Андрэй Ганчароў.
Кіраўнік інстытута таксама паведаміў, што ў працэсе распрацоўкі знаходзяцца спецыяльны чып і прылада для счытвання інфармацыі, якія дазволяць выяўляць ракавыя клеткі пры злаякасных захворваннях крыві. Гэта штосьці накшталт глюкометра.
— На невялікую пласцінку наносіцца кропля крыві. Гэты чып устаўляецца ў прыладу для счытвання вынікаў. Такі метад падыходзіць для дыягностыкі гемабластозаў — злаякасных захворванняў крыві.
Сумесна з Віцебскім дзяржаўным медыцынскім універсітэтам Інстытут біяфізікі і клетачнай інжынерыі працуе над выяўленнем спецыфічных мікраРНК для дыягностыкі анказахворванняў.
— МікраРНК з'яўляюцца ў крыві ў працэсе распаду пухлінных клетак. Яны спецыфічныя для шэрагу захворванняў — у прыватнасці, раку малочнай і падстраўнікавай залоз. Нядаўна карпарацыя Tоshіbа распрацавала прыбор, які дазваляе цягам некалькіх гадзін ажыццявіць дыягностыку 13 захворванняў. Штосьці падобнае мы распрацоўваем у Беларусі, — расказаў Андрэй Ганчароў.
Узровень запушчанасці — амаль 20 %
Дыягностыка анкалагічных хвароб на ранніх стадыях адыгрывае вызначальную ролю, бо ад гэтага залежыць і аб'ём, і вынік лячэння. На жаль, захваральнасць на рак з году ў год расце.
— За апошнія 10 гадоў яна павялічылася ў тры разы. Летась у Мінску было выяўлена больш за 11 тысяч новых выпадкаў раку, у краіне — больш за 52,5 тысячы, — адзначыў галоўны ўрач Мінскага гарадскога клінічнага анкалагічнага дыспансера Віктар Кандратовіч. — Пры гэтым у палове выпадкаў анкасмяротнасці прычынай з'яўляецца запушчанасць і позні зварот па медыцынскую дапамогу. Асабліва засмучае сітуацыя з візуальнымі лакалізацыямі пухлін. Каля 70 % пухлін рота і глоткі выяўляецца на 3-4-й стадыях. Запушчанасць раку малочнай залозы складае 24 %. Агульны ўзровень запушчанасці раку ўсіх лакалізацый — амаль 20 %.
Віктар Кандратовіч падкрэсліў, што ў Беларусі дзейнічаюць праграмы скрынінгу па чатырох лакалізацыях: раку прастаты, малочнай залозы, коларэктальнага раку і раку шыйкі маткі. Гэтыя пухліны ўваходзяць у пералік сямі самых распаўсюджаных ракаў-забойцаў (разам з ракам лёгкага, страўніка і поласці рота).
— Ва ўсім свеце прапрацаваны і прапануюцца наступныя скрынінгавыя праграмы. Для выяўлення раку малочнай залозы — мамаграфія, раку прастаты — аналіз крыві на ПСА, коларэктальнага раку — аналіз калу на схаваную кроў. З 2016 года мы пачалі ўкараняць гэтыя праграмы ў Беларусі, — расказвае ўрач-анколаг РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава Алена Харэвіч. — З года ў год колькасць людзей, якіх ахопліваюць гэтыя праграмы, павялічваецца. Падчас такіх тэстаў паказчык выяўлення раку на ранніх стадыях вельмі высокі — 84,3 %, а па раку малочнай залозы нават 91 %, што сведчыць пра эфектыўнасць праграм. Пры гэтым на ранняй стадыі аб'ём лячэння істотна скарачаецца, напрыклад, пры 0-й ці 1-й стадыі раку малочнай залозы можна абысціся толькі хірургічным лячэннем, што станоўча ўплывае ў тым ліку і на эмацыянальны стан пацыента.
Спецыяліст нагадала, што пяцігадовая выжывальнасць таксама залежыць ад стадыі хваробы. Калі з 0-1-й стадыямі раку малочнай залозы выжывае 95—96 % жанчын, то з 4-й пяцігадовы парог пераадольвае 12—13 %.
Акрамя трох названых лакалізацый, распрацавана і праграма скрынінгу раку шыйкі маткі — так званая вадкасная цыталогія. Яе пілотны праект рэалізуецца цяпер у РНПЦ анкалогіі, і ў найбліжэйшы час яго плануюць укараніць у практыку.
Высокая эфектыўнасць скрынінгавых праграм
Пра вынікі скрынінгавых праграм у Мінску расказаў загадчык арганізацыйна-метадычнага аддзела Мінскага гарадскога клінічнага анкалагічнага дыспансера Вячаслаў Сільчанка. Праграма скрынінгу раку малочнай залозы дзейнічала на базе 34-й Цэнтральнай раённай клінічнай паліклінікі Савецкага раёна Мінска. У зоне яе ахопу пражывае 5911 жанчын ва ўзросце ад 50 да 69 гадоў — гэта так званая мэтавая група. Падчас праграмы абследаванне паказала, што 1407 жанчын не ўваходзяць у групу рызыкі. Амаль сем дзясяткаў жанчын былі накіраваны на рэнтгеналагічныя даабследаванні, 1661 жанчыне з дабраякаснымі ўтварэннямі патрабуецца дынамічнае назіранне. Выяўлена пяць выпадкаў раку.
Праграма па скрынінгу раку прастаты дзейнічала ў Мінску на базе паліклінік Першамайскага, Савецкага і Заводскага раёнаў. Яе мэтавая аўдыторыя — 50—69-гадовыя мужчыны. Было абследавана 43 607 чалавек. Выяўлена 157 выпадкаў раку, у тым ліку 117 на 1-2-й стадыях.
У праграме скрынінгу коларэктальнага раку былі задзейнічаны 45—60-гадовыя медработнікі. Пры выбары такой мэтавай аўдыторыі ўлічвалася даступнасць метадаў скрынінгу па месцы работы, да таго ж меркавалася, што гэта самая асэнсаваная група насельніцтва. Было выканана 294 каланаскапіі і 5 тысяч FІT-тэстаў (аналіз калу на схаваную кроў). Выяўлена тры выпадкі раку і 143 выпадкі паліпаў, якія ў наступныя 5-7 гадоў могуць перарасці ў злаякасныя новаўтварэнні. Праўда, як адзначыў Віктар Кандратовіч, толькі 35 % ад меркаванага кантынгенту прыйшлі на скрынінг.
Для параўнання Вячаслаў Сільчанка прывёў звесткі па агульным выяўленні (у тым ліку і познім) і смяротнасці ад раку гэтых лакалізацый у Мінску. Летась у сталіцы выяўлена 1080 выпадкаў раку малочнай залозы, 272 пацыенткі памерлі. Суадносіны смяротнасці да захваральнасці складаюць 25,2 %, аднагадовая лятальнасць (калі пацыентка памірае цягам года з моманту выяўлення пухліны) — 4,6 %. На рак прастаты летась захварэла 1006 мінчан, 192 з іх памерлі. Суадносіны смяротнасці да захваральнасці склалі 19,1 %, аднагадовая лятальнасць — 4,8 %. Коларэктальны рак летась выяўлены ў 1103 пацыентаў, з іх 520 памерлі. Суадносіны смяротнасці да захваральнасці склалі 47,1 %, памерла цягам першага года з моманту выяўлення хваробы 23,9 % пацыентаў. На рак шыйкі маткі летась захварэла 169 мінчанак, з іх 57 памерлі. Суадносіны смяротнасці да захваральнасці складаюць 33,7 %, аднагадовая лятальнасць — 18,5 %.
— Скрынінгавыя праграмы, якія мы ўкараняем, дазваляюць скараціць смяротнасць ад раку і інвалідызацыю, прадухіліць перадпухлінныя захворванні, якія прыводзяць да раку, палепшыць якасць жыцця і яго працягласць. Акрамя гэтага, дзякуючы ім можна знізіць колькасць затрат на лячэнне аднаго пацыента. Комплекс медыцынскіх, сацыяльных і эканамічных аспектаў сведчыць пра высокую эфектыўнасць гэтых праграм, — рэзюмаваў Вячаслаў Сільчанка.
Алена КРАВЕЦ
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
