Яркі тэмперамент. Адкрытасць і сіла пачуццяў. Гнуткі розум. Іранічнасць. І, вядома, жаноцкасць. Ды надзвычайны артыстычны дар — так аднойчы я пра яе выказалася. Але толькі сёння, праз гады зразумела, што ёсць яшчэ якасць, уласцівая гэтай харызматычнай актрысе — душэўнасць.
Гэта той, вобразна кажучы, жыватворны сок, што сілкуе глебу, з якой вырас і працягвае падымацца, падобна магутнаму шматгадоваму дрэву, яе талент. Клебановіч — актрыса, здольная пераўвасабляцца як у жанчын з народа, так і ў ледзі. Вольгу Міхайлаўну, народную артыстку Беларусі, яшчэ і як рэжысёра-пастаноўшчыка добра чуе творчая моладзь. Таму на «ўра» быў прыняты ў Акадэміі мастацтваў пастаўлены ёю дыпломны спектакль «Браты Карамазавы» паводле рамана Фёдара Дастаеўскага. Дарэчы, у маі ён прыме ўдзел у фестывалі студэнцкіх работ у Санкт-Пецярбурзе. А калі вернецца, магчыма, і возьмецца, як ёй раяць, паставіць з акцёрамі роднага тэатра імя Горкага «Братоў Карамазавых».
Для тых, хто не ведае, з задавальненнем нагадаю: Клебановіч — адна з лепшых актрыс сучаснасці, лекарка душ гледачоў — так кажуць пра яе тэатральныя крытыкі старэйшага пакалення. І з тым цяжка не пагадзіцца: творчы дыяпазон актрысы апрыёры вялікі. Сярод шматлікіх, такіх разнастайных роляў Вольгі Клебановіч — а іх за пяцьдзясят гадоў служэння тэатру набралося больш за сотню — цяжка знайсці, як кажуць у тэатры, ролю «прахадную», хадульную. Шэрасць і безаблічнасць — не яе стыхія. Дапускаю, што Вольга можа камусьці не падабацца, але ў адным перакананая: не заўважыць яе і не гаварыць пра яе талент проста немагчыма. Бо, як ужо аднойчы я выказвалася, Вольга Клебановіч — актрыса вялікіх амплітуд. А сёння дадам: яшчэ і адзначаная знакам глыбокай, сказала б, фірменай якасці, што дазваляе ёй заўсёды знайсці кантакт са сваім гледачом. Ці не таму ён разам з ёй радуецца ды плача, смяецца ды сумуе, сустракаючы выхад актрысы на сцэну апладысментамі.
У яе так многа прыхільнікаў! Калі хочаце атрымаць магчымасць перажыць і радасць, і гора, пасмяяцца ад душы, нават скрозь слёзы, ідзіце на спектаклі з яе ўдзелам: Вольга Клебановіч усё гэта шчодра вам падасць — так я пісала пра яе з нагоды бенефіснага спектакля «Круг любові» Самерсэта Маэма. І тады ж задавалася пытаннем, на якое так і не змагла адказаць: адкуль у Вольгі такі дар? Паўтаруся: ён вырастае з яе душэўнасці.
Што ёсць душэўнасць? Дакладнае вызначэнне знайсці цяжка. Дабрыня, сардэчнасць, дружалюбнасць?.. Шмат яшчэ сінонімаў можна адшукаць, думаючы пра душэўнасць. Калі здарылася азарэнне, што гэта — галоўная якасць маёй гераіні, стрыжань натуры, то з’явілася жаданне самой асвяжыць разуменне, што ж гэта азначае. І, як здараецца ў век інтэрнэту, ён і дапамог сфармуляваць тое, што адчувалася. Душэўнасць, цытую, звязаная з такімі ўласцівасцямі, якія процілеглыя сухасці, холаду, жорсткасці. Гэта свайго роду цёплая вільготнасць, цякучасць унутранага складу чалавека; яго адкрытасць душы іншага, гатоўнасць убіраць яе стан і дзяліцца сваім. Душэўны чалавек цячэ, пераліваецца ў іншых людзей. Ён няроўны сабе, ён калышацца як хваля ці полымя, яго то больш, то менш. Памежную лінію вакол яго цяжка правесці, яна абмываецца прылівам – адлівам. Яго душы не сядзіцца на месцы… Душэўнасць праяўляецца звонку як сімпатыя, здольнасць суперажываць іншым людзям, прымаць блізка й сэрца іх беды ды радасці, давяраць ім свае. А ўнутрана — як лірызм, здольнасць злівацца з навакольным — прыродай або мастацтвам, выходзіць за межы свайго «я», за межы месца і часу… Душэўнасць — гэта рухомасць унутранага жыцця, якая не ставіць перашкоды паміж сваім і чужым, паміж «я» і светам, якая схільная адцягвацца ад справы, ад істоты, ад паняцця, ад праўды й карысці, расплывацца вакол ды каля нейкім шчодрым мазком, вольнаю хваляй, паветраным воблакам.
Вось так прыгожа пра душэўнасць расказаў нам невядомы аўтар. І я не магу з ім не пагадзіцца, разважаючы пра душэўнасць Вольгі Клебановіч — асноўны стрыжань, як ужо казала, выдатнай актрысы. З душэўнасці, паўтаруся, і талент яе.
А душэўнасць адкуль? — спрабую дапытацца ў суразмоўніцы. У такіх выпадках гавораць: такі ўрадзіўся, ці ўрадзілася. А Вольга мне адказала: «Ад душы той зямлі, якая да Неба цягнецца. І сіла мая адтуль…».
Вольга — з тых людзей, якія любяць жыццё настолькі, што заўважаюць у ім усё навокал. Ведаючы яе, можна сказаць: яна нібы патыліцай, спіной бачыць усё, што адбываецца побач. Людзей, якія праходзяць, іх міміку, жэсты, хаду…
Неяк яна прызналася мне, што, назіраючы шчасце чужой сям’і, скажам, якая сядзіць побач на лаўцы ў парку, здольная акунуцца ў хвалі шчасця, якое адчуваюць людзі, маючы зносіны адзін з адным. Што гэта? Экстрасэнсорыка? Хутчэй, інтуіцыя. А яшчэ — частка прафесіі. Таму з жыцця Вольга бярэ ўсё, што можа спатрэбіцца на сцэне. «Ва ўсё, — казала не раз, — мне трэба ўсунуць свой нос, панюхаць, адчуць дотык да чалавека, прадмета, жывёлы — і абавязкова захапіцца. І запомніць гэты стан, каб паглыбіцца ў яго ў працы над роляй. Толькі тады глядач мне паверыць. І, як ні парадаксальна гучыць, па-за тэатрам я забываю пра яго, каб існаваць у тым стане яшчэ паўней».
І вось яшчэ чым яна са мной падзялілася. Спадзяюся і чытачу будуць цікавымі гэтыя думкі.
✴ Я і ў дзяцінстве была назіральная. І вельмі скрупулёзная ў сваёй назіральнасці. Такія дробязі прыкмячала, што нават сама сабе дзівілася. Вось, скажам, сёння ў сабакі няма настрою, і птушкі не цвыркаюць, і Грэск не выглядае так, як было ўчора…Мястэчка Грэск, што пад Слуцкам, дзе я расла ў бабулі й дзядулі (па мамінай лініі) аж да 8‑га класа, у маім сэрцы жыве і па сённяшні дзень. Бацькі не стала пад час вайны, а мама тады падымала Мінск з руін. Калі ў мяне пытаюцца, што больш за ўсё запомнілася з тае пары, я адказваю: жыццё наросхрыст, жыццё басанож… А гэта значыць — з адкрытасцю пачуццяў, расхінутасцю сэрца. Бо я — дзіця лугоў, палеткаў і рэк. А што як не прырода спрыяе яго абуджэнню! І памяць пра тое месца, дзе ты быў, калі адчуў рух душы, да канца маіх дзён будзе жыць ува мне. Там я ўдыхала водары разнатраўя, на кані ездзіла ў начное, на лыжах уцякала ад ваўкоў… Гэтая памяць напаўняе мяне цяплом, сагравае ў хвіліны душэўнага холаду. Ён жа таксама здараецца. І тады я ў думках адпраўляюся ў Грэск. Успамінаю, як на партфелі з’язджала з гары, як са стрыечнай сястрой праз плыткую рэчку ў школу бегалі ўброд. Аднойчы, калі вясной рака разлілася, і мы чагосьці не ўлічылі, пераходзячы яе, заявіліся да хаты ў мокрых кажухах…
✴ Малую радзіму забыць немагчыма, я звязаная з ёй пажыццёва крэўна. І хай сёння Грэск зусім іншы, але ж энергія зямлі, якая сілкавала мяне, засталася. І дастаткова накіраваць у родныя мясціны думку, як свядомасць туды трапляе, і я саграваюся цяплом успамінаў.
✴ Я рамантык, летуценнік. Адкуль гэта ўва мне? Ды ўсё адтуль жа! Ад энергіі зямлі, якая да Неба цягнецца. Мне заўсёды здавалася, што і я цягнуся туды разам з зямлёй. Таму з ранніх гадоў жыву з адчуваннем палёту ў жыцці. І ўвесь час яго прадчуваю. У дзяцінстве хацела стаць лётчыцай…
✴ Малая радзіма — гэта і босыя ногі ў цёплым пяску, сяброўкі, з якімі смяешся на прызбе, хрумкаеш яблыкамі, альбо ўплятаеш лусту пахучага хлеба, выпечанага ў печы бабуляй. Малая радзіма — гэта і квітнеючыя сады, і птушкі з іх вясновымі пошчакамі, і зорнае неба, да якога, здавалася, можна рукой дацягнуцца… І моцны сон, у які правальваешся імгненна, нягледзячы на гарачае жаданне не спаць, каб ўсю ноч слухаць салаўёў. І марыла я ў дзяцінстве, што жыццё — гэта чароўная казка з абавязковым хэпі-эндам…
✴Там, дзе мая малая радзіма, і знак, як кажуць, мне быў. Толькі я гэта праз гады зразумела, калі да мяне, як да актрысы, прыйшоў поспех. У момант авацый гледачоў пасля паспяховага спектакля я на імгненне адчула, як прыўздымаюся над падмосткамі сцэны. І тады ўспомніла, што ўжо ведаю такі стан палёту. Гэта незабыўнае!
✴ На зямлі маёй малой радзімы я перажыла містычныя пачуцці. Гэта быў сон i не сон адначасова. Яго можна назваць станам, папярэднім сну. Грэск, гарачы летні дзень, на лузе непадалёк ад нівы з жытам каровы пасуцца… Мне гадоў 14–15. Прысела на краі нівы ды не заўважыла, як задрамала. Але адчуванне жыцця побач не пакідала: гулі пчолы, цвыркалі конікі, спявалі жаўрукі ды кнігаўкі. Частка маёй свядомасці не спала. І раптам бачу, як на мяне з неба падае велізарная зорка, яна ззяе ды пераліваецца жоўтым колерам. Ну, усё, згару, падумала я, але страху не было: думка паўстала мімалётная. Адчула, як блакітна-залатыя промні гэтай зоркі мяне ахутваюць, абмываюць, а потым невядомая сіла прыўздымае ўвысь над зямлёй. Вакол — ззянне, і я адчуваю велізарнае, ні з чым не параўнальнае шчасце. Што гэта было? Бласлаўленне Нябёсаў на будучую прафесію, знак? Цяжка сказаць. Але ў юнацтве я, акрамя таго, што хацела стаць хірургам, раптам стала думаць пра тое, што буду артысткай…
✴ Нядаўна запісвалася на радыё. Спявала беларускія песні ды распавядала пра сваю малую радзіму. І нібы там пабывала. Пасля запісу да вечара адчувала велізарны прыліў сіл. Вось што такое нават успаміны пра яе. У сувязі з гэтым скажу: мінулае нікуды не знікае. Яно, як у банку дадзеных, існуе ў велізарным энергаінфармацыйным полі. І варта толькі накіраваць сваю свядомасць туды, куды табе трэба, і ты ўжо там.
✴ На жаль, мне не ўдалося ў мінулым годзе пабываць на малой радзіме, калі Грэская сярэдняя школа адзначала свой 155‑гадовы юбілей. Якраз у той дзень я іграла спектакль, таму не змагла паехаць на свята. Школу мне, вядома ж, успамінаць прыемна. Вясёлы, цікавы быў час — выдатная магчымасць задаволіць сваю нястрымную дапытлівасць. Памятаю, як звалі першую настаўніцу: Вера Яўменаўна Плешка. Чамусьці яе імя па бацьку, вытворнае ад беларускага — Яўмен, мне падавалася такім незвычайным, не падобным да простых, кшталту, Сяргееўна, Іванаўна, Пятроўна, ледзь не іншапланетным.
✴ Мне прыемна, што ў школе мяне памятаюць, мной ганарацца. Сярод здымкаў вядомых людзей, якія там вучыліся, на стэндзе ёсць і мой фотаздымак.
✴ Народныя песні ведаю, і многія выконваю з нагоды. Вось як на радыё прыйшлося. А спяваю з дзяцінства. Як казалі родныя, дзядуля з бабуляй, суседзі, настаўнікі: добра спяваю, і прадказвалі мне кар’еру салісткі, раячы паступаць у кансерваторыю. Але я пайшла на акцёрскае аддзяленне тэатральна-мастацкага інстытута. Сёння гэта Акадэмія мастацтваў, у якой я выкладаю акцёрскае майстэрства.
✴ У песні, у тым ліку ў народнай, мне падабаецца, калі ёсць магчымасць перадаць унутраны драматызм словам. Таму люблю слухаць, як спяваюць драматычныя акцёры. І сама, калі спяваю, імкнуся яго перадаць, так што атрымліваецца своеасаблівая навэла ў вакале.
✴ Мне добра знаёмыя характары простых беларусак. Я назірала іх у дзяцінстве, жывучы ў Грэску. Можа быць таму мне ўдаліся ролі жанчын з народа. Гэта і Марыля ў спектаклі «Раскіданае гняздо» Янкі Купалы, і Жанчына ў «Вяртанні ў Хатынь» Алеся Адамовіча, і Сцепаніда ў «Знаку бяды» Васіля Быкава. Гэта вехі маёй творчасці. Дарэчы, для беларускіх жанчын характэрная душэўнасць. Яна выяўляецца ва ўменні слухаць і чуць іншага чалавека, не выяўляць актыўнасць, іншымі словамі — не нападаць на суразмоўцу. У іх унутры вяршыцца жыццё, а вонкава яны могуць быць стрыманымі, могуць падацца нават абыякавымі. Але гэта толькі на першы погляд.
✴ Пару раз у працы ў мяне было такое глыбокае пранікненне ў характар, што нават стала страшна. Я сябе нават з боку ўбачыла. Я была не я… Гэта не тыя эмоцыі, калі апускаешся ў наркоз пачуццяў — гэта іншы стан, ён над рэальнасцю. Я пераўтварылася ў іншага чалавека. На велізарным сваім творчым шляху, прызнаюся, толькі двойчы я дакранулася да паняцця пераўвасаблення. Гэта сапраўды нешта містычнае.
✴ Я прыхільніца акцёрскай школы перажыванняў. Глыбока перакананая, што настрой, унутраны біярытм гераіні або героя трэба перадаваць нават у далонях рук, у скрыжаваных пальцах, альбо нават у нахіле галавы. Хто ведае працы такіх бліскучых акцёраў з сусветнымі імёнамі, як Ані Жырардо, Мэрыл Стрып, Аль Пачына, Джэк Нікалсан, той зразумее, пра што я кажу. Зрэшты, далёка хадзіць не трэба: ёсць, былі расійскія акцёры Алег Янкоўскі, Барыс Няўзораў, Сяргей Гармаш… І нашы родныя — Аляксандра Клімава, Генадзь Аўсяннікаў…
✴ Ніколі не забуду, як здымалася ў двух фільмах Валерыя Тадароўскага. Сыграла вялікі эпізод у яго карціне «Палюбоўнік» і ў кінастужцы «Адліга» ролю другога плана. Зносіцца з такім рэжысёрам і акцёрамі як Алег Янкоўскі, Сяргей Гармаш і правесці з імі час на здымках было для мяне вялікім задавальненнем. У беларускім кіно таксама здымалася ў некалькіх фільмах. Нядаўна выйшаў на тэлеэкраны серыял «Акварэлі». Там я сыграла маці бізнесвумэн, гэта работа была цікавая.
✴ Калі пачалося серыяльнае стагоддзе, я сказала сабе: не, гэта не для мяне. Але сяброўка, актрыса Аксана Лясная сілай захапіла мяне на нейкі кастынг. Прыйшла, прачытала тэкст, і мяне зацвердзілі. І пайшло-паехала… За апошнія гады серыялаў у мяне шмат было… Штосьці падабаецца, штосьці не. Мяне адразу палюбілі бабулі ў двары, яны са мной вітаюцца як з добрай знаёмай. Але слава прыйшла, калі я знялася ў рэкламе «Пяльмені бабулі Ані», яна была паўсюль на гарадскіх банэрах. Ды галоўная мая любоў была і застаецца адна. І гэта тэатр.
✴ Не згодна з меркаваннем: серыялы псуюць акцёраў. Па-мойму, галоўнае ў тым, ці здолеў рэжысёр іх раскрыць.
✴ Я — за партнёрства, суаўтарства, калі працую з рэжысёрам. Мне важна, каб ён чуў тое, што прапаную я, чуў маю інтанацыю. Не прымаю, калі рэжысёр навязвае мне чужую, ужо раней ім камусьці прапанаваную. Такі падыход я называю «сэканд-хэндам» у творчасці.
✴ Спрабуючы зразумець характар, мы, акцёры, можам прыблізна толькі адчуваць розных людзей. А ролі лепіш са сваіх клетак. Таму пасля спектакля патрэбны час, каб выйсці з віртуальнага свету, у якім знаходзіўся на сцэне. Іншымі словамі: астыць.
✴ З дзіцячых гадоў люблю людзей, старэйшых за мяне. У Грэску мне падабалася слухаць, як зносяцца паміж сабой старыя. Калі пераехала ў Мінск, маёй шчырай сяброўкай была мама. Ад яе я навучылася слухаць і чуць людзей. Калі прыйшла ў тэатр, пасябравала з Аляксандрай Іванаўнай Клімавай. І потым мне падабалася сябраваць з дасведчанымі артысткамі, якія былі старэйшыя за мяне. Іх мудрасць прыцягвала, як магніт. Магчыма сялянскія гены арыентавалі мяне на такія зносіны. Бо я дзяўчына з народа. І добра ведаю: мудрасць пажылых людзей — бясцэнны скарб. Гэта разумеюць тыя, хто хоча ў жыцці развівацца. І вучыцца на чужым досведзе. А разумны душэўны чалавек і ў старасці не ачарсцвее. Таму й маладым людзям ён будзе цікавы.
✴ Люблю нашу сучасную моладзь. Яна разумная, імклівая, хоча шмат паспець. Вядома, ёсць выключэнні з правілаў. Я выкладаю акцёрскае майстэрства будучым рэжысёрам. Для дзяржаўнага іспыту ўзяла «Братоў Карамазавых». Так, складаная рэч. Але я мела на мэце, каб яны пранікліся глыбінёй акцёрскай прафесіі. Каб ў будучыні ведалі, як паводзіць сябе з акцёрамі, жадаючы дамагчыся патрэбнага выніку. І да якой высновы я прыйшла? Студэнты разумеюць філасофію Дастаеўскага, складаныя пытанні. Псіхалогія адносін паміж людзьмі іх хвалюе не менш, чым гэта было ўласціва папярэднім пакаленням. Пасля паказу спектакля ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў на малой сцэне, куды запрашаліся ўсе ахвочыя, многія адзначалі: класіка не састарэла, сёння як ніколі ў нашым свеце вар’яцкіх рытмаў, месэнджэрыў неабходнае «амавенне класікай». І я веру: мае выхаванцы зробяць свой унёсак у тэатральнае жыццё краіны. Паглядзім, што пра нас скажуць у Санкт-Пецярбурзе на фестывалі.
✴ Магчыма, і сапраўды нашы здольнасці прама прапарцыйныя душэўнасці. А дзе яе месца, хто дакладна ведае? Мне ў гэтай сувязі падабаецца выказванне нямецкага філосафа-рамантыка, паэта містычнага светаадчування Фрыдрыха фон Гардэнберга Наваліса. Паводле яго словаў, месца душы там, дзе судакранаюцца знешні ды ўнутраны свет, дзе яны пранікаюць як сябар у сябра. Яно — ў кожным пункце іх пранікнення. У гэтым сэнсе мая малая радзіма для мяне і з’яўляецца гэтым пунктам.
Валянціна Ждановіч
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
