Можа, анекдот, а можа, і праўда: сустрэліся неяк два мужыкі. «Не люблю браць у доўг, — сказаў адзін, — бо бярэш чужыя і на час, а вось аддаеш свае і назаўсёды». Другі як быццам яму запярэчыў: «А я, — сказаў, — не люблю ў доўг даваць: бо даеш як быццам сябрам і на пару дзён, а забіраеш у казлоў і гада́мі».
Нашай сям'і, здаецца, пашчасціла. Ва ўсякім разе, ад такіх вось «сяброў» бог пазбавіў — затое паслаў суседку. Адну, але вартую многіх.
...У нашай кватэры Галя з'явілася на трэці дзень пасля пераезду. Сказала, як яе завуць і з кім жыве, а потым папрасіла грошай — на тыдзеньчык, да зарплаты. Адмовіць ёй неяк не выпадала. Ды і сума была зусім невялікая... Карацей — мы рады былі, што далі суседцы ў доўг — зрабілі добрую справу.
І ў хуткім часе пераканаліся, што ніводная з іх не застаецца беспакаранай, бо Галя з ранейшай просьбай стала прыходзіць ледзь не двойчы на месяц.
Не скажу, разоў колькі грошы яна аддавала, як і абяцала, але ж найчасцей казала, што купіла тое і тое, бо вельмі ж трэба было, скардзілася на жыццё, на мужа, на дарагоўлю, на тое, колькі ідзе на дзіця (а то б, гадуючы сваіх, мы не ведалі), а ўрэшце — ледзь не плакала, што ў хаце ні капейкі — нават на хлеб, і ніхто не можа выручыць, бо ва ўсіх яе знаёмых таксама няма. «Дык можа ў вас...» — дрыжачым голасам пытала суседка.
Сказаць ёй, што няма, азначала б схлусіць, бо заробкі ў нас былі невялікія, але ж і мае, і мужавы бацькі заўсёды жылі па сродках, і нас вучылі планаваць пакупкі, хай пакрысе, але на нешта адкладваць.
Якраз гэтыя грошы (часта апошнія) мы пазычалі суседцы.
Часам, зрэшты, нервы здавалі, і тады я казала Галі, што так нельга, што ў яе амаль дарослая дачка, што трэба ж неяк планаваць свой бюджэт, папярэджвала, што выручаем яе апошні раз...
Галя з усім згаджалася, абяцала, аддавала доўг, а недзе праз месяц як нічога-ніякага «ўлазіла» ў новы. І цягнулася б так, можа, і дагэтуль, але ж вырасла яе дачка, дзеля якой мы пазычалі суседцы грошы, і сабралася замуж.
Бацькі сталі ладзіць вяселле — дома, на 30 гасцей. І перад гэтым Галя пазычала ўжо не толькі грошы, а яшчэ і талеркі, фужэры, салатніцы, міскі, вазы, каструлі... Некалькі дзён дзверы ў нашу і дзве суседнія кватэры не зачыняліся: усё спачатку выносілася, потым заносілася. І гэта б яшчэ нічога — справа жыццёвая, як той казаў: суседзі, вяселле...
Але недзе праз месяц госці ўжо збіраліся ў нас (у мужа быў юбілей). Да яго мы ўсё падрыхтавалі, заставалася накрыць сталы. І тут раптам высветлілася, што... няма чым: з хаты зніклі святочныя абрусы, прычым дарагія-дарагія — даматканыя, бабуліны...
Я не адразу, але ж пайшла да Галі: маўляў, можа, у вас засталіся — з вяселля? «У мяне, — вокам не міргнуўшы, сказала суседка. — Я забылася, у каго іх брала, але ж калі гэта і праўда вашы, то зараз аддам. Яны ў шафе ляжаць».
Не ведаю, што ў той момант адбілася ў мяне на твары, аднак Галя таксама пачырванела і папрасіла ў мяне прабачэння. Нават больш за тое (не ведаем, па якім бы дрэве пастукаць?) — перастала прыходзіць па грошы. Думалі: можа, на дваіх ім нарэшце стала хапаць дзвюх зарплат?.. Можа, зяць з дачкой дапамагаюць? А можа, пачулі дзе, што пазычаць можна — як умееш, як давядзецца, а вось аддаваць — хораша.
А. Засім, г. Барысаў
Гэта гісторыя можа камусьці здацца выдумкай, ды я і сам у праўдзівасць яе наўрад ці паверыў бы, калі б не адна істотная акалічнасць: усё, што раскажу, адбылося менавіта са мной.
Тады, гадкоў ...наццаць назад, быў я, калі можна гэтак сказаць, заядлы дамасед: не хацелася нікуды хадзіць ды ездзіць, не падабалася шуміха вялікіх гарадоў, натоўпы чужых, незнаёмых людзей...
Ды тут прычапіўся мой школьны таварыш — стаў клікаць да сябе ў госці ў слынны горад Бабруйск. Я аднекваўся, як толькі мог: спасылаўся на тое, што гэта далёка, што ў такіх паездках я заўсёды знаходжу нейкія прыгоды на сваю галаву, што горад зусім не ведаю і, крый бог, яшчэ заблукаю...
— Нічога, не бойся, — супакойваў мяне былы аднакласнік. — Ты ж на вакзал прыедзеш? Прыедзеш. А там любога чалавека спытай, як дабрацца да таварыша, і табе адразу пакажуць.
— Ды не брашы! — адрэзаў я. — Так быць не можа!
— Можа! — ледзь не пабажыўся хлопец.
— Што — нават адрас казаць не трэба? Нават прозвішча тваё?
— Не.
— Дык скуль жа, — пытаюся, — людзям ведаць, што я да цябе кірую?
— А вось гэта — сакрэт. Прыедзеш — раскажу.
І вось я на вакзале ў Бабруйску. Куды ехаць, вядома ж, не знаю. Падыходжу да дзвюх жанчын, што паблізу гамоняць.
— Прабачце, — кажу ім, павітаўшыся, — я не мясцовы, горад ваш зусім не ведаю, а да таварыша дабрацца трэба...
— Дык гэта ж проста, — усміхаецца адна з маладзіц. — Бачыце — вунь тралейбус стаіць? Сядайце, пакуль не адышоў, і праз тры-чатыры прыпынкі будзеце на месцы.
Я бягом... У апошні момант у салон ускочыў (здзівіцца проста не паспеў, бо трэба ж было прыпынкі лічыць).
Праехаў — і адзін, і два, і тры, яшчэ раз спытаў пра таварыша.
— Дык вам тут выходзіць, — пачуў у адказ.
Ну што ж гэта за жарты такія, думаю: адрас аднакласніка ніхто не пытае, на лбе ў мяне ён не напісаны...
У гэтым горадзе што — адны тэлепаты жывуць, чужыя думкі чытаюць?
Спехам, нічога не цямячы, праціскаюся да дзвярэй, на прыпынку выходжу з тралейбуса, азіраюся па баках і разумею, што ніхто з бабруйчан не смяяўся — жартаў з мяне не строіў: вось жа, проста перада мной (ад неспадзеўкі аж у вачах пацьмянела) — патрэбны дом на патрэбнай вуліцы, вось і кватэра.
— Ну як ты дабраўся? — з усмешкай спытаў аднакласнік, калі я пазваніў у дзверы.
— Добра! — пахваліўся я. — Але чаму, — ну ніяк не зразумею.
— Ды было б там што разумець, — па-ранейшаму ўсміхаўся гаспадар. — Ідзі сюды — нешта пакажу.
Падводзіць ён мяне да акна, паказвае на другі бок вуліцы. А там — якраз насупраць дома — салідная такая будыніна, на якой вялікімі літарамі напісана: «Кинотеатр «Товарищ».
Так што і сапраўды ўсё было вельмі проста — ніякай парапсіхалогіі, хоць і шкада.
Анатоль Палынскі, г. Беразіно
...Без тлумачэння мясцовай лексікі тут не абысціся. Значыць, пасты́р — наняты вёскай пастух (звычайна на ўвесь сезон). Шчамлёткі — расшчэплены знізу кій з распоркай для лоўлі жывых га́дзін (слоў «змяя» і «гадзюка» я да школы не чуў).
Такім чынам, некалькі сезонаў кароў у нашай вёсцы пасвіў дзядзька Антось. Яму нешта плацілі грашыма і кармілі — у кожнай хаце па чарзе.
Гэтак жа, па чарзе і з кожнай хаты, у падмогу дзядзьку выдзяляўся памочнік, то-бок падпаскам мог стаць любы, у тым ліку і малы. Я, напрыклад, гэту «прафесію» пачаў асвойваць гадоў з дзевяці, а то і раней. Але ж узрост — нішто. Найцяжэй было прачнуцца да светлага (а палове на пятую), узяць сваю рагулю за повад (накінутую на рогі вяроўку) і амаль кіламетр весці яе, з ночы галодную, да найбліжэйшага ляска, прычым — па вузенькай сцежцы, абапал якой была то сенажаць, то зялёнае жыта...
Карове — ну вядома ж — хацелася нечага скубануць: яна ўвесь час тузала повад, чым будзіла ўжо канчаткова.
Так мы з рагуляй даходзілі да ўзлеску, дзе вяроўку можна было зняць і, што называецца, прыступіць да непасрэднай работы. Пасты́р камандаваў: «Гэну адвярні...», «Гэту падгані...», «Тую — пакуль не чапай».
На сённяшні розум я дзіву даюся: як можна было ўдвух, у звычайным лесе, упасвіць тры дзясяткі кароў — не распусціць іх, бо іначай статак проста стравіў бы маладыя пасадкі альбо сенакос, нарабіў шкоды.
Такім чынам, калі коратка, на нішчымным выпасе бедныя былі і вясковыя кароўкі, і самі пастухі.
...У той дзень, апроч статка, у нас з дзядзькам Антосем быў яшчэ адзін клопат: зранку, дастаўшы з торбы, ён паказаў мне вялікую цёмную бутэльку, сказаў, што цётка Гэлька абяцала яму паўлітра гарэлкі за жывую га́дзіну, якую хоча потым заліць першаком і настояць — зрабіць націранне на хворую спіну...
А ў лесе ж звычайна так: калі гаворыш пра змяю, то яна абавязкова падпаўзе. І тады ўжо — калі хочаш злавіць — не варонь.
Дзядзька Антось гэта добра ведаў. Ён толькі што зрабіў новыя шчамлёткі. А далей — убачыў га́дзіну, прыціснуў яе да зямлі, спрытна выцягнуў распорку... Потым досыць доўга яшчэ валэндаўся, пакуль скіраваў, можна сказаць, «загнаў» здабычу ў пустую бутэльку. «Ну вось, паўлітра, лічы, за пазухай!» — затыкаючы коркам пасудзіну, радаваўся дзядзька.
...Пасля гэтай радоўкі з «паляваннем» мы з ім недзе з месяц не сустракаліся — аж пакуль я зноў не трапіў у падпаскі. І тады ўжо, вядома ж, спытаў, ці аддзячыла цётка за лекі?
Пасты́р трохі збянтэжыўся і сказаў, што не, на вялікі жаль, — толькі абяцае, але з дня на дзень.
Што мяне здзівіла тады — крыўды ў дзядзькавым голасе не было зусім: была — надзея. І я, помню, падумаў яшчэ, што паўлітра «не сёння дык заўтра» гэта, можа, і... лепш, чым учора ці месяц таму.
Іван Сіманёнак, г. Паставы
Рубрыку вядзе Валянціна Доўнар
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
