У мемарыяльным комплексе «Брэсцкая крэпасць-герой» працягваецца маштабная рэканструкцыя. Ужо ў гэтым годзе тут адкрылі новую гістарычную экспазіцыю «Летапіс Брэсцкай крэпасці». Яна створана ў паўднёва-ўсходняй казарме цытадэлі мемарыяла і раскрывае факты, падзеі і апавядае пра лёсы людзей, звязаныя са 180-гадовай гісторыяй Брэсцкай крэпасці. Экспазіцыя зробленая за сродкі праекта Саюзнай дзяржавы «Капітальны рамонт, рэстаўрацыя і музеефікацыя пабудоў Брэсцкай крэпасці ў мемарыяльным комплексе «Брэсцкая крэпасць-герой».
Экспазіцыя, якую можна назваць яшчэ адным музеем, займае звыш 700 квадратных метраў, размясцілася ў адзінай паўвежы крэпасці, якая захавалася да нашага часу. Аснова экспазіцыі — трохмерныя панарамы з шырокафарматнымі пейзажамі, кругавы агляд, аўтэнтычныя аконныя праёмы, байніцы, гістарычныя фігуры ў натуральную велічыню, сцэны з жыцця крэпасці, прадметы побыту. У спалучэнні з музыкай і падсветкай яны дазваляюць наведвальнікам адчуць эфект прысутнасці ў кожнай з сямі залаў.
Першыя тры залы прысвечаны стагадоваму перыяду гісторыі крэпасці: «Заходні фарпост», «Сусветны пажар», «Міжбурра». Абарона крэпасці 1941 года адлюстравана ў залах «Гарачы чэрвень», «Штаб абароны», «Прарыў». Сёмая зала прысвечана вызваленню Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і перамозе савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. Тут паказана роля крэпасці ў наш час як месца захавання памяці пра подзвіг народа ў гады вайны. На фоне гістарычных падзей прадстаўлены вобразы людзей, якія адыгралі пэўную ролю ў мінулым Брэсцкай крэпасці.
У новай экспазіцыі знайшлося месца будаўніцтву Брэст-Літоўскай крэпасці, яе мадэрнізацыі, падзеям Першай сусветнай вайны, падпісанню Брэст-Літоўскага мірнага дагавора, адлюстравана жыццё гарнізона крэпасці перад Другой сусветнай. «Гістарычная спадчына Брэсцкай крэпасці стваралася пакаленнямі людзей, якія жылі тут у часы старажытнага Берасця, сярэднявечнага Брэст-Літоўска, сучаснага Брэста. Створаная як фартыфікацыйны аб'ект Брэсцкая крэпасць прайшла выпрабаванне войнамі і стала музеем — сімвалам памяці і міру, — сказаў дырэктар мемарыяльнага комплексу Рыгор БЫСЮК. — Захаванне матэрыяльнай спадчыны Брэсцкай крэпасці ў нашы дні з'яўляецца залогам духоўнасці для будучых пакаленняў». На новы музей пайшло больш за 14 мільёнаў расійскіх рублёў з саюзнай праграмы.
Цяпер актыўна вядуцца работы на руінах Белага палаца. Гэты палац набыў вядомасць, калі ў сакавіку 1918 года тут быў падпісаны Брэсцкі мір. Фрагмент пабудовы захаваўся яшчэ ад старога горада. Некалі будынак узводзіўся як частка манастыра базыльян, потым палац стаў афіцэрскім сходам рускай арміі, пазней — казармай Чырвонай Арміі. Белы палац быў моцна разбураны ў чэрвені 41-га. Засталіся толькі рэшткі, яны патрабавалі аднаўлення. Апошні раз іх рэстаўрацыю і кансервацыю праводзілі 15 гадоў таму... Як толькі на пляцоўку палаца прыйшлі будаўнікі, апошняя вайна нагадала пра сябе. У пачатку красавіка падчас работ на руінах палаца знойдзены дзіцячыя астанкі. Спецыялісты мяркуюць, што гэта было дзіця з сям'і аднаго з камандзіраў гарнізона крэпасці. Праводзіцца экспертыза. Работы працягваюцца, у планах — завяршыць першы этап работ па Белым палацы да верасня.
Пачынаецца рамонт паўднёвых казармаў. А ў казарме 333-га стралковага палка хутка будуць адкрыты падвалы для наведвання турыстаў. Гэта таксама адзін з цікавых аб'ектаў крэпасці. У розныя часы будынак выкарыстоўваўся як шпіталь, арсенал, жылая казарма. Некалькі гадоў таму са зводаў стала адвальвацца цэгла, і падвалы казармы з меркаванняў бяспекі закрылі. Рэстаўрацыю пачалі яшчэ ў 2012 годзе, па саюзнай праграме было выдзелена 15 мільёнаў расійскіх рублёў. Гэта дало магчымасць адрамантаваць і закансерваваць цагляную кладку падвалаў, паправіць над імі дах, памяняць электразабеспячэнне, зрабіць бяспечны праход.
Да Дня Перамогі адрамантавалі і мост цераз Мухавец па дарозе ў Цытадэль. Падчас святкаванняў па ім рухаецца калона людзей. Па сутнасці, гэта ўжо новы мост, узмоцнены яго апоры, заменена пакрыццё і камунікацыі. Усяго па названай праграме летась выдзелена больш за 96 мільёнаў рублёў, сёлета — звыш 118 мільёнаў, крыху больш за сто плануецца і на наступны год. Рэканструкцыя крэпасці працягваецца.
Святлана ЯСКЕВІЧ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
