Агляд чытацкай пошты

Вось ужо 75 га­доў у на­шай сям'і за­хоў­ва­ец­ца не­вя­лі­кі, па­жаў­це­лы ліс­ток па­пе­ры — да­ку­мент, дзя­ку­ю­чы яко­му маю лю­бую мам­ку не вы­вез­лі ў Ня­меч­чы­ну. Яна за­ста­ла­ся до­ма, вый­шла за­муж за на­ша­га ба­цеч­ку Ры­го­ра Паў­ла­ві­ча. Ра­зам яны на­ра­дзі­лі і вы­рас­ці­лі пя­цё­ра дзя­цей, у якіх ужо свае дзе­ці і свае ўну­кі. Цяж­ка ўя­віць, што гэ­та­га друж­на­га ро­ду маг­ло б, крый бог, і не быць, ка­лі б...

Ма­лень­кая вё­сач­ка Руд­ня, што на Ма­гі­лёў­шчы­не, раз­мя­шча­ла­ся на мя­жы Кры­чаў­ска­га і Клі­ма­віц­ка­га ра­ё­наў. У 41-м нем­цы вель­мі хут­ка за­ха­пі­лі на­шы мяс­ці­ны, хоць пад Кры­ча­вам баі бы­лі цяж­кія. У ле­се да сён­ня шмат ако­паў, лю­дзі зна­хо­дзі­лі зброю.

Нем­цы ста­я­лі ў су­сед­няй вёс­цы Лоб­жа, цэнт­ры сель­са­ве­та. Там жа раз­мя­шчаў­ся і па­лі­цэй­скі гар­ні­зон, які ўзна­чаль­ваў (хто б мог па­ду­маць?) адзін з «ад­каз­ных ра­бот­ні­каў» кал­га­са. Я зна­рок не на­зы­ваю яго­нае проз­ві­шча, каб не пры­чы­ніць боль род­ным, што яшчэ жы­вуць па­між нас.

А Рудня, ня­гле­дзя­чы на вай­ну, жы­ла, мож­на ска­заць, сва­ім звы­чай­ным жыц­цём: лю­дзі ара­лі зям­лю, се­я­лі хлеб, ка­сі­лі, спраў­ля­лі вя­сел­лі, на­ра­джа­лі дзя­цей, мо­ладзь ла­дзі­ла вя­чор­кі.

Нем­цы на­яз­джа­лі на ве­ла­сі­пе­дах па два-тры ча­ла­ве­кі. Іш­лі па ха­тах, па­тра­ба­ва­лі яй­кі, мас­ла ды са­ла. Больш на­хаб­на і жорст­ка па­во­дзі­лі ся­бе па­лі­цаі. Яны тры­ма­лі ў стра­ху і да­рос­лых, і дзя­цей, пе­ра­тра­са­лі ўсё ў ха­тах ды пу­нях, рас­кід­ва­лі ста­гі і па­душ­кі, стра­ля­лі ў столь — шу­ка­лі збег­лых па­лон­ных і пар­ты­за­наў. А яны ў вёс­цы бы­лі з пер­шых дзён вай­ны. Ча­сам на сце­нах хат з'яў­ля­лі­ся ліс­тоў­кі з ва­ен­ны­мі звест­ка­мі. «Маск­ва на­ша! Ле­нін­град не зда­ец­ца!» — шэп­там пе­ра­да­ва­лі адзін ад­на­му вяс­коў­цы. Бы­ло зра­зу­ме­ла, што «ма­лан­ка­вая вай­на» пра­ва­лі­ла­ся.

З бо­ку Кры­ча­ва вёс­ка бы­ла ві­даць як на да­ло­ні, і та­му на кож­ны ма­са­вы рух жы­ха­роў (кась­ба, вы­бі­ран­не буль­бы і г. д.) ля­цеў сна­рад. На­су­праць на­шай ха­ты ад яго за­ха­ва­ла­ся ямі­на. Яе на­ват не спра­ба­ва­лі за­сы­паць. А мно­гія сна­ра­ды трап­ля­лі ў баг­ну і не ўзры­ва­лі­ся.

Пас­ля па­чат­ку на­ступ­лен­ня на­шых вой­скаў пад Ста­лін­гра­дам фа­шыс­ты па­ча­лі лю­та­ваць. Па­лі­цаі ім да­па­ма­га­лі. З асаб­лі­вай жорст­кас­цю ад­бі­ра­лі ска­ці­ну, збож­жа. А не­ўза­ба­ве па­ка­ці­лі­ся аб­ла­вы на мо­ладзь. Па спі­сах, скла­дзе­ных ста­рас­там-па­лі­ца­ем, у ад­ну са сне­жань­скіх ра­ніц з хат па­вы­га­ня­лі хлоп­цаў і дзяў­чат, па­гна­лі ў рай­цэнтр, у Клі­ма­ві­чы.

Тра­пі­ла ў тыя спі­сы і мая бу­ду­чая ма­ма — 19-га­до­вая Клаў­дзія Ку­ра­чо­ва. Ме­ды­цын­ская ка­мі­сія ад­бі­ра­ла са­мых зда­ро­вых і пры­го­жых. Для гэ­та­га ўсіх рас­пра­на­лі да­га­ла (дзяў­ча­ты на­ват страч­ва­лі пры­том­насць ад со­ра­му) і га­ня­лі па дак­та­рах — з ка­бі­не­та ў ка­бі­нет. На­пры­кан­цы вы­но­сіў­ся вер­дыкт: год­ны ці не.

У пер­шы раз маю ма­му вы­ра­та­ва­ла ня­мец­кая пе­дан­тыч­насць. У наз­ве вёс­кі бы­ло на­пі­са­на «Род­ня» за­мест «Руд­ня», з-за ча­го і пра­гу­ча­ла вы­ра­та­валь­нае «Вэк»... Ма­ма ка­за­ла, што, па­чуў­шы яго, усе 12 кі­ла­мет­раў да до­ма бег­ла і пла­ка­ла, паў­та­ра­ю­чы два сло­вы: «Хрыс­тос Уваск­рос!». Так ву­чы­ла яе ба­бу­ля, так ма­ту­ля ву­чы­ла по­тым нас. Ін­шых ма­літ­ваў мы не ве­да­лі.

А ўжо ў па­чат­ку лю­та­га 1943-га па­лі­цаі за­чы­та­лі но­выя спі­сы, пры­зна­чы­лі но­вы дзень і мес­ца збо­ру мо­ла­дзі. Пры гэ­тым па­гроз­лі­ва аб­вяс­ці­лі, што, ка­лі нех­та не з'я­віц­ца, рас­стра­ля­юць род­ных.

Ма­мін баць­ка, а мой, зна­чыць, дзед Ся­мён, та­ды па­ехаў у го­рад шу­каць ней­ка­га па­ра­тун­ку. І доб­рыя лю­дзі пад­ка­за­лі яму, што ся­род ня­мец­кіх дак­та­роў ёсць і на­ша, са­вец­кая: яна мо­жа даць па­трэб­ную да­вед­ку аб ста­не зда­роўя.

Поз­на ўве­ча­ры дзед знай­шоў дом, дзе док­тар Ва­раб'­ё­ва з пя­ці­га­до­вай да­чуш­кай зды­ма­ла па­кой (муж-афі­цэр быў на фрон­це, а яе, мо­жа, пры­му­сі­лі пра­ца­ваць? Ды і жыць жа за неш­та ж трэ­ба бы­ло)...

Дзя­ду­ля са сля­за­мі на ва­чах вы­ка­заў жан­чы­не сваё го­ра, пра­па­на­ваў і пла­ту — бо­хан хле­ба і ка­ва­лак са­ла. Жан­чы­на абя­ца­ла да­па­маг­чы. І, дзя­ка­ваць бо­гу, сло­ва сваё стры­ма­ла: ка­лі ў дру­гі раз мо­ладзь пры­вез­лі ў баль­ні­цу, ма­ма знай­шла ва­чы­ма па­трэб­ную жан­чы­ну (ма­ла­дую, з пры­го­жы­мі чор­ны­мі ва­ла­са­мі), па­ды­шла да яе, на­зва­ла сваё проз­ві­шча... Док­тар та­ды і вы­пі­са­ла вось гэ­тую са­мую да­вед­ку. А ма­ма, па­чуў­шы гар­тан­нае ня­мец­кае «кранк» (хво­рая) ды ба­лю­чы штур­шок у спі­ну, зноў апы­ну­ла­ся на ву­лі­цы. Зноў­ку бег­ла, пла­ка­ла і дзя­ка­ва­ла Бо­гу.

Здрад­нік-па­лі­цай та­ды аж счар­неў ад злос­ці. Ён доб­ра ве­даў, што дзяў­чы­на зда­ро­вая. Прый­шоў у ха­ту і ска­заў дзе­ду, што ў на­ступ­ны раз па­вя­зе ма­му сам — бо­лей не ад­кру­ціц­ца.

Мо­ладзь, каб не­як ура­та­вац­ца ад вы­ва­зу, спра­ба­ва­ла роз­нае: га­зай на­ці­ра­лі ру­кі, са­мі са­бе на­но­сі­лі ра­ны ды па­сы­па­лі сол­лю, неш­та ка­па­лі ў во­чы і ву­шы... Вёс­ка за­сты­ла ў цяж­кім ча­кан­ні. І вось 29 жніў­ня. Мо­ладзь пад ду­ла­мі па­лі­цэй­скіх аў­та­ма­таў зноў па­вя­лі ў Клі­ма­ві­чы. Але на шчас­це гэ­ту пра­цэ­сію ў ле­се ўжо ча­ка­ла пар­ты­зан­ская за­са­да. Па­лі­ца­яў і ста­рас­ту рас­стра­ля­лі. Хлоп­цы і дзяў­ча­ты вяр­ну­лі­ся да­моў у вёс­ку, на якую праз ме­сяц аб­ры­ну­ла­ся но­вая бя­да: «на­бож­ныя» фа­шыс­ты на Уз­ві­жан­не ста­лі гой­саць ад ха­ты да ха­ты, па­лі­ваць сце­ны га­зай і пад­паль­ваць...

Дзед Паў­люк, уба­чыў­шы, што злыд­ні тро­хі ад­бег­лі­ся, стаў за­лі­ваць ва­дою агонь... Праў­да, ні­чо­га доб­ра­га з гэ­та­га не вый­шла. Нем­цы, якія піль­на за ўсім са­чы­лі, вяр­ну­лі­ся на­зад, сха­пі­лі дзе­да за каў­нер і кі­ну­лі... у дзве­ры па­ла­ю­чай ха­ты.

Вёс­кі не ста­ла га­дзі­ны за дзве. А дзед Паў­люк — вы­жыў. Толь­кі з таго дня стаў час­та тра­ціць пры­том­насць і праз тры га­ды заў­час­на па­мёр.

Тым ча­сам са­вец­кія вой­скі хут­ка на­блі­жа­лі­ся да бе­ла­рус­кай мя­жы. У кан­цы ве­рас­ня 1943 го­да бы­лі вы­зва­ле­ны чы­гу­нач­ная стан­цыя і го­рад Клі­ма­ві­чы.

На­заўт­ра ж пас­ля вы­зва­лен­ня дзед Ся­мён кі­нуў­ся ту­ды, каб яшчэ раз па­дзя­ка­ваць док­та­ру Ва­раб'­ё­вай, але не за­спеў яе. Ба­бу­ля, у якой яна зды­ма­ла па­кой, апус­ціў­шы во­чы, ска­за­ла, што ні пра ква­та­рант­ку, ні пра яе дзі­ця ні­чо­га не ве­дае. Жан­чы­на быц­цам знік­ла. Маг­чы­ма, яе прос­та арыш­та­ва­лі за «су­пра­цоў­ніц­тва з нем­ца­мі»? Та­кое ж та­ды вель­мі час­та зда­ра­ла­ся... А мы вось жы­вём і пом­нім яе.

Ніз­кі па­клон вам, док­тар Ва­раб'­ё­ва!

На­тал­ля Сі­вак,

в. За­пол­ле, Чэр­вень­скі ра­ён

Аса­ло­да чы­таць па-бе­ла­рус­ку (у тым лі­ку — «Звяз­ду»), аса­ло­да пі­саць.

На гэ­ты раз узяц­ца за пя­ро пры­му­сі­лі дзве пуб­лі­ка­цыі. Пер­шая — Але­ны Ляў­ко­віч пра паш­тоў­кі як люс­тэр­ка ча­су. Іх не­ка­лі і са­праў­ды пры­сы­ла­ла рад­ня, пад­піс­ва­лі вуч­ні (я пра­ца­ва­ла на­стаў­ні­цай), і та­му ця­пер прос­та ру­ка не па­ды­ма­ец­ца неш­та вы­кі­нуць. Ча­сам пе­ра­бі­раю, раз­гля­даю і на­плы­ва­юць та­кія ўспа­мі­ны...

А дру­гая — «не­фар­мат» Свят­ла­ны Яс­ке­віч «Най­вя­лік­шае шчас­це». Гэ­та і на­огул як быц­цам пра мя­не, бо я так­са­ма ля­жа­ла ў траў­ма­та­ло­гіі, так­са­ма вы­пі­са­ла­ся ад­туль за два дні да Но­ва­га го­да. Да та­го ж ра­зам са мной ля­жа­ла жан­чы­на з пе­ра­ло­мам па­зва­ноч­ні­ка: яна па­лез­ла па­ве­сіць цюль ды і на­вяр­ну­ла­ся, як той ка­заў... Да яе што­дня пры­хо­дзі­лі то сын, то ня­вест­ка, да­гля­да­лі, мы­лі. Роз­ні­ца толь­кі ў тым, што ўсё ад­бы­ва­ла­ся ў нас, у Грод­не.

Су­стаў, які мне замя­ні­лі там, слу­жыць ве­рай і праў­дай, за што хо­чац­ца шчы­ра па­дзя­ка­ваць хі­рур­гу Мі­ха­і­лу Ры­го­ра­ві­чу Мал­кі­ну. А да­леч­ваў мя­не дру­гі ўрач — Іван Мі­хай­ла­віч Ган­ча­рук... Грэх не ўспом­ніць і сва­іх, смар­гон­скіх ме­ды­каў, асаб­лі­ва — На­тал­лю Вя­ча­сла­ваў­ну Кур­бац­кую. Ка­то­ры га­док я ў яе на ўлі­ку...

Ды і на­огул, па­куль не скру­ці­ла хва­ро­ба, я не ве­да­ла, што на­во­кал так мно­га доб­рых лю­дзей. Ні ра­зу не бы­ло та­ко­га, каб хто-не­будзь не кі­нуў­ся мне да­па­маг­чы: і пад­вес­ці пра­па­ну­юць, і пад­вез­ці.

...А пе­рад Но­вым го­дам і на­огул свя­та бы­ло! На яго мя­не за­пра­сі­лі мае апош­нія вы­пус­кі. Ад­на дзяў­чын­ка (яны для мя­не па­жыц­цё­ва дзяў­чат­кі) пры­еха­ла з Ка­лі­нінг­ра­да, і са­бра­лі­ся ра­зам Але­ся Не­вя­ро­віч, Ка­ця Ера­ме­е­ва, Та­ня Вяль, Ма­ры­на Бу­ра­чэў­ская, Воль­га Іль­ке­віч, На­та­ша Май­се­віч... Мя­не так­са­ма ў ка­фэ пры­вез­лі (на­шай шко­лы даў­но ня­ма), па­да­ры­лі та­кі бу­кет, на­пі­са­лі та­кія па­жа­дан­ні...

Вось і ду­маю: а хай бы ней­кі год у нас стаў Го­дам да­бры­ні ці доб­рых спраў!

Г. У. Пят­роў­ская, г. Смар­гонь

На­ра­джэн­не па­эт­кі

...Ка­лі на свет з'я­ві­ла­ся на­ша да­чуш­ка Ган­нач­ка, мы з жон­кай за­вя­лі спе­цы­яль­ны сшы­так, ку­ды ста­лі за­піс­ваць «эта­пы рос­ту» — пер­шыя да­сяг­нен­ні дзяў­чын­кі, смеш­ныя вы­пад­кі, не­звы­чай­ныя сло­вы — усё, што «ге­не­руе» яе ня­стом­ная фан­та­зія. Апош­нім ча­сам, на­прык­лад, на­ша дач­ка па­лю­бі­ла рыф­мы. Вы­да­ла не­як:

«Я пра­чну­ла­ся за­ра­на

І гля­дзе­ла на ба­ра­на».

На­пэў­на, уба­чы­ла на па­ліч­цы кніж­ку ка­зак з яго вы­явай, а мо­жа... мя­не, бо па га­ра­ско­пе я — як­раз ён.

Ёсць, ка­ра­цей, над чым па­ду­маць.

За­на­тоў­ва­лі за ма­лой і неш­та бес­сэн­соў­нае — на пер­шы по­гляд:

«Мы прый­шлі і па­гля­дзе­лі:

Усе арэ­лі за­хва­рэ­лі».

Мо­жа, скры­гат пад­аў­ся пра­явай хва­ро­бы?.. А яе «ба­бу­ля-На­ту­ля — цёп­лаю ка­шу­ляй»? А «та­та Жэ­ня — вя­лі­заз­ным пель­ме­нем»?

Вось гэ­та, на жаль, так­са­ма пра мя­не. На­ват крыўд­на ста­ла! А з ін­ша­га бо­ку, за што крыў­да­ваць?.. Трэ­ба зноў па­чаць бе­гаць ці менш на­ля­гаць на яеч­ню, асаб­лі­ва на­нач, каб не быць тым «пель­ме­нем»!

...«Спа­тык­ну­ла­ся» дзі­ця хі­ба на дзя­ду­лю Іга­ра, які ну ні з чым не рыф­ма­ваў­ся! Аж за­пла­ка­ла, бед­нае, але ж на­шых пад­ка­зак не пры­ня­ло. І што важ­на, не ад­сту­пі­ла­ся: праз не­каль­кі га­дзін, ка­лі мы ўжо і за­бы­лі­ся на гэ­тую гуль­ню, рап­там за­кры­ча­ла: «Тыгр! Тыгр!» «Які, — пы­та­ем, — тыгр і ад­куль?» А ма­лая нам: «Дзе­да Ігар — ён жа тыгр! Я са­ма пры­ду­ма­ла!»

«Па­эт­ка рас­це!» — не без го­на­ру ад­зна­чы­лі мы з жон­кай і па­ка­ці­лі­ся са сме­ху.

Яў­ген Мар­ты­но­віч, г. Мінск