Пра пачуццё віны, якое назаўсёды

30 мая 1999 года мы з сяброўкай павінны былі ісці на канцэрт каля сталічнага Палаца спорту. Нам было па дваццаць пяць, і патанчыць на паветры пад музыку папулярнага гурта, падпяваючы «Таких не берут в космонавты», выглядала вельмі нават прывабнай перспектывай на выхадны. Да таго ж побач была «Тройка» — Траецкае прадмесце, дзе тады яшчэ варылі сапраўдную каву па-турэцку і дзе мы былі заўсёднікамі. Так што планы былі проста выдатныя.

Але ў апошні момант, літаральна ў пятніцу ўвечары, мне чамусьці вельмі захацелася паехаць у вёску на Сёмуху (яна адзначалася акурат у тыя выхадныя). Прычым закарцела так, што, нават толкам не сабраўшыся, хуценька замкнуўшы дзверы кватэры, у пятніцу ўвечары панеслася на вакзал, каб паспець на апошні аўтобус, ісці ад якога да дому было аж чатыры кіламетры. Зайшла ў хату ўжо прыцемкамі, чым вельмі здзівіла і ўзрадавала маму, якая ў тыя выхадныя мяне ну ніяк не чакала. Спала той ноччу без задніх ног, і назаўтра было такое адчуванне палёгкі, нібы цудам паспела ўскочыць у апошні вагон нейкага жыццёва важнага цягніка.

А ў нядзелю пасля абеду пайшоў моцны дождж. Але хутка ён перастаў, выглянула сонца, а чорную хмару пацягнула ў бок зусім недалёкага Мінска. Мы якраз вярталіся ў сталіцу на машыне (пашанцавала: падвёз сусед-дачнік) і назіралі незвычайную прыродную з'яву. На фоне той чорнай хмары, якая завісла над горадам, праз увесь далягляд раскінуліся дзве яркія вясёлкі. Яны былі не адна над другой, як нярэдка можна бачыць, а побач. Нібы вялізныя рознакаляровыя крылы раскінуліся на палову неба. Відовішча было такое ашаламляльнае і трывожнае адначасова, што сусед нават спыніў машыну, і мы некалькі хвілін як зачараваныя глядзелі на дзіва. Потым хмара сышла, вясёлкі пабляклі, мы рушылі далей. Яшчэ не здагадваліся, што якраз у гэты час у Мінску на Нямізе людзі тапталі людзей. Што раніца панядзелка пачнецца са страшнай навіны. Што некалькі дзён двухмільённы шумны горад будзе прыгаломшана маўчаць...

Не менш, чым пра ахвяр любой трагедыі, калегі-журналісты любяць рабіць сюжэты пра іншых дзеючых асобаў рознага кшталту катастроф — тых, хто цудам застаўся жывы. З крыху ашалелымі вачыма гэтыя людзі расказваюць на камеру пра шчаслівы выпадак, які не даў ім апынуцца там, дзе яны павінны былі быць. Яны ўзрушана распавядаюць пра гэта, не верачы ў сваё шанцаванне... Але нікому не цікава тое, што гэтыя людзі адчуваюць пасля, калі першае ўражанне міне. Так, падзяку да Лёсу, да Выпадку, да Усявышняга — хто ў што верыць. А яшчэ — пачуццё вінаватасці перад тымі, каму пашанцавала менш, хто не выжыў. Ты нясеш яго праз усё жыццё, і ад гэтага нікуды не падзецца. Яно не цвяліць розум кожны дзень, але надзейна пасялілася ў ім і зусім нечакана коле тупой іголкай у сэрца.

Штосьці падобнае я адчуваю кожны раз, калі трапляю на нашы вясковыя могілкі. Там побач з маімі блізкімі, у суседняй агароджы, ляжыць дзяўчынка Таня, якая была калісьці на год старэйшая за мяне. Цяпер ёй назаўжды шаснаццаць. Таня памерла ад хваробы нырак, якая стала наступствам доўгага знаходжання пад майскім сонцам, а пасля і пад дажджом у 1986-м. Тады над нашым наваколлем хадзілі радыеактыўныя аблокі (сведчаннем таму — пляма на карце ў раёне зусім блізкага Івянца). Мы палолі саўгасныя буракі, і Таня, на зайздрасць нам, была ў купальніку, падстаўляла спіну пад гарачыя промні. Пасля лінуў дождж, і мы пабеглі хавацца пад дах, а яна скакала пад гэтым цёплым майскім дажджом, весела рагочучы. Хутка Таня захварэла («аблучыліся почкі», — завучана тлумачыла яе бабуля), а праз два з паловай года мы, падлеткі, прыгаломшанай чарадой стаялі каля яе труны пад пранізлівай студзеньскай слатой...

А яшчэ на працягу дваццаці гадоў я ў апошнія дні мая перачытваю той жалобны спіс Нямігі, у якім 53 прозвішчы. Многія з іх і тады былі маладзейшыя — 15, 17, 19 гадоў, а цяпер ужо я старэйшая за іх на цэлае пакаленне. Я перачытваю гэты спіс павольна, па імёнах, і ў кожнага з іх у думках прашу прабачэння за тое, што не была там, за тое, што, магчыма, хтосьці з іх заняў у той страшнай цісканіне маё месца...

І хочацца быць лепшым, чым ты ёсць, і дасягнуць большага, чым маеш, бо, атрымліваецца, пражываеш не толькі сваё жыццё, але і таго, што заступіў калісьці тваю сцежку, не даўшы ёй абарвацца...

Гэткая кволая спроба апраўдаць бязглуздыя, невядома каму патрэбныя ахвяры майскага дажджу, кроплі якога дагэтуль ніяк не высахнуць на нашых тварах.

Алена ЛЯЎКОВІЧ