​“Чалавек створаны з любові і зорнага пылу…”

Анхела Эспіноса Руіс нарадзілася на поўдні Іспаніі, у Малазе, адным з найстаражытнейшых гарадоў Еўропы. Горад універсітэтаў і мастакоў – з Малагі паходзіць Пабла Пікаса. Таленавітая дзяўчына палюбіла мову далёкай краіны Беларусі – ды так, што стала пісаць на ёй вершы і назвала яе мовай свайго сэрца.

Анхела скончыла аддзяленне славянскай філалогіі ў Гранадскім універсітэце, курс беларускай філалогіі – у Варшаўскім, дзе абараніла магістарскую працу па паэзіі Міхася Стральцова. Пераклала на беларускую мову вершы Максіма Багдановіча і Янкі Купалы. А ў верасні 2019 года абараніла доктарскую дысертацыю па беларускай літаратуры ў Мадрыдскім універсітэце “Камплутэнсэ”. Дарэчы, гэта першая ў Іспаніі абарона дысертацыі па беларускай літаратуры. Аўтарка трох кніг на беларускай мове, у свае 26 гадоў Анхела паспела зрабіць так многа.

– Анхела, у Малазе “марскі брыз лашчыць дзявочыя валасы, а сонца цалуе пяткі” – тут і далей цытую вашу кнігу “Колер крылаў”, якая выйшла ў 2019 годзе ў Мінску. Што б вы хацелі дадаць да партрэта сваёй спякотнай радзімы?

– Малага – прыгожы і ўтульны горад з высокай якасцю жыцця. Але не надта спякотны, асабліва калі ўлічыць, што ён знаходзіцца блізка да Афрыкі, усяго каля 25 кіламетраў морам. Звычайна ўлетку бывае каля 27 – 28 градусаў, зрэдку даходзіць да 40. З аднаго боку ў нас знаходзіцца Міжземнае мора, з другога – горы. За апошнія 10-15 гадоў горад актыўна развіваўся ў плане культуры, паўстала шмат новых музеяў. Мясцовыя ўлады дбаюць пра тое, каб Малага была не толькі курортам.

– Як даўно вывучаеце беларускую мову?

– Вырашыла сур’ёзна заняцца гэтым у 2012 годзе, апынуўшыся ў Варшаве, у асяродку беларускамоўных літаратараў, журналістаў, людзей культуры. Амаль цэлы год шукала патрэбныя матэрыялы, знайсці іх было нялёгка. Такім чынам, мову вывучаю амаль 7 гадоў.

– “Я дзіўнаваты чалавечак са светла-сумнай песняй на душы. Люблю чытаць на самоце з кубкам гарачай гарбаты ўзімку і глядзець на знічкі ўлетку. Я поўная энергіі тады, калі пішу свае радкі і хаджу па беразе мора. Люблю горкі шакалад, марозіва і кнігі…” Далей вы прызнаяцеся ў любові да беларускай мовы: “душа супадае менавіта з ёю”. Да слова, “светла-сумная песня” ў беларускіх паэтаў-класікаў мінулага гучыць даволі часта. І ў вашых вершах такі настрой адчуваецца...

– У мяне такі характар – меланхалічны, хоць людзі кажуць, што я часта смяюся, што вясёлая. Так што “светлы сум” у маіх вершах гучыць як у гармоніі з беларускай літаратурнай традыцыяй, так і асобна ад яе. Беларуская літаратура дапамагла мне знайсці сябе яшчэ раз, бліжэй пазнаёміцца з гэтай сваёй часткай – светла-меланхалічнай. Вершы я пішу з шасці гадоў, нізка ў той час выйшла ў дзіцячай рубрыцы адной з газет Малагі. Не думала, што буду літаратаркай. І калі пачала складаць вершы па-беларуску, рабіла гэта для свайго задавальнення і каб лепш вывучыць мову. Напачатку не хацела нават аддаваць іх у друк. Цяпер, атрымаўшы шмат водгукаў, больш не баюся публікавацца, выступаць з вершамі, хоць часам і сумняюся ў сабе – самакрытычнаць мне ўласцівая.

– Кажуць, чым больш моваў ведаеш, тым лягчэй вывучыць наступныя. Ці гэта праўда? Колькі моваў вы ведаеце цяпер і якія?

– Залежыць ад таго, як разумець слова “ведаць”. Я строга падыходжу да сябе, таму сказала б, што ведаю іспанскую, англійскую, беларускую мовы, але для большасці людзей гэта не будзе адпавядаць рэчаіснасці. Два гады я пражыла ў Польшчы і свабодна размаўляю па-польску. Да таго ж, мовы немагчыма ведаць пастаянна на аднолькавым узроўні. Калі няма практыкі, мова забываецца. Пра тое, што кожная наступная мова вучыцца лягчэй – праўда, але частковая. Ёсць навык, ён з часам паляпшаецца. Але… вось я цяпер вывучаю японскую. Гэта цяжэй, чым авалодаць чарговай славянскай мовай.

– Вы выдалі тры кніжкі і напісалі некалькі навуковых даследаванняў па-беларуску, перакладаеце на іспанскую нашых класікаў. Ці змяніла вас у чымсьці ваша беларускасць?

– Беларускую мову я пачала вывучаць, калі мне было каля 20 гадоў, зараз мне 26. Перыяд, які моцна ўплывае на жыццё і самасвядомасць чалавека. З’яўляюцца новыя сябры, фарміруецца светапогляд, таму цяжка сказаць, на што паўплывала менавіта беларушчына. Але мне дакладна адкрылася новае грамадства – уся беларускамоўная Беларусь раптам стала даступнай. І гэта, безумоўна, паўплывала на мяне, – магчыма, у тым, што я адчула больш упэўненасці ў сабе, стала больш энергічна адстойваць свае погляды.

– “Светла-сумная песня на душы” гучала і ў Максіма Багдановіча, творы якога вы пераклалі на іспанскую. Зборнік “Згукі маёй Бацькаўшчыны” выйшаў у Мадрыдзе. Чым прывабіла вас творчасць Багдановіча?

– Багдановіч – цудоўны паэт і, безумоўна, адзін з маіх улюбёных у беларускай і сусветнай літаратуры, але прычына, чаму я выбрала яго, даволі звычайная. У Беларусі хапае добрых літаратараў – і ў мінулым, і сучаснікаў, хапае добрых твораў – класічных і наватарскіх. Я яшчэ жыла ў Варшаве, калі да мяне звярнуліся з аднаго невялікага мадрыдскага выдавецтва, якім кіруе сямейная пара: жонка родам з Беларусі, муж іспанец. Яны захацелі выдаць кагосьці з беларускіх творцаў, але прыўрочыць выданне да нейкай даты, звязанай з аўтарам. Ішоў 2016 год, і я падумала, што ў 2017-м якраз будзе 100 год, як няма Максіма Багдановіча. Вось нагода перакласці яго вершы і зрабіць кнігу. Мне і раней падабаліся творы Багдановіча. Працуючы над кнігай, яшчэ больш палюбіла Максіма. Перакладаць яго на іспанскую мову аказалася лёгка. Вершы добра гучаць, файна ўпісваюцца ў традцыю іспанамоўнага вершаскладання. Выданне атрымала падтрымку беларускай Амбасады. Кніга была прэзентаваная ў Мадрыдзе, на імпрэзе пабывалі міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей і Павел Латушка, які на той час быў Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Беларусі ў Францыі і Іспаніі па сумяшчальніцтве. Пабывалі прадстаўнікі беларускай дыяспары, іспанскія аматары паэзіі. Да слова, гэта першая асобная кніжка перакладаў вершаў Багдановіча на іспанскую мову.

– “Я люблю чытаць класічную літаратуру, граць на піяніна, пісаць вершы і паводзіць сябе як чалавек XIX стагоддзя з жаночымі роўнымі правамі і з Інтэрнэтам”. І яшчэ цытата. “Мае бацькі заўсёды паўтаралі нам з братам: “Дзеці, у жыцці вы можаце стаць, кім толькі захочаце. Не бойцеся марыць”. Прыемна, што бацькі далі вам, як і брату, моцны пасыл да незалежнасці, да скарэння прафесійных і творчых вяршынь. Прыклад таго, чаго можа дасягнуць дзяўчынка, выхаваная без стэрэатыпаў. А як вы самі лічыце?

– У мяне дзяцей няма і не плануецца, але мая думка на гэты конт такая. Трэба добра пазнаёміцца са сваімі дзецьмі, бо дзіця – гэта не частка бацькоў, не “працяг” іх, а асобная істота. Калі дзіця пачынае выяўляць характар, свае інтарэсы, трэба іх падтрымаць. Гэта складана, бо ў маці і бацькі часта ёсць свае ўяўленні пра тое, што дзіцяці мусіць падабацца: футбол ці лялькі. І калі тыя ўяўленні не знаходзяць падтрымкі ў сына ці дачкі, бацькі часам пачуваюцца расчараванымі. Я думаю, вельмі шкада, калі ў чалавека ёсць талент, але няма магчымасці гэты талент раскрыць толькі праз чыесьці ўяўленні, скіраваныя ў той ці іншы бок.

Што да майго дзяцінства, у мяне быў даволі нейтральны інтарэс – кнігі, бацькі мне чытаць не перашкаджалі. Яшчэ заахвочвалі да музыкі, я скончыла музычную школу, граю на фартэпіяна. Настаўнікі часам лічылі, што бацькі прымушаюць мяне займацца музыкай і шмат чытаць, але такое было маё сапраўднае жаданне. 

– “Любы чалавек створаны з любові і зорнага пылу…”. Вы носіце незвычайны кулон – выяву кропкі з коскай. За гэтым сімвалам стаіць нешта асаблівае для вас?

– Напачатку гэты знак сімвалізаваў для мяне толькі любоў да моў, граматыкі, літаратуры. Кропка з коскай – рэдка ўжывальны, “дыскрымінаваны” знак, таму я адчула да яго пэўную пяшчоту. У маёй кніжцы “Раяль ля мора”, якая выйшла ў 2015 годзе, ёсць верлібр, прысвечаны гэтаму знаку. Потым я даведалася, што кропка з коскай сімвалізуе змаганне з дэпрэсіяй, псіхічнай нестабільнасцю. Людзі, якія рабілі спробы самагубства альбо сутыкнуліся з жыццёвым выпрабаванем і выстаялі, робяць тату ў выглядзе гэтага знака. Бо кропка з коскай – вялікая паўза, але не канец. Файна, што кулон, які я нашу, набыў такое значэнне, таксама мне блізкае. У творчага чалавека душэўныя крызісы здараюцца ўдвая часцей. Не толькі праз тонкую натуру, але і таму, што творчае асяроддзе вельмі таксічнае ў любой краіне. У мастацтве вялікая канкурэнцыя, гонкі за прызы, перамогі. Кропка з коскай як бы сведчыць: працяг будзе.

– “Бацькі далі нам з братам… грэцкія імёны... Маё імя, Анхела, мае значэнне “ пасыльная”.  Не так даўно давялося прачытаць: адна з вашых місій як літаратаркі – у тым ліку і прысароміць нас, беларусаў, за тое, што мала размаўляем на роднай мове. Ці згодныя вы з такім разуменнем свайго “паслання”?

– Не лічу, што ў літаратуры абавязкова павінна быць нейкая місія, акрамя мастацкай, – сацыяльная ці палітычная. З іншага боку, я разумею сітуацыю з беларускай мовай, і мне было б прыемна, каб мае творы дапамагалі беларусам выправіць яе. Але найперш мне хацелася б, каб мае вершы разглядаліся менавіта ў рэчышчы іх мастацкай вартасці.

– “Я часцей за ўсё пачуваюся ў гэтым свеце, як іншапланецянка…” Што вы мелі на ўвазе?

– Ёсць шмат фактараў, праз якія я так пачуваюся, адзін з іх, магчыма, мая інтраверсія. Іспанія краіна для экстравертаў. Тут незнаёмыя могуць звярнуцца да цябе з размовамі ў чарзе ці на прыпынку. Іспанцы размаўляюць, як на мяне, занадта гучна. Але справа не толькі ў інтраверсіі. Я заўсёды мела ўражанне, што паміж мною і іншымі нябачная сцяна. У юнацтве было складана стасавацца з аднагодкамі глыбей, чым “прывітанне”, “да пабачэння”. Цяпер мая “іншасць” не такая заўважная. У мяне ёсць сябры, павага людзей, але базавыя складанасці не зніклі. Я маю здольнасці да хуткага вывучэння моў, складання вершаў, граю на піяніна – перавагі маёй натуры, а вось заводзіць сяброў мне цяжэй, чым сярэднестатыстычнаму чалавеку.

У маленстве быў такі выпадак. Я навучылася чытаць у 2,5 гады, у 3 гады пайшла ў прадшколу (пачатковая школа ў Іспаніі). У мяне былі любімыя кнігі, і я марыла падзяліцца імі з дзецьмі. Але ніхто, акрамя мяне, не ўмеў чытаць! Там была вялікая бібліятэка, і на перапынку, калі іншыя дзеці пайшлі гуляць, я засталася сярод кніг. “Што ты робіш тут адна, Анхела?!” – занепакоілася настаўніца. Я адказала, што не адна, бо тут столькі кніг. Тая здзівілася: маўляў, ты адказваеш, як філосаф, а не як трохгадовае дзіця.

– А калі вы пачуваецеся шчаслівай?

– Шчасце – матылёк, яго немагчыма злавіць, каб трымаць увесь час пры сабе, ён памірае ў зняволенні. Шчасце здараецца з табой на нейкія імгненні, перыяды жыцця. Яго цяжка заўважаць, лягчэй зрабіць гэта, паглядзеўшы назад. Калі ты не гонішся за шчасцем, матылёк проста прылятае і сядае табе на плячо…

Гутарыла Алена Брава.

Фота прадастаўлена Анхелай Эспіносай Руіс.

Анхела Эспіноса Руіс

***

Ты стаіш на парозе між явай і сном,

Ты стаіш чалавекам, анёлам, пачварай,

Ты стаіш абгалелы пад бледным святлом,

Не сыходзь — я хачу цалаваць твае шнары...

Я стаю на каленях, цалую зямлю,

Тваёй скуры хацела б стаць знакам радзімым,

Ледзьве бачу цябе, у адчаі стаю:

Тваё цела ўзнімаецца ранішнім дымам.

Ты стаіш — за табою сівая любоў,

Ты стаіш перад безданню страху й пяшчоты,

Ты стаіш, свае рукі падняў — ты гатоў

Да абдымкаў, распяцця,

ці ўсё ж —

да палёту.

***

Хай знойдуцца там і сям

Апіскі, памылкі друку,

Вяртаюся, як у храм,

Да вобразаў і да гукаў,

Да літар лячу, бы ўздых,

Да цёплых, жывых старонак,

Няхай і на кожнай з іх

Банальнасць і забабоны,

Хай месцамі рытм не той,

Ды рыфма крыху крывая,

Ты — верш улюбёны мой:

Цябе я штоноч чытаю.

Чытаю твае радкі

На вечна замежнай мове,

Хай не змагу ўсё ж такі

Злавіць сэнс кожнага слова,

Бо строфы твае — пра нас,

Я ўсё ж не губляю веры:

Чытаю цябе штораз

Абдымкамі на паперы.

2019.