Расціслаў Бензярук. Дзень перад імянінамі

«Гэтае апавяданне пра маленечкую вёсачку, якая ў нечым напамінае маю, дзе прайшло маленства», — прызнаўся ў сваім лісце ў рэдакцыю Расціслаў Бензярук з Жабінкі. Што ж, магчыма, таму яно атрымалася такім лірычна-шчымлівым. А ўвогуле, шкада, што ў беларускай прозе, якую некалі называлі вясковай, апошнім часам не вельмі шмат з'яўляецца цікавых (так і хочацца дадаць: дый увогуле не вельмі шмат) твораў пра сучасную вёску. Яно зразумела: сёння ў літаратуру прыходзяць ужо часцей з горада, чым з вёскі, а маладзейшыя аўтары гэтую тэму лічаць не вельмі актуальнай, цікавай. «Рэтра», адным словам. А можа проста, як пісаў у свой час Рыгор Барадулін, «трэба дома бываць часцей»? Тады і з'явяцца цікавыя сюжэты, прыдатныя не толькі для аўтараў традыцыйнай прозы, але і для тых, хто ў сваёй творчасці ідзе на самыя смелыя літаратурныя эксперыменты.

Алесь Бадак

Стайкі заўсёды былі невялічкай вёсачкай — усяго дзевятнаццаць хат. Ні школы, ні крамы. Праўда, калі Гаўрык Грамыка бегаў у суседнія Гамаі ў школу-сямігодку, у ягоных Стайках жыло чалавек да сямідзесяці, было шмат дзяцей. Дарога ішла праз лес, і дабіраліся вялікай гурмой.

Пасля вайны вучылася многа пераросткаў. Асабліва даймаў Гаўрыка вярзіла Ігнат Стральчук. Урокі беларускай мовы і літаратуры вёў Іван Вікенцьевіч. У яго была свая манера выклікаць вучня да дошкі. Іван Вікенцьевіч пачынаў, расцягваючы кожнае слова:

— Сёння пойдзе... пойдзе адказваць... — рабіў вялікую паўзу, а затым імгненна, бы выстрэльваў: — Грамыка Гаўрыла.

— Гаўрыіл, — аднойчы паправіў настаўніка Гаўрык.

— Па-руску Гаўрыіл, а па-беларуску — Гаўрыла.

А на перапынку Ігнат пацвяліў хлопца:

— Назаві імя, дзе ёсць помесь сабакі і свінні!

— Якая помесь? — не зразумеў Гаўрык.

— Гаў і рыла. Гы-гы-гы! — зарагатаў нахабнік.

Ад абразы Гаўрык кінуўся на крыўдзіцеля з кулакамі, але той, паказваючы сваю сілу, у адзін момант адфутболіў меншага, так што ён аказаўся на зямлі. Другі раз Ігнат зноў пасмяяўся з Гаўрыка:

— Скажы, чаму гром мыкае, а не грукоча. Ён што, цяля? Гы-гы!..

Гаўрык зразумеў, што вярзіла здзекуецца з ягонага прозвішча Грамыка, ды ўступаць з ім у бойку не стаў, але дома з крыўдай спытаў бацьку:

— Тата, чаму такое непрыгожае імя мне далі?

Міхась Гаўрылавіч здзіўлена паглядзеў на сына і не пагадзіўся:

— Чаму непрыгожае?.. Харошае імя! Быў святы Гаўрыіл, дый твайго дзеда Гаўрылам звалі.

— Лепей ты мяне сваім імем назваў бы! — уздыхнуў Гаўрык.

Пасля сёмага класа, каб не ехаць у райцэнтр, дзе была сярэдняя школа, ён папрасіўся прычэпшчыкам да суседа-трактарыста. Пасля скончыў вучылішча механізацыі і да пенсіі працаваў у полі.

Ігнат так і не асіліў сямігодкі і ўсё сваё жыццё пасвіў калгасны статак. Як многія мясцовыя скотнікі, прылаўчыўся да чаркі, піў усё, што, як кажуць, гарыць, і вось ужо гадоў дзесяць ляжыць у Камаях на кладах. Тая дзіцячая крыўда даўно прайшла, і Гаўрыла Міхайлавіч, калі прыходзіць на жончыну магілу, наведвае і Ігнатаву.

...У Грамыкі даўно выпрацаваўся свой распарадак дня: зімой спіць доўга, рэдка запальвае святло, а летам устае да ўсходу сонца.

Яшчэ ў пасцелі Гаўрыла Міхайлавіч прыгадаў, што павінна зайсці суседка Антося Закрэўская па курыныя яйкі, бо ў старой у адну ноч тхор задавіў усе чубаткі.

Паміж Гаўрылам і Антосяй было яшчэ хат дзесяць, і лічаць яны сябе суседзямі гадоў пяць, як засталіся толькі ўдваіх у вёсцы.

— Мы з табою, Гаўрыла, як вартаўнікі! — смяялася бяззубым ротам старая Антося. — Ты з аднаго боку сочыш, а я — з другога...

Хоць сачыць, па сутнасці, не было за кім: рэдкі госць зазірне ў вёсачку, дзе жывуць двое старых.

Грамыка паспеў абкасіць узмежак і яйкі сабраць, перш чым прыйшла суседка.

— Няўжо толькі пракінулася? — здзівіўся Гаўрыла Міхайлавіч.

— Не было каму пад бок штурхнуць, каб прачнулася, — усміхнулася ў адказ старая.

— А я табе свежанькіх яечак сабраў. Ці многа будзеш браць?

— Дзясятак. Хопіць пакуль. Колькі будзе каштаваць?

— Паўтара рубля.

— Чаму так дзешава? — перапытала суседка. — У краме даражэй.

— Вось і прадаю табе танна, каб у магазін не бегала.

— Ногі ўжо не носяць, каб у Камаі бегаць, — уздыхнула Антося. Яна дастала пяць рублёў і папрасіла: — Рэшту не давай. Як пойдзеш да аўталаўкі, вазьмі мне хлеба і масла.

Машына з прадуктамі і таварамі заязджала ў Стайкі двойчы на тыдзень. Зараз, як ішоў на месца, дзе спынялася аўталаўка, Гаўрыла Міхайлавіч раптам успомніў, што заўтра для яго будзе не зусім звычайны дзень, а імянінны: якраз спаўняецца семдзясят сем гадоў. Дзве сямёркі — гэта як круглая дата! Чакаць гасцей, аднак, не выпадала: будзень, усе на працы. «Хоць бы сын Алег пазваніў», — падумаў ён.

Аўталаўка прыехала без спазнення. Прадавец Клава прывыкла бачыць Гаўрылу разам з Антосяй і зараз пацікавілася:

— Гаўрыла Міхайлавіч, а дзе суседку згубілі?

— Прыхварнула яна. Дык я ёй хлеба і масліца вазьму.

— Правільна, выручайце суседку! — ухваліла Клава.

Набіраючы прадукты, Гаўрыла Міхайлавіч купіў пляшку дарагога віна ў незвычайна вычварнай бутэльцы. «Калі хто-небудзь заўтра забрыдзе, пачастую!» — вырашыў ён, разлічваючыся за пакупку.

Пасля абеду прылёг на канапу, уключыў тэлевізар. Паказвалі канцэрт. Маладыя, звонкія галасы спявалі песню Лучанка:

«Мой родны кут, як ты мне мілы!..

Забыць цябе не маю сілы!»

«Чаму няма сілы ім забыцца? Забываюць, яшчэ й як!.. — уздыхнуў стары. — І хто ім тыя гарады мёдам намазаў?! Толькі апёрыцца — і ў горад...»

Гаўрыла Міхайлавіч выключыў тэлевізар і задрамаў. Пасля аж да цемнаты ён корпаўся ў двары: нешта пераносіў, перастаўляў. Прыбіў лыштвіну ў драбіне, па якой куры залятаюць на седала. «Ці не певень паламаў?» — усміхнуўся сваім думкам стары.

У палескай вёсачцы заканчваўся яшчэ адзін звычайны дзень. Гаўрыла Міхайлавіч даўно ўжо вырашыў для сябе: трэба адзначыць імяніны, і ён возьме тую пляшку віна, што сёння купіў, пойдзе да Антосі Закрэўскай, пасядзяць, паўспамінаюць маладыя гады. А там і Алег пазвоніць, павіншуе: ніколі ж не забываў бацькавага дня нараджэння, не павінен і зараз. Вось гэта будзе шчасце!..

Расціслаў Бензярук