Вы тут

Крысціна Курчанкова. Калі цішыня загамоніць


Крысціна Курчанкова не з тых аўтараў, хто актыўна займаецца самапіярам. Між тым яе першы зборнік гісторый-імпрэсій «Словы навобмацак», што пабачыў свет у 2017 годзе, атрымаў досыць хвалебныя водгукі — прынамсі, на старонках штотыднёвіка «Літаратура і мастацтва». І, думаецца, чытач, які аддае перавагу не лёгкаму чытву ў рэжыме «нон-стоп», а творам, што вымагаюць ад яго разумовай працы, заглыбленасці ў тэкст і няспешнага чытання (часам і паміж радкоў), з цікавасцю пазнаёміцца з апавяданнем, дасланым Крысцінай Курчанковай на звяздоўскі конкурс.

Алесь Бадак.

Прахрыпеў ключ у замку, бразнула клямка, рыпнулі, адчыняючыся, дзверы — і хата дыхнула ў твар стоеным напружаным маўчаннем. Танны (ён жа бясцэнны) адпачынак ад мітусні, шчасце абцяжаранага стасункамі інтраверта: жаданая цішыня пасля шматгалосага горада, чаканая самота даўно пустога дома на ўскрайку вёскі, на парозе лесу, на памежжы лета і восені.

Усё звыклае нежывое-нямёртвае: выстылая за дзесяцігоддзі печка з забітым комінам; ложак, адсунуты амаль у цэнтр пакоя пад хітрым вуглом, каб не залівала ў дождж з-пад дзіравай страхі; шчарбатая кніжная шафа (цямнеюць пропускі на паліцах — самае каштоўнае даўно звезена ў горад); нязграбны буфет глухаватым звонам адгукаецца на цяжкія крокі; махры шпалераў... а на прываконні адрыўны каляндар, даўно застылы на даце смерці гаспадыні хаты.

І вось змоўкла вуркатанне старога электрычнага чайніка, утульнасць спальнага мяшка не дае ані шанцу вогласці ці скразняку, электронныя старонкі кнігі гартаюцца бязгучна. Дасканалая ціша...

...І выразныя крокі маленькіх лапак — туп-туп-туп-туп...

Не зрабіць найменшага руху, уперыць вочы дакладна ў тое месца, дзе павінен шпацыраваць гаспадар лапак, — нічога. Заўсёды нічога. Нябачная істота дасягнула мэты. І праз паўхвілі ў кніжнай шафе нехта зашапацеў, заварушыўся... Гэтага стрываць немагчыма. Ускочыць і рэзка адчыніць дзверцы... ледзь калышацца ненадарваная павуцінка, стары пыл не парушаны ні найменшым следам. І — нікога. Заўсёды нікога.

Дзень ранняй восені мінае ў цеплыні, нестамляльных клопатах і тэлефонным маўчанні. Як мага менш хатняй працы (няма сэнсу прыбіраць стары дом, жылы хіба месяц за год). Вітанне з лесам. Ягонае шматгалоссе загойвае і суцішае, яно не нясе болю, віны і няёмкасці.

Але вечар прыносіць неспакой... Выспелае за лета неба выцвітае пад восень рана. З лесу сочацца цені, назбірваюцца ў нізінах у цёмныя лужыны паўзмроку, заліваюць двор, падступаюць пад ганак. Усё больш загадкавых сляпых плямаў, у якіх хаваецца нешта нязнанае, варушацца неакрэсленыя, несфармаваныя, няспраўджаныя магчымасці.

Над лесам завісае пунсовы зіхоткі шар Марса (ён такі вялізны, такі ўдавана блізкі, што яго нізавошта не зблытаць з далёкімі і дробнымі чужымі сонцамі). Ад краю да краю неба разліваецца Шлях Продкаў, але замілоўвацца на астранамічныя дзівосы, недаступныя ў неонавым свячэнні горада, не выпадае. Такая жаданая нядаўна цішыня перакідваецца вусцішшу. Ратоўны прастакутнік святла ад дзвярэй няўпэўнена падрыгвае, імкнучыся схлопнуцца. У ценях за ім цікуе, немірготка перыцца дасканалая чорная слепата.

Хутчэй у хату. Хутчэй! Хтосьці цягнецца са змроку, чорны з чорнага, хапае проста за лыткі... Ляпнуць дзвярыма... клямка... засаўка... Уф-ф... Уяўны ратунак чатырох сценаў з хісткімі шыбамі.

Вечаровае бязгучча выстудзіла хату, вярэдзіць, цісне, звініць увушшу. Цяпер хочацца падоўжыць вуркатанне чайніка (шкада, што ён не забярэцца, як котка, наўколенкі — цёплы, ласкавы і жывы).

Заплюшчыць вочы, забыцца. Сон не пускаюць далёкія адгалоскі... Галасы, чужыя, варожыя галасы варушацца, звіваюцца, мітусяцца ў свядомасці: абрыўкі дыялогаў... папрокі, сваркі, нявыкананыя абавязкі, абарваныя повязі, хваробны сорам... Іх мусілі адагнаць адзінота і цішыня, але толькі развярэдзілі кубло страчаных магчымасцяў... Цішыня напялася няздымнай віной і вось-вось прарвецца...

...І дробны тупат маленькіх лапак уздоўж сцен, поўнае кола па перыметры хаты.

І валтузня — бойка?! — у кніжнай шафе.

...І лямантоўны перазвон рондаляў з-за сценкі!

Спахапіцца, уключыць ліхтарык, які вартуе ля падушкі, бегма на кухню. Нікога. Увесь посуд на сваіх месцах. Ды чым жа можна было так грукатаць?!

Выключыць святло. Заплюшчыць вочы. Расслабіцца. Расслабіцца!

...Зноў звіняць металічныя рондалі! Гэта што, такая гульня?! Што за начныя ўрокі кухарства?

Урэшце заснуць. Прачнуцца ў цемры ад крокаў пад акном. Хтосьці ходзіць каля хаты. Хтосьці вялікі. Крок. Спыніўся. Крок, крок. Спыніўся. Драпнуў па шыбе. Абапёрся аб дах. ...А, дык гэта ж падаюць яблыкі... Ну, няхай гэта будуць проста яблыкі? Яблык — крок, яблык — крок.

...У дальнім куце хаты заварушыўся нехта. Нехта выяўна большы за мышыну. Зрабіў колькі паважных крокаў, стукаючы кіпцямі па масніцах. Уздыхнуў. Чмыхнуў. Пачухаўся.

Хутка запаліць ліхтарык у той бок! Нікога. Як жа так?! Вось жа выразна чуваць было! Выключыць ліхтарык, затаіцца... Амаль прыснуць...

Нехта ў дальнім куце страпянуўся і засоп.

Ліхтарык!

...Нікога.

Усё, няма сіл змагацца з няіснымі жыхарамі. Хай яны хоць жыўцом жаруць... Спаць.

Ранак усё мяняе. Нябачны свет няісных галасоў маўчыць. Нябачны свет істот, што маюць гук, але не маюць формы, саступае цялеснаму, зрокаваму... У фізічнай абалонцы гукі страчваюць чары і ўладу, робяцца расплывістым нязначным фонам. Мядовым і гаючым...

...І рэзкі віскат з кухні выплюхвае кіпень з кубка табе на калені ды разрывае дзень на шматкі. Падхапіцца. Стрэсці гарачыя кроплі. Хутчэй. Дабегчы, знайсці спрацавалую мышалоўку... як жа даць рады... рукі калоцяцца... скавытанне пад самымі тваімі пальцамі... зламаць пазногаць да мяса — урэшце адшчоўкнуць... Камяк пылу ў форме мышыны падае на падлогу, скасабочана паўскокамі дабіраецца да плінтуса і знікае ў ратоўным гаючым засценні... Выкінуць праклятую пастку, сесці на брудную падлогу. Не знайсці слёз. Адшукаць і абясшкодзіць іншыя пасткі. Вымыць рукі ад брыдкага пылу, аліўнай змазкі, цёплага цельца, страшнага крыку, агіды да сябе.

Не. Хай яны тупочуць, шапацяць і здзекуюцца. Толькі б не было больш гэтага енку. Гэтага амаль чалавечага енку болю. Болю хапае і так. Болю хапае і там. Тут няхай будзе шматгалосая цішыня.

І была цішыня. Мутная, набрынялая цяжкой тлустай віной цішыня, што надыходзіць пасля гарачлівай сваркі. Калі сказана ўсё. Усё, што хацелася, і больш, значна больш, чым варта было казаць, больш нават, чым насамрэч думаецца. Больш, чым можа знесці, не разарваўшыся, сэрца — няпраўда, сэрца не разрываецца — яно разрываецца зноў і зноў — яно ніколі не разарвецца — гэта толькі фігура маўлення — дый сэрца ні пры чым, усё ад галавы — ад галавы — ад словаў — ад болю няіснага органа — гэта ж не сэрца — нешта ж баліць — гэта толькі фігура маўлення — як ты можаш гэта казаць — як я магу гэта казаць — чаму яно ўсё яшчэ не разарвалася — яно ніколі не разарвецца — яно даўно разарвалася — усё ад шуму, які падымаецца знутры і залівае горла — і прарываюцца словы, якіх няварта казаць, няварта было...

Было маўчанне, неадменнае, незваротнае і непапраўнае.

Лес анямеў. Вечар абклаў прастору брудна-шэрай ватай, сцёр мяжу паміж верхам і нізам. У траву бязгучна падалі яблыкі. Замест рубіну Марса над лесам апакаліптычна ўспыхвалі клубы неба ў сухой ды нямой навальніцы.

Ніхто не шапацеў у шафе, не перастаўляў каструлькі, не соп у дальнім куце. Цішыня забівалася ў вушы і ў нос, дыханне захлыналася ў бясслоўнай ваце, горла сціскала нібы запаволенай анафілаксіяй.

Знайсці голас было самым цяжкім у свеце.

— Ну добра, — прахрыпець, прадзіраючыся паўз густое маўчанне, — я больш не буду. Я не хачу цішыні! Ну, гэй! Вылазьце вы, усе. Го, вялікая вечарынка!..

Цішыня няўпэўнена хіхікнула дрыжаннем шкла ў серванце і ў адлюстраванні на чорным шкле сляпога вакна пакруціла пальцам ля скроні.

І адгукнулася аглушальнымі грымотамі.

— А-ё!..

Лавіну маўчання прарвала, і на хату абрынулася бязлітасная вераснёўская навальніца. Дрыготкае святло ліхтарыка знікала ў пякельнай святламузыцы бліскавіцаў. Не трапляючы ёй у такт, раўлі цяжкія ўдарныя грымотаў, пакідаючы ў паўзах задоўжаную вібрацыю басоў. Вокны дрыжэлі. Віскаталі пад цяжарам ветру дрэвы. Лес ператварыўся ў штармавое мора і пайшоў на абардаж.

Па даху скакалі буйныя градзіны... збітыя яблыкі... знічкі... нячысцікі. Драбіліся і цурчэлі ручаінкі, ані не абмінаючы ложак, звінелі ў падстаўленых тазіках і каструльках.

...Адчаяцца і стаміцца ўздрыгваць ад бляску ды грукату. Выпіць гарачага віна з лаўровым лістом і чорным перцам са старых запасаў. Скурчыцца ў фатэлі, загарнуўшыся ў падмоклы спальнік. Заснуць пад аглушальную какафонію ў самым сэрцы сляпой вар'яцкай навальніцы.

Прачнуцца ў цішыні. Ад таго, што ў дальнім куце хаты нехта сапе. Усміхнуцца. Пастарацца бязгучна выпрастаць зацеклыя ногі. Прыслухацца. Нехта ходзіць, пастукваючы кіпцікамі па масніцах. Чхнуў. Бедалага — няўжо застудзіўся?

Дзынкнулі каструлькі на кухні — пачаўся ўрок кулінарыі.

Маленькія лапкі затупацелі ўздоўж сцен. Праверка, ці не парушаны ахоўны магічны перыметр? Так, гэта важна.

Упаў яблык за акном. Другі. А можа, нехта нябачны колеру зорнага неба зазірае ў прыслеплыя брудныя шыбы? І павольна абыходзіць хату на дыбачках... на яблыках.

Завібравала злёгку падлога ад цяжкіх крокаў — навязаны непадалёк суседскі конь пераступіў капытамі, бразнуў ланцугом. Суседскі?!. А ці быў у суседа конь?..

Паклікала некага няясыць — і з-за далёкай ракі кугыкнуў, адгукнуўся ёй начны запознены цягнік.

У шафе заварушыліся. Тоненька піскнулі на два галасы.

Хочацца слухаць яшчэ, але шматгалосая цішыня мерна дыхае і сапе, скруціўшыся клубком наўпрост наўколенках... Цёплая і жывая.

Ранкам роснае павуцінне, як радыёлакатар у пошуку іншых цывілізацый, паварочваецца ўслед за пяшчотным восеньскім праменнем, назапашваючы сонечную энергію для высокатэхналагічнай экалагічнай павуковай цывілізацыі. Трэба спяшацца: апошняе сонца, дождж адступіў, але вернецца з новымі сіламі.

І конікі шалёнымі гадзіннікамі трашчаць, адлічваючы апошнія цёплыя хвіліны года.

Цэлы дзень на падстрэшшы адбываецца масавае засяленне. З курортаў вяртаецца пералётны ды перапоўзны малы люд, сапраўдныя жыхары старой хаты. Проста над галавой, ані не саромеючыся сонечнага дня, яны шнараць туд-сюд, тупочуць, бясконца распакоўваюць маленькія чамаданчыкі ды перастаўляюць цацачную мэблю, дзеляцца плёткамі, хіхікаюць, сварацца — ажно на галаву праз шчыліны сыплецца пыл і труха. Нават дзятла запрасілі для тэрміновага рамонту. Уночы яўна запланаваная вялікая гулянка з нагоды ўлазін. Да слёз крыўдна, але людзей туды не запрашаюць.

Падняцца ды супакоіць гармідар? Ды варта сунуць галаву ў паддашак, як усё ператвараецца ў рыззё і ламачча. Ні гуку, ні руху. Анікагусенькі! Гэта нябачны густа заселены свет іншага памеру і іншага вымярэння. Яны тут сапраўдныя гаспадары. Дазваляюць існаваць побач — і дзякуй.

Перад ад'ездам пакіну на стале кубак гарачай гарбаты ды сподак з печывам. Яны прыйдуць. На цыраце застанецца ланцужок маленькіх слядочкаў. Нехта з кута хаты забярэцца за ўслончык, застуджана чмыхне, і крошкі разлятуцца на падлогу, пад стол — хопіць на ўсіх. Вялікі празрысты сілуэт дрыгне на фоне зорнага неба, абрысуецца фігура і зазірне ў сляпыя акенцы даўно нежылой хаты. У шчарбатай шафе прыадчыняцца дзверцы. Хіхікне шкло ў серванце.

І цішыня загамоніць.

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.