Вы тут

Раскоша «Лістапада»


Любы міжнародны кінафестываль — гэта заўсёды шырока расчыненае акно ў вялікі кінасвет. Далёка не ва ўсіх (ні ў тых, для каго кіно — прафесія, ні ў тых, для каго кіно — шчырая любоў) ёсць магчымасць паехаць на прэстыжныя «А»-фестывалі. Мінскі міжнародны кінафестываль «Лістапад» прадастаўляе гэтую раскошу ў поўнай меры. Невыпадкова слоганам гэтай кінападзеі сёлета стала назва фільма Кіры Муратавай «Спазнаючы белы свет». Можна нешта прымаць ці не прымаць, любіць ці не любіць, захапляцца або абурацца, але нельга не пагадзіцца, што экран «Лістапада» — гэта сучасныя кінатрэнды, якія абазначаюць праблемныя кропкі агульначалавечага жыцця. У гэтай панараме мала фільмаў радасных і заспакаяльных. У іх больш адчаю і болю, зняверання і расчаравання. Гэта кіно пра сутнасны стан, у якім знаходзімся ўсе мы, пра тое, як душа чалавека, насуперак усім вонкавым не вельмі спрыяльным абставінам, шукае выйсце да таго, што называецца «нармальнае чалавечае жыццё», дзе ёсць хоць нейкае падабенства спакою і раўнавагі.


У нейкай ступені фільмы «Лістапада» — гэта выклік (часам адчайны і правакатыўны) таму, што ненатуральнае чалавечай прыродзе. Пра гэта было ігравое і дакументальнае кіно розных аўтараў вельмі шырокай геаграфічнай тэрыторыі. А яшчэ «Лістапад» — гэта заўсёды магчымасць пратэсціраваць саміх сябе, зразумець, што мы набылі, а што страцілі.

Настальгія-1

Напрыклад, калі глядзіш тыя фільмы, якія маюць дачыненне да таго, што называецца «мастацтва дакументальнага кіно», то глыбокая настальгія выхоплівае з памяці кінатэатр у Мінску «Навіны дня», дзе ішлі лепшыя дакументальныя фільмы свету. У гэтага кінатэатра была свая немалая аўдыторыя. Дзякуючы рэпертуару «Навін дня» многія вучыліся разумець не толькі гэты від мастацтва, але і жыццё ў цэлым. Зараз гледачы, асабліва маладыя, не разумеюць, паколькі думаюць, што звычайныя тэлерэпартажы — гэта і ёсць мастацтва дакументальнага кіно, і не могуць зразумець, што гэта далёка не адно і тое ж. Як не адно і тое ж дакументальныя фільмы-назіранні, даследаванні, расследаванні, фільмы-партрэты, фільмы-камедыі, драмы і нават меладрамы альбо невялікія кіназаметкі. У сусветным дакументальным кіно даўно склаўся поўнаметражны фармат самых розных жанраў, якія патрабуюць і навыкаў, і часу, але ў канчатковым выніку прыносяць свае дывідэнды. Іх любяць гледачы, яны ўваходзяць у конкурсныя праграмы прэстыжных фестываляў дакументальнага кіно, паколькі ў іх ёсць тое галоўнае, што з’яўляецца сутнасцю любога твора мастацтва, — сувымяральныя чалавеку сэнсы. Аўтэнтыка дакументальнага кіно робіць гэтыя сэнсы максімальна шчыльнымі і набліжанымі да гледача. У такіх фільмах кіпяць сапраўдныя страсці (і яны шчырыя), разыгрываюцца драмы (і яны натуральныя), закручваюцца нежартаўлівыя прыгоды (і яны праўдзівыя).

Лепшае

Як, напрыклад, у адным з лепшых фільмаў XXV «Лістапада» «За мяжой» (рэж. Марта Прус, Фінляндыя — Германія — Польшча). Можа быць, больш дакладнай назвай, зыходзячы з сутнасці экраннага апавядання, была б «На мяжы» альбо «За гранню». На мяжы — паколькі гэта гісторыя таго, як даецца ўзыходжанне на спартыўны Алімп. За гранню — паколькі гэта аповед пра тое, што давялося пераадолець адной з лепшых расійскіх гімнастак Маргарыце Мамун, каб скарыстацца апошнім шанцам і на піку кар’еры выйграць запаветны залаты медаль. Падчас Алімпійскіх гульняў у тэлерэпартажах гэта выглядала несур’ёзна: выступленне гімнасткі, агульныя, буйныя планы, хваляванне, якое падалося хвілінным, і ўзыходжанне на п’едэстал. У фільме, які доўжыўся больш за гадзіну, гэта было ўжо цэлае жыццё. Рэжысёр сапраўды заняла пазіцыю быццам назіральніка. Але гэта «быццам» — спецыяльна прыдуманы прыём, які вызначыў і аўтарскі падыход, і рэпартажны стыль, які закрываў і агаляў неадназначнасць таго, што адбываецца. Прыкметны драматызм звонку забяспечваў унутраную напружаную драматургію. У рэальнасці Маргарыта Мамун са знешне спакойным выразам твару пераадольвала непахвальныя, а часам жорсткія заўвагі ў свой адрас з боку трэнераў, сярод якіх знакамітая Ірына Вінер. Прайшоўшы скрозь папрокі, якія даходзілі часам да грубых абразаў, пераадольваючы сямейную трагедыю, звязаную са смяротнай хваробай бацькі, гімнастка з неверагоднай упартасцю наноў паўтарала ўсе неабходныя рухі. Медаль атрыманая, амбіцыі ўсіх задаволеныя, але пытанне цаны поспеху засталося. Гэта фільм не пра вынік, а пра тое, што яму папярэднічае; не пра спартыўную перамогу, а пра перамогу над сабой; не пра прафесійны гонар, а пра годнасць чалавека. «За мяжой» — больш чым спартыўнае кіно. Гэта драма, у якой трывала злучылася ўсё, што бывае ў жыцці кожнага: барацьба, пераадоленне, страты, здабыткі, узлёты, падзенні і жаданне ўзысці на свой п’едэстал. Фільм аб некалькіх днях жыцця канкрэтнага чалавека зрэзанаваў, спраецыраваўся на жыццё кожнага з нас.

Лепшым дакументальным фільмам гэтага фестывальнага года, на думку журы, быў фільм «Хатнія гульні» ўкраінскага рэжысёра Алісы Каваленкі (Украіна — Францыя — Польшча). Фон усяго дзеяння — таксама спорт, таму што ў дваццацігадовай Аліны з няшчаснай сям’і сапраўдная страсць да футбола. Але фільм, ізноў жа, не пра спорт. З аднаго боку, ён пра поўнае сацыяльнае няшчасце, паколькі ў Аліны пасля смерці маці і п’янства бацькі засталіся на руках малодшыя брат і сястра. З іншага боку, гэта расповед пра любоў, якая праяўляецца часам праз адрачэнне ад сваіх жаданняў. Нягледзячы на тое, што ў дзяўчыны могуць адкрыцца перспектывы ў спартыўнай кар’еры, яна выбірае клопат пра сваіх маленькіх падапечных, стаўшы для іх усім: клапатлівай маці, мудрай выхавальніцай, строгай настаўніцай, пяшчотнай сястрой. Не самыя камфортныя будні маленькай сям’і напоўненыя сваімі радасцямі і хвілінамі сапраўднага шчасця. Ёсць у гэтым фільме тая вітальная энергія, што здольная аб’яднаць усіх і за некалькі хвілін экраннага часу (86 хв.) зрабіць гледачоў сваімі аднадумцамі.

Фільмы-партрэты, як правіла, «трымаюцца» на дзвюх асобах: той, пра каго распавядаецца, і той, хто распавядае. Мала абмежавацца адным маналогам, інтэрв’юдыялогам ці маўклівым назіраннем. Важна выбудаваць сваю драматургію, убачыць яе ў натуральнай плыні жыцця, у рэжыме рэальнага часу. Ёсць партрэты «самаігральныя», але і яны без аўтарскага асэнсавання — для чаго ? навошта? з якой мэтай? — могуць гучаць нібыта пласцінка, што захрасла на адным гуку. «Палонніца» (рэж. Бернадэт Туза-Рытэр, Венгрыя) — пра жанчыну-рабыню, якая працуе на сваю гаспадыню і пазбаўленая якіх бы там ні было правоў. Падрабязны аповед пра ўласнае жыццё пяцідзесяцідвухгадовай Марыш, якая састарэла да пары, не стаў бы фільмам, калі б не драматургічны паварот, звязаны з рашэннем гераіні ўцячы ад суровай гаспадыні. Менавіта гэтая кропка стала цэнтрам, у якім сфакусавана тое галоўнае і найлепшае, што робіць гераіню асобай, здольнай на ўчынак. «Пустэльнік» (рэж. Арцём Маскалёў, Расія) — значна больш складаная ў драматургічным плане карціна. Тут распавядаецца гісторыя чалавека, які выбраў жыццё ў глухім лесе, дом якога — навес з тканіны, земляны дол і жалезная печка. У амаль бязмоўным, павольным расповедзе адкрываецца магутны дух чалавека, што абраў шлях адзінства з прыродай. Скрозь медытатыўны павольны рытм праступае ідэя пазнання самога сябе. Невыпадкова гэтыя дзве карціны былі адзначаны дыпломамі журы «За выдатныя дасягненні».

Настальгія-2

Некалі было і ў нас сапраўднае дакументальнае кіно, у тым ліку і спартыўнае, дзе была тая ж жанравая разнастайнасць, стылёвая вытанчанасць. Былі фільмы, заснаваныя на назіраннях, якія доўжыліся некалькі гадоў; бліскучыя фільмы-іроніі; чароўныя фільмы-замалёўкі, выяўленчая фактура якіх была падобна сапраўднаму жывапісу. Што немалаважна: гэта была па-мастацку вартая і канкурэнтная прадукцыя. Цяпер ад гэтай раскошы засталіся ўдзячны ўспамін і горкая настальгія. Зададзены, аднолькавы для ўсіх аўтараў метраж у 13 з невялікім хвілін, па сутнасці, забіў нацыянальны набытак пад назвай «дакументальнае кіно». І цяпер наша кіно, якое валодае немалым творчым патэнцыялам, але як загнаны ў пэўны стандарт, страціла сваю самабытнасць і арыгінальнасць, перастала быць цікавым як свайму гледачу, так і фестывальнаму журы. Традыцыяй і вытворча-фінансавай неабходнасцю ў сусветным кіно (ігравым і дакументальным) з’яўляецца стварэнне капрадукцыі. Сёння рэдка ў якім фільме пазначана назва толькі адной краіны, якая брала ўдзел у стварэнні. Як правіла, гэта некалькі краін, якія забяспечваюць фінансаванне кінапраекта. Але для таго, каб гэта фінансаванне адбылося, важна прапанаваць ідэю, роўна цікавую для ўсіх бакоў. Ці могуць беларускія аўтары выходзіць на такое супрацоўніцтва?

Надзея

У Нацыянальным конкурсе было прадстаўлена 7 дакументальных карцін. Лепшым быў прызнаны фільм «Песні для кіта» (рэж. Руслан Фядотаў, Беларусь — Расія). Назіранне за бяздомнай гераіняй, вымушанай жыць дзе давядзецца, паступова ператвараецца ў гісторыю пра чалавека, надзеленага жаданнем жыць, прыдумляць, ствараць, кахаць, радавацца насуперак суровай рэчаіснасці. Большасць прадстаўленых беларускіх дакументальных фільмаў было створана не на дзяржаўнай студыі. У многіх з іх былі цікавыя героі, тэмы, стылёвыя знаходкі, але не было таго, што называецца драматургіяй апавядання, калі ёсць цікавыя павароты, калі героі становяцца нечаканымі, увесь час выклікаючы цікавасць. Некалькі фільмаў не ўвайшлі ў Нацыянальны конкурс. У тым ліку і фільм Андрэя Куцілы. А праз некалькі тыдняў стала вядома, што яго фільм «Сума» назвалі лепшым у конкурсе дакументальных фільмаў сярэдняй працягласці на кінафестывалі «IDFA» (Амстэрдам), які прафесіяналамі прыраўноўваецца да дакументальнага «Оскара».

Праграма дакументалістыкі, што паступова склалася ў асобны конкурс, на «Лістападзе» з’явілася не адразу (конкурс неігравога кіно з’явіўся ў 2010 годзе, калі «Лістападу» было ўжо 16 гадоў). З тых часоў яна стала разнастайнай настолькі, што калі задацца мэтай глядзець на працягу фестывальнага тыдня толькі дакументальнае кіно, то ўдзяліць увагу па максімуму ўсім рубрыкам не атрымаецца: «DOC.Основной конкурс»; «XX стагоддзе. Драмы, гісторыі»; «Арт»; «Спартыўныя страсці»; «Кіно пра кіно»; «МузыкаДок»; «(Не) дзіцячыя гісторыі»; «Лепшае». А яшчэ ёсць конкурс маладога дакументальнага кіно нацыянальных кінашкол, рэтраспектыўны паказ залатога фонду беларускай студыі дакументальнага кіно «Летапіс». Усё ствараецца дзякуючы асобе, пасіянарнай энергіі якой хапае на тое, каб вельмі шмат пераадольваць, шукаць, сумнявацца, ствараць і прапаноўваць нам. Сапраўднае мастацтва дакументальнага кіно ў розных жанрах, стылях, аўтарскіх манерах на экране ММКФ «Лістапад» — гэта ўсё дзякуючы намаганням праграмнага дырэктара Ірыны Дзям’янавай. Па сутнасці, гэта яна стварае паўнавартасны агляд сусветнага дакументальнага кіно. Можа быць, ёсць сэнс зрабіць гэты агляд асобным міжнародным кінафестывалем?

Людміла САЯНКОВА

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.