На пярэднім краі

Трагедыя, якая адбылася на гэтым тыдні ў Стоўбцах, не пакінула раўнадушным нікога. Шмат напісана і сказана з гэтай нагоды, зноў усе задаюць гэтыя вечныя нашы пытанні «Хто вінаваты?» і «Што рабіць?». І калі варыянтаў адказаў на першае вялікае мноства, дык на другое адказу бадай што і няма. Так, схамянуліся ўсе, паехалі па школах чарговыя праверкі. Але ці будзе ад гэтага толк? Ці проста чарговы раз настаўнік адчуе сябе зацкаванай авечкай, у якую можа пагардліва тыкаць пальцам хто заўгодна: грозны правяральшчык з раёна, пажарнік, санстанцыя, абураная мамка, якой пакрыўджанае дзіця наскардзілася на несправядлівасць... Прычым усё гэта бачаць вучні, усё гэта робіцца на іх вачах.

Прэзідэнт правільна сказаў: у школу трэба ісці як у храм. Калі кіравацца гэтай абсалютна зразумелай нармальнаму чалавеку аналогіяй, настаўнік у гэтым храме павінен быць на ўзроўні святара. І адчуваць сябе на належным узроўні — у плане адказнасці, у плане прафесійнай і чалавечай годнасці. Але такога адчування не можа быць у прынцыпе без элементарнай павагі ад іншых і да самога чалавека, і да той справы, якую ён робіць. Вось гэтага апошнім часам у нашых настаўнікаў і няма. І ў школу яны ідуць не як у храм, а як на перадавую, на якой яны абсалютна безабаронныя. Перад чым — перад звычайным людскім хамствам або перад нажом у руках вучня — няважна.

Прычына ў гэтай неабароненасці адна — непавага да настаўніка і да той працы, якую ён робіць. І справа тут не ў невялікіх зарплатах, якія часта ўвязваюць з прэстыжнасцю, — мая мама, працуючы ў школе на паўтары стаўкі, у савецкі час зарабляла менш, чым вясковыя даяркі, але гэта ніякім чынам не ўплывала на яе непарушны аўтарытэт. Проста ў нашай свядомасці нешта шчоўкнула, і настаўнік з носьбіта патрэбных ведаў, якімі ён мае ласку з нашымі дзецьмі дзяліцца, за што мы мусім быць яму як мінімум удзячныя, — і так яно было спрадвеку, і гэта правільна! — ператварыўся ў нашым разуменні ў служку, які проста ПАВІНЕН вучыць нашых дзетак, бо яму за гэта плацяць. Аб настаўніка можна выцерці ногі, яго можна абразіць — і нічога за гэта не будзе, бо ён зноў прыйдзе на ўрок, а дзеткі будуць пасмейвацца і глядзець як на афіцыянта, які перад імі, панамі, стараецца з усіх сіл, каб яны прынесеную страву пакаштавалі і каб яна ім хоць трохі спадабалася. А крый божа гэтаму служку абурыцца ці зрабіць заўвагу — тут жа можна набраць па тэлефоне мамку ці бацьку, і тыя ўжо прыляцяць на ўсіх парах і, у большасці выпадкаў нават не стараючыся разабрацца, будуць крычаць аб правах дзіцяці і пагражаць судом і ўсімі магчымымі пакараннямі на бедную настаўніцкую галаву.

Вы, напэўна, чулі пра гісторыю з дырэктарам адной з пінскіх школ, якая нарабіла шуму на пачатку навучальнага года. З ганка яго школы яшчэ на летніх канікулах панадзіліся катацца юныя скейтбардысты. Усё б нічога, але пачаўся навучальны год, і хлопцы на скейтах (дарэчы, вучні іншай школы) сталі рэальнай пагрозай для тых жа першакласнікаў, якіх яны проста маглі збіць з ног і пакалечыць. Дырэктар даў распараджэнне тэхперсаналу, каб тыя папрасілі спартсменаў сысці са школьнага двара. Вы думаеце, тыя паслухаліся дарослых? Яны наадварот, сталі іх, як сёння кажуць, троліць і давялі да таго, што людзі прыйшлі да дырэктара з просьбай абараніць іх ад малалетніх хамаў. Той выйшаў на ганак, паспрабаваў паўшчуваць хуліганаў, але тыя толькі смяяліся. На добры толк, трэба было б вызваць міліцыю, і няхай бы з імі разбіралася інспекцыя па справах непаўналетніх. Але ж хацелася па-чалавечы. Таму дырэктар проста ўзяў неслухаў за каркі, каб завесці ў школу, выклікаць іх бацькоў і пагаварыць. І трэба ж было хлопцам сутыкнуцца. У аднаго аказалася рассечаная губа. Што тут пачалося! Людзі, якія бачылі ўсё гэта, расказвалі, што адзін з малых тут жа пачаў тэлефанаваць маці і крычаць: «Мамачка, мяне тут забіваюць!» Прыляцела мамка, нарабіла гвалту, пацягнула дзіця ў траўмапункт, напісала заяву ў міліцыю, хоць дырэктар і папрасіў прабачэння і губу тую пацярпеламу адразу ёдам памазалі. Пачаўся разбор, дырэктар трапіў у бальніцу, вучні, настаўнікі і бацькі арганізавалі нават флэшмоб у яго абарону...

Чым усё скончылася? Месяц назад дырэктар звольніўся па ўласным жаданні. Бяда не ў гэтым — добры педагог работу знойдзе, і нават не ў тым, што школа пазбавілася талковага (інакш бы так не абаранялі) кіраўніка. Бяда ў тым, што выйграла тут маці і яе нявыхаваны сын. Яна будзе лічыць, што мела рацыю выключна ва ўсім, і наўрад ці зробіць нейкія высновы пра тое, як выхоўваць дзіця. Сын (а яшчэ і яго аднагодкі, якія ўсё гэта назіралі) з дадзенай сітуацыі вынес, што настаўнік — ніхто, што яго можна абразіць, яго можна не слухацца, і за гэта НІЧОГА не будзе. А настаўнік на нармальную чалавечую рэакцыю НЕ МАЕ ПРАВА, бо яму па статусе не паложана...

Успамінаю аднаго фізрука з гадоў свайго школьнага дзяцінства. Ён на эмоцыях даў па твары дзесяцікласніку, здароваму боўдзілу, за тое, што той яго дэманстратыўна паслаў — прамым тэкстам. Той паскардзіўся бацьку, а бацька прыйшоў у школу і... падзякаваў фізруку за тое, што дапамог у выхаванні. Можа, гэта і тады было незаконна, але гэта было — нармальна, па законах чалавечых. Яшчэ адна карцінка з дзяцінства — ноччу на ганку стаіць п'яны дзядзька Адам, барабаніць у шыбу і крычыць на маму: «Дзе мая Тонька?! Ты класная кіраўніца, ты павінна ведаць, дзе яна шляецца!» (Тонька была ўжо ў дзясятым класе і загуляла недзе з кавалерам.) Назаўтра, працверазеўшы, дзядзька прыйшоў да мамы прасіць прабачэння. Бо накрычаў на настаўніцу, якая вучыць яго бесталковую Тоньку, якой сам не можа даць рады, бо гэта ж — настаўніца, на яе НЕЛЬГА крычаць... Вы можаце ўявіць падобнае развіццё сітуацыі сёння?

Калі ў нашым разуменні так усё перакрывілася не ў той бок? Можа, у пачатку шалёных 90-х, калі нейкі ўмоўны Пеця Сідараў, двоечнік і гультай, прыехаў да ўмоўнай Марыі Іванаўны, сваёй былой настаўніцы, на крутой тачцы і, накручваючы на палец залаты ланцуг, пагардліва спытаў: «Ну што, і які толк з вашай навукі?» Але ж сёння, дзякуй богу, ужо не дзевяностыя, адукаванасць і адукацыя цяпер тоесныя жыццёваму поспеху і паспяховасці. І ў кожнага самага геніяльнага прадпрымальніка ці праграміста на пачатку зорнай кар'еры былі людзі, якія навучылі яго чытаць, пісаць, лічыць, разумець, што такое ён сам і зямля, на якой ён жыве. Цяпер гэтыя людзі вучаць наступнае пакаленне будучых геніяў. Дык хто каму робіць ласку?

У школу — як у храм. Пакуль застаецца толькі маліцца за нас усіх, каб калі-небудзь спраўдзілася менавіта так.

Алена ЛЯЎКОВІЧ