«Хмарачос». Карціна алеем...

Нашы чытачы Леў Дзіханаў і Вікторыя Жыхар цікавяцца, як правільна перакласці на беларускую мову слова «небоскреб», як у нашай мове называецца дошка для рэзкі хлеба альбо іншых прадуктаў і чым пішуць мастакі: маслам ці ўсё ж алеем?

На ўсе моўныя пытанні ў рэдакцыйнай пошце, як заўжды, адказваюць стыльрэдактары газеты Алесь Саламевіч і Леў Глушыцкі.

1. Рускае слова небоскрёб — гэта калька з англійскага skуsсrареr (ад skу 'неба' і sсrаре 'скрэбці, скабліць') або з нямецкага Wоlkеnkrаtzеr (ад dіе Wоlkе 'воблака, хмара' і krаtzеn 'драпаць, чухаць, скрэбці').

Калькаваны назоўнік небаскроб фіксуецца і ў беларускіх слоўніках. Аднак апроч яго і куды актыўней у мове ўжываецца слова хмарачос, якое, дарэчы, займае першае месца сярод адпаведнікаў да англійскага skуsсrареr у «Англійска-беларускім слоўніку» («Вышэйшая школа», 2013).

Цікава, што на трэцім месцы — пасля небаскроба — пададзены яшчэ адзін наш назоўнік — небасяг. Праўда, у беларускіх тэкстах ён, здаецца, найменш распаўсюджаны.

Такім чынам, у якасці асноўнага мы б раілі слова хмарачос.

2. У таго, хто думае па-руску, сапраўды могуць узнікнуць цяжкасці з перакладам словазлучэння разделочная доска (варыянт апрацоўчая дошка — вядома ж, калька, прычым вельмі нязграбная). Аднак той, хто мову беларускую ведае, адразу ўспомніць кароткае і ёмкае слоўка — днушка.

Яго мы знойдзем і ў «Тлумачальным слоўніку беларускай мовы», і ў шматлікіх даведніках. Такім чынам, карыстаймася днушкай!

3. Словы масла і алей сваім значэннем, вядома ж, розныя. Маслам (што важна — без якіх-небудзь удакладненняў) у Беларусі называюць прадукт, атрыманы са смятанкі або смятаны (па-руску — сливочное масло). Алей жа — тлушч з расліннага насення (сланечнікавага, ільнянога, канаплянага і іншага). Таму словазлучэнне сланечнікавае масла — гэта грубая лексічная памылка.

З раслінных тлушчаў робяцца і фарбы. Таму назоўнік алей распаўсюджаны ў сферы жывапісу. Ва ўсякім разе, у подпісах да мноства карцін у Нацыянальным мастацкім музеі можна ўбачыць словы: «Палатно, алей». А ў першым томе «Беларускай энцыклапедыі» знайсці артыкулы «Алейны жывапіс», «Алейныя лакі» і «Алейныя фарбы».

У абарону слоў

У беларускіх тэкстах і размовах усё актыўней ужываецца слова паліць замест курыць. Але ж ці заўсёды гэта апраўдана, ці заўсёды першае выключае другое? Возьмем, напрыклад, выраз ён кінуў паліць. Першая думка: на дварэ настолькі пацяплела, што нехта больш не паліць... у печы. А насамрэч нам хацелі сказаць, што той нехта болей не курыць.

Згадзіцеся, у гэтым выпадку больш дарэчы звычнае старое, нават старадаўняе слова. Тым больш што якраз яго выкарыстоўваў і выкарыстоўвае наш народ, нашы класікі. Узгадайма прыказку «калі ты курэц (не назавеш жа яго пальцом?), то насі люльку і тытунец», іншыя аднакаранёвыя словы накшталт курэнне, курэцкі, дымакур, табакур, куродым...

Часам адчуваецца падазронасць і ў дачыненні да слова цыгарэта (яе, маўляў, трэба замяняць папяросай).

Яна ў мове, вядома ж, ёсць... Аднак цыгарэта — варыянт не горшы...

Такім чынам, словы курэнне, курыць, цыгарэта, як той казаў, маюць месца быць.

Не меў бы працэс...