Мапа краіны ў эмоцыях

Літаратура і гісторыя заўсёды існавалі ў цеснай повязі. За многія гады такога суіснавання з’явілася шмат форм, якія спалучаюць гэтыя дзве плыні.

Ізяслаў Катляроў, адзін са стваральнікаў кнігі «О, Беларусь, ты — гербная дзяржава!» («Беларуская навука», 2019), выбірае своеасаблівую форму, але асноўваецца на даўняй спадчыне: пераасэнсаваўшы форму геральдычнай эпіграмы, ён стварыў цыкл геральдычных санетаў, прысвечаных гарадам Беларусі. Кніга ўтрымлівае арыгінальныя тэксты на рускай мове і пераклады іх на беларускую, выкананыя Соф’яй Шах.

Выданне падзеленае на сем частак. Першая з іх — тэксты на агульную гістарычна-геральдычную тэматыку, гэта свайго роду аўтарскае асэнсаванне тэмы. Астатнія шэсць частак падзеленыя адпаведна абласцям Беларусі, першы санет у кожнай з іх — прысвячэнне гербу вобласці — дае назву раздзелу.

Санет — адна з цвёрдых вершаваных форм, да якой і сёння творцы звяртаюцца даволі часта. Правілы яго складання ў пэўнай ступені змягчыліся: пяцістопны ямб неабавязковы, дапушчальныя адыходы ад класічнай рыфмоўкі, — але за кошт адпаведнай строфікі і колькасці радкоў форма застаецца пазнавальнай. І. Катляроў для геральдычнага цыкла выбраў форму шэкспіраўскага санета, у якой тры катрэны і двухрадкоўе ў канцы. Што цікава, аўтар не падзяляе свае вершы на строфы графічна, пераходы можна назіраць, сочачы за рыфмоўкай і рытмам.

Самі тэксты — не столькі апісанне гербавай выявы, колькі асацыятыўны рад, які ўзнікае ў аўтара пры поглядзе на выяву. Зразумела, што ўмясціць у чатырнаццаць радкоў гісторыю горада або легенду пра з’яўленне герба немагчыма, але аскепкі і таго, і іншага часта сустракаюцца ў санетах. Нягледзячы на стрыманасць, якой вымагае выбраныя тэма і форма, у многіх тэкстах заўважна эмацыянальная ўключанасць аўтара ў тэкст.

Город, словно сам себе родня, —

все века соединил сегодня.

В каждом веке истина своя.

Роду невозможно жить безродно.

Церковью Каложской вижу я

всё, что всенародно благородно.

Адчуваецца, што пісьменнік імкнецца перадаць дух горада, укласці ў радкі нябачнае і неапісальнае ўражанне ад атмасферы месца. Па санетах складана зрабіць выснову, у якім з гарадоў аўтар пабываў сам, але гэта хутчэй плюс: паэтычная мапа атрымліваецца аднароднай. Паколькі сам аўтар ніякіх мясцін не вылучае, то чытачу, вядома ж, спачатку захочацца прагартаць кнігу і прачытаць пра свой родны горад і пра тыя, дзе ён бываў.

Варта асобна адзначыць дакладнасць перакладу санетаў на беларускую. Не прачытаўшы анатацыю, можна ўвогуле заблытацца, на якой мове напісаны арыгінал. Змешчаныя ў кнізе насупраць, вершы сапраўды набываюць люстэркавае падабенства.

Горад, быццам сам сабе радня, —

Знітаваў усе вякі сягоння.

Існаснасць у кожным з іх свая. Р

оду немагчыма жыць бязродна.

Тое ўсё Каложай бачу я,

Што высакародна ўсенародна.

Па ўсім цяжка сказаць, што кніга геральдычных санетаў — падарожжа па гарадах Беларусі або па гісторыі гарадоў. Але гэта тое, што можа заахвоціць да падарожжа. Урывачныя факты пра выявы на гербах і іх эмацыянальнае апісанне дакладна можа падштурхнуць да таго, каб даведацца штосьці новае пра гісторыю месца або нават наведаць яго, вызначыць дакладнасць атмасферы горада, якую перадае тэкст.

Дар’я СМІРНОВА