Пасля таго як быў вынесены прысуд забойцам настаўніцы з Чэрыкава, мы з калегамі доўга абмяркоўвалі гэту тэму. Прыгадалі яшчэ адзін таксама сёлетні суд па не менш рэзананснай справе — забойцы з Юравіч атрымалі вялікія тэрміны зняволення. Я сама пасля дзівілася, як мы выйшлі ў сваёй размове на нетыповы ракурс. Бо гаварылі не пра смяротнае пакаранне, не пра тое, што рухала маладымі злачынцамі ў іх страшнай справе, — пра гэта ў каментарыях у сеціве не разважаў, здаецца, толькі лянівы, і ўсе такія філантропы, такія філосафы. Мы ж зачапілі тэму больш прыземленую: чаму падобныя страшныя злачынствы, дзякаваць богу, рэдкія, адбываюцца ў большасці сваёй у сельскай мясцовасці або ў прыватным сектары?
Сапраўды, яднае дзве вышэйназваныя крымінальныя гісторыі не толькі гібель людзей, не толькі малады ўзрост злачынцаў, але і гэта сухая пратакольная фраза: «Падсудныя праніклі ў дом пацярпелых...» Вы часта сустракалі падобную фармулёўку ў зводках, якія датычацца гарадскіх кватэр у шматпавярховых дамах? Хіба што з працягам кшталту «шляхам узлому», праўда? У дом, які стаіць асобна, трапіць ліхім людзям нашмат лягчэй. А яшчэ, каб схаваць сляды злачынства, яго і падпаліць — як зрабілі недавяркі ў Чэрыкаве, як часта пачалі рабіць нават дробныя зладзеі, якія нікога не чапаюць, проста выносяць маёмасць ці грошы.
І зноў — гэта толькі пра вёску ці пра прыватны сектар.
І мне здаецца, справа не толькі ў тым, што будынак, які стаіць асобна, ад пачатку больш уразлівы для зламыснікаў. Тут больш пра тое, як мы самі адносімся да абароненасці гэтага асобнага жытла. Дакладней — нават да самой неабходнасці той абароненасці. Бо яна — абсалютна новае паняцце ў жыцці традыцыйнага беларускага грамадства. Ну не было ў нас такой традыцыі — замыкаць на некалькі замкоў дзверы вясковай хаты і абносіць двор трывалым высокім плотам. Хаты нашы бацькі і іх бацькі замыкалі рэдка — толькі з'язджаючы кудысьці надоўга, за якой патрэбай у райцэнтр ці на далёкі сенакос. Калі ж выходзілі кудысьці паблізу — які замок? Клямка, злёгку накінутая на прабой, прыхілены да дзвярэй кіёк — проста як знак таму, хто ідзе ў хату, што гаспадароў няма дома. (І як знак непарушнай упэўненасці, што той, хто ідзе, проста развернецца і пойдзе назад.) А нашы традыцыйныя платы? Невысокія негустыя штыкеціны хіба што абаранялі ад скаціны, якую гналі па вуліцы, а пералезці праз такі плот пры жаданні можа нават дзіця. Брамкі калі і зачыняюцца, дык на не вельмі трывалую засаўку або на звычайны кручок. А як нашы хаты замыкаюцца нанач? У сваю, напрыклад, я, вяртаючыся з начных пагулянак, трапляла з дапамогай... сярпа, прасоўваючы яго ў шчыліну паміж дзвярыма і вушаком і падымаючы ім крук — з выгляду трывалы, але ў якасці запора вельмі ненадзейны.
Чаму яно так у нас спрадвеку склалася? Можа, таму, што, як казала мая бабка, не было чаго красці? Можа, людзі былі больш сумленныя і не думалі пра тое, што можна зайсці без дазволу, узяць чужое, нашкодзіць гаспадару? Нездарма ж Караткевіч пісаў пра нас «Край адкрытых душ і дзвярэй», маючы на ўвазе, што другое вынікае з першага.
Праўда, Караткевіч пісаў тое трыццаць восем гадоў таму. Шмат што змянілася з таго часу — новы лад, новая краіна, новыя рэаліі, у тым ліку і ў невялікіх паселішчах. Гадоў дваццаць назад, калі наша суседка, пераехаўшы з горада ў вёску, пачала «маштабную рэканструкцыю» і без таго дагледжанай сядзібы, усе глядзелі на яе як на дзівачку: навошта мяняць вокны, агароджваць шчыльным плотам участак, рабіць жалезную брамку з запорам, які адмыкаецца толькі з двара? Цяпер разумееш, як правільна яна зрабіла. І ўсё больш па вёсцы высокіх металічных платоў, дыхтоўных вокнаў (на некаторых нават краты фігурныя), і мы замест драўлянага плота нацягнулі сетку, а на новых брамках прадугледжаныя нават вушкі для навяснога замка (праўда, вешаем яго толькі з адной прычыны — каб дзеці з двара на праезную частку не выбягалі).
Карацей, вучымся жыць па-новаму, баронячы сябе і сваю маёмасць. Вучымся пакрысе, неахвотна — не дае хутчэй рабіць гэта генная памяць не аднаго вясковага пакалення. Пэўна, з-за яе, з-за гэтай памяці, забываемся зачыняцца на замок, без сумненняў адчыняем дзверы знаёмаму, які ў іх пастукае, не асабліва задумваючыся, што ў яго ў думках. За гэта, здараецца, вельмі дорага расплачваемся — нажытым дабром, а здараецца, і жыццём. Бо сёння ўсюды, нават у нашым «краі адкрытых душ і дзвярэй», настаў час дзвярэй зачыненых. І да гэтага трэба прывыкаць, і з гэтым трэба жыць.
Зрэшты, з дзвярыма неяк разбяромся. Галоўнае, каб з душамі нічога не змянілася.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
Прэв'ю: 1obl.ru
Амаль тысяча дзвесце чалавек збяруцца, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
