Сваю першую мяжу чалавек пераадольвае, калі прыходзіць у свет. Са спакою і бесклапотнасці — у мітусню, дзе трэба ўвесь час прыкладаць намаганні і ў тым ліку спраўляцца са сваім характарам, перасягаць уласныя магчымасці, рассоўваць межы ўяўлення пра рэчаіснасць. Пра тое, што ёсць межы, Палац мастацтва апавядае ў адмысловай мастацкай выстаўцы: 17 ліпеня восемдзесят творцаў з Беларусі, Украіны, Літвы, Балгарыі, Чэхіі, Эстоніі прадставілі столькі ж поглядаў на пытанне.
Праект «Мяжа» першапачаткова адштурхоўваўся ад праблемы: арганізатары з Беларускага саюза мастакоў меркавалі ўцягнуць у дыялог пра хатні гвалт — адну з тэм, што актыўна абмяркоўваюцца ў сучасным грамадстве, прычым у розных краінах свету. А часам не трэба гаварыць: дастаткова паглядзець, і моцны алегарычны вобраз западзе ў свядомасць, спраецыруе карцінкі, якія прымусяць пераствараць рэчаіснаць.
Менавіта дзейснасць мастацтва нарадзіла яго сучасныя актуальныя формы, што плённа развіваюцца ва ўсім свеце. Праект «Мяжа» — актуальны па-беларуску. Гэта значыць, ёсць моцнае жаданне выказвацца востра, а калі яно пачынае ўвасабляцца, думак і вобразаў з'яўляецца настолькі шмат (і ўсё такое дабротнае, ладна змайстраванае), што заяўленая тэма адыходзіць на другі план — за імёны, за майстэрства, за прыгажосць. Але ж мяжа ў нейкім сэнсе пройдзеная, у тым ліку мяжа актуальнасці, бо айчынныя мастакі здолелі ўзняць пытанне на філасофскі ўзровень. Нават прыземлена-побытава-трапнае выказванне Максіма Петруля не абышлося без філасофскай алегорыі: хатнія тапкі могуць так прыцягваць да зямлі, што ў іх дакладна не пераадолець межы гравітацыі...
Праект «Мяжа» рыхтаваўся паўгода. Калі пачалі адбіраць творы, сутыкнуліся з пэўнымі складанасцямі: на тэму хатняга гвалту праз мастацтва выказваецца мала хто. І, відаць, не таму, што няма такой праблемы, а таму, што наша мастацтва традыцыйна заточанае на гармонію — на тое, каб яе бачыць і адлюстроўваць. Адсюль у куратара праекта, першага намесніка старшыні Беларускага саюза мастакоў Глеба Отчыка склалася своеасаблівая канцэпцыя-развага, якую можна было б умоўна назваць «мяжа гармоніі». Яе зборны вобраз і прадставілі ў Палацы мастацтва: аўтары праекта адабралі жывапісныя і графічныя творы, скульптуры і аб'екты, вырабы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва і шкла. Творы розных жанраў, у розных тэхніках, алегарычныя і абстрактныя, тыя, што схіляюць да філасофскіх роздумаў ці выклікаюць замілаванне. Такіх зборных і маштабных праектаў на гэтай пляцоўцы ладзіцца шмат, але дзякуючы таму, што праект міжнародны, кола вядомых (і любімых) мастакоў рассунутае, што таксама спрацавала на яго назву: ну, у тэму ж! Межы паміж народамі — вельмі актуальнае пытанне ў глабалізаваным свеце...
І так, на тэме, што першапачаткова пазначала мяжу асобы, на якую робіць замах іншая асоба, выбудавалі вялікі выставачны гмах, дзе размова пайшла пра творчасць. Пра тое, як мы яе адчуваем і разумеем, пра што яна, на наш, тутэйшы, погляд павінна разважаць. Адчуванне і разуменне цялеснасці. Адчуванне свету і сябе ў ім. Адчуванне радзімы і яе каштоўнасцяў. Адчуванне любові — нават усяленскай... Любові да чалавека — простага і таленавітага, што імкнецца да гармоніі з прыродай, і да таго, што ўмее яе ствараць там, дзе, здаецца, гаворка зусім не пра яе. Лічу, гэта талент — асэнсаваць тэму настолькі глыбока, каб яна набыла глабальна-філасофскае гучанне. І як тут не пагадзіцца з канцэпцыяй: «Паняцце «МЯЖА» мае глыбокі сэнс у выяўленчым мастацтве. Мастак сваёй творчасцю ставіць пад пытанне ўсё асяроддзе. Мяжа ў мастацтве — гэта свайго роду мяжа светапогляду, маралі, этыкі і жыццёвага асэнсавання Свету»?..
Акрамя мастацка-практычнай часткі, праект прадугледзеў і тэарэтычныя формы асэнсавання межаў асобы і яе прасторы: праз семінары і дыскусіі не толькі з экспертамі ў творчасці, але і з прадстаўнікамі грамадскіх арганізацый і нават хрысціянскіх канфесій. Зрэшты, каб уцягнуць у дыялог на складаныя тэмы (як той жа хатні гвалт), мастацтва сапраўды можа стаць выдатнай пляцоўкай.
Што парадавала — дык найперш само жаданне зрабіць праект, скіраваны на ўвагу да чалавека і яго цяперашняга адчування. Ёсць трапныя вобразы, у якіх можна пазнаць сябе самога ў будзённых справах, у некаторых крычыць боль, іншыя прыміраюць розныя погляды на чалавека і мастацтва, якое яму патрэбна (ці не патрэбна). І калі часам творца хаваецца за рэчамі, што здаюцца сэнсавызначальнымі і таму неканкрэтнымі, гэта не сведчыць пра яго абыякавасць — гэта кажа, што ён імкнецца адарваць роднага гледача ад зямлі і ўзнесці яго да вышынь, дзе жыве найвышэйшая гармонія.
Ларыса ЦІМОШЫК
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
