У дарэвалюцыйныя часы вянчанне было адзіным варыянтам для тых, хто хацеў пабрацца шлюбам. Пры гэтым у 1897 годзе паводле перапісу насельніцтва на тысячу жанатых мужчын прыходзіўся толькі адзін разведзены. Паказчык з разраду фантастыкі, улічваючы сучасную статыстыку разводаў (у Беларусі распадаецца кожная другая сям'я). Ці дапамагае сёння царкоўны шлюб зберагчы лад у сям'і? Як мянялася стаўленне да вянчання ў апошнія 20 гадоў? Якіх прынцыпаў прытрымлівацца, калі хочаш пражыць усё жыццё з адным чалавекам?
Лепш менш, ды лепш
— Пік вянчанняў прыйшоўся на першую палову 90-х гадоў. Пасля распаду СССР, дзе атэізм быў замацаваны на дзяржаўным узроўні, людзі масава кінуліся ў царкоўныя шлюбы. Таінства праводзілі без належнай падрыхтоўкі і нават без дакумента з загса. Гэта прывяло да пэўнай блытаніны. Мелі месца сітуацыі, калі людзі былі венчаныя з аднымі, распісаныя з другімі, а жылі з трэцімі. Чаму так? Дзесяцігоддзі афіцыйнай забароны рэлігіі нанеслі адбітак: людзі проста не разумелі сэнсу вянчанняў, — тлумачыць старшыня Сінадальнага інфармацыйнага аддзела Беларускай праваслаўнай царквы, доктар тэалогіі протаіерэй Сергій Лепін. — З цягам часу духавенства ў царкве стала больш, з'явілася магчымасць рыхтаваць да таінства кожную пару асобна. Пачалі праводзіцца спецыяльныя гутаркі з маладымі. Такі падыход адсеяў тых, хто разглядаў царкоўны шлюб як магчымасць прыгожай фотасесіі і яшчэ адзін «цікавы» пункт вясельнай праграмы. Выбачайце за іронію, але знаходзіліся тыя, хто разважаў прыблізна так: «Можна ў цырк, а можна ў царкву, можна лебедзяў пакарміць, а можна павянчацца. Рамантыка, чо!»
Змяншэнне колькасці вянчанняў у наш час звязана і з абясцэньваннем самога шлюбу як з'явы. Многія цяпер выбіраюць сужыццё. Хоць яно па сваёй сутнасці бывае розным. Адны жывуць разам і лічаць, што яны ў шлюбе, толькі незарэгістраваным. Іншыя ўвогуле не прызнаюць сям'ю як форму адносін паміж людзьмі і даказваюць, што ніхто нікому нічога не павінен. Маўляў, штамп на пачуцці не ўплывае.
— Але, тады ў мяне пытанне: калі не так важна прысутнасць штампа ў пашпарце, то чаму важна яго адсутнасць? Калі моладзь пачынае сустракацца, то пытанні багаслоўя спачатку цікавяць іх менш за ўсё. Праходзіць час і ўзнікае разуменне, што далёка не ўсе праблемы можна вырашыць, абапіраючыся толькі на сваё каханне. Шлюб — гэта якраз адзін з тых сродкаў, што дапамагаюць у сітуацыях, калі пачуцці пачалі прытупляцца. Узаемныя абавязкі і абяцанні перад Богам стрымліваюць людзей ад маральнага разлажэння ды натхняюць у барацьбе за сваю сям'ю ў пераадольванні дэзынтэграцыйных фактараў.
Разам з тым, хапае ў наш час хлопцаў і дзяўчат, якія па-ранейшаму імкнуцца да стварэння традыцыйнай сям'і.
Акрамя таго, нязменным застаецца колькасць вянчанняў пар, якія пражылі доўгі час у зарэгістраваным шлюбе, выгадавалі дзяцей і дачакаліся ўнукаў. Ім царкоўны шлюб даецца складаней, чым маладым парам. Але ўсё адно добра, што на зыходзе зямнога жыцця яны прыходзяць да пэўнага кансэнсусу наконт веры ў Бога і неабходнасці царкоўнага шлюбу.
«У горы і радасці, багацці і беднасці»
Першае пытанне ад Сергія Лепіна да пар, якія хочуць вянчацца: «Навошта?» Адказ, як правіла, ён чуе прыблізна аднолькавы: «Каб шчасце, здароўе, багацце былі, дзеткі нарадзіліся». Следам другое пытанне: «А што калі ўсяго гэтага не будзе? Застанецца паміж вамі што-небудзь?» Большасць маладых адказаць не гатовыя.
Святары не стамляюцца паўтараць: вянчанне — не панацэя ад грахоў ці разводу. Так, царкоўны шлюб заахвочвае чалавека быць лепшым, дае сілы і імпэт, каб справіцца са спакусамі. Стварае ўмовы, у якіх будзе прасцей застацца разам, чым разысціся. Але толькі тады, калі чалавек сам прыкладае для гэтага намаганні.
— З хрысціянскага пункту гледжання галоўная мэта сям'і нават не нараджэнне дзяцей і не вырашэнне матэрыяльнага пытання, а менавіта выратаванне душы. Людзі аб'ядноўваюцца, каб разам змагацца з грахамі і слабасцямі. У шлюбе можна не здабыць грошай, а толькі згубіць іх. І могуць не з'явіцца дзеці. Але калі вы ажаніліся, дык, будзьце ласкавыя, штодня працаваць над сабой разам са сваёй паловай. Таінства шлюбу для хрысціян асэнсоўваецца толькі ў адносінах да Хрыста і Царквы. Таму царкоўныя саюзы хрысціяніна з нехрысціянінам немагчымыя ўвогуле, паколькі яны не прадугледжваюць стварэнне сям'і як маленькай царквы, дзе будзе праслаўляцца імя Божае і яго запаветы. Аднак у Беларусі вянчанні паміж праваслаўнымі і каталікамі не рэдкасць. Праўда, з пэўнай умовай ад царквы: дзеці павінны быць хрышчаныя ў праваслаўі.
Нават ідэальны на старце шлюб — рэч кволая. Што тады казаць пра тыя адносіны, якія з самага пачатку азмрочваюць адрозненні рэлігійных поглядаў. Іх значнасць з цягам часу становіцца толькі большай. Асабліва калі да гэтага падключаюцца цешчы, свякрові ды іншыя цёткі-дзядзькі. Напрыклад, у спрэчках дзе вянчацца, дзе хрысціць дзяцей: у царкве альбо касцёле... Гэта толькі здаецца, што шлюб — асабістая справа дваіх. Не, насамрэч гэта пытанне грамадскае, бо ў выніку шлюбу аб'ядноўваюцца цэлыя роды. Аднак мы маем шмат станоўчых прыкладаў змешаных шлюбаў і адмоўных — не змешаных.
Кропка незвароту
Не так даўно на слыху з'явілася новае слова «развянчанне». Многія па няведанні пачалі ўспрымаць яго як антонім да вянчання і сінонім да разводу. Але не ўсё так проста. У епархію прыходзяць пары, якія ўжо даўно не жывуць разам і нават паспелі завесці іншыя сем'і. У іх узнікае жаданне абвянчацца зноў. Вось яны і ўспамінаюць, што калісьці ўжо давалі абяцанне ў вернасці іншаму чалавеку перад Богам. Аднак далёка не кожны можа атрымаць бласлаўленне на паўторны шлюб. Ёсць у народзе красамоўная прымаўка на гэты конт: «Першая жонка ад Бога, другая — ад людзей, трэцяя — ад чорта».
— Царква можа толькі звесці, «развенчваннямі» яна ніколі не займалася. Вянчанне ўяўляе сабой таінства з адпаведным чынапаследаваннем (спалучэннем малітваў, дзеянняў і песняпенняў), і аніякага чыну «развянчання» не існуе, — тлумачыць Сергій Лепін. — Людзі не могуць развесці тое, што аб'яднаў Гасподзь! Але часам муж і жонка ствараюць сітуацыі, калі разам жыць немагчыма. Напрыклад, калі адзін з сужэнцаў адмовіўся ад Хрыста, здрадзіў сваёй палавінцы, рабіў замах на яе ці дзяцей жыццё і здароўе. Аборт, які жанчына зрабіла без ведама мужа, невылечныя захворванні, што з'явіліся ў выніку распуснага ладу жыцця, — таксама верагодныя прычыны для разыходу. Тут адзінае, што можа зрабіць царква — засведчыць, што шлюб спыніў сваё існаванне. Яго няма! Не таму, што духавенства яго анулявала, а таму што людзі самі яго знішчылі. Царква ў такіх абставінах толькі выдае нешта падобнае на пасведчанне аб смерці — але не людзям, а іх пэўным адносінам.
Ад нуды да грахоў — адзін крок
Настаяцель храма іконы Божай Маці «Спатоленне загінулых» горада Лунінца протаіерэй Сергій Крышталь падзяліўся мясцовай статыстыкай: за паўгода ён абвянчаў усяго дзве пары.
— Нельга адназначна сказаць, добра гэта ці дрэнна. Сілком маладых у царкву не пагоніш, ды і навошта? Калі ты хрысціянін і імкнешся да праведнага жыцця, то, безумоўна, сам прыйдзеш вянчацца. А калі да веры ты ўсё жыццё быў абыякавы, у царкву не ходзіш, то сапраўды няма чаго станавіцца пад вянец. Да таго ж царква не асуджае шлюбы, якія зарэгістраваныя толькі ў загсе. Магчыма, гэта ваш варыянт.
Вянчанне разумее пад сабой стварэнне сям'і як малой царквы. Дзе муж — сімвал Хрыста, жонка — сімвал Царквы. Царква захоўвае вернасць Хрысту, яна вядзе дзяцей да яго. Галава сям'і — гэта, перш за ўсё, маральны аўтарытэт. Ён ведае, як дапамагчы, абараніць і скіраваць у правільны бок. Так павінна быць у ідэале. Зразумела, на практыцы бывае зусім наадварот. Колькі навокал прыкладаў, калі жанчына ўзвальвае на свае плечы мужчынскія абавязкі і цягне лямку за дваіх.
— Кажуць, быццам цяпер іншыя часы насталі. Многія апраўдваюць сваю распуснасць тым, што «зараз усе такія, сам свет дыктуе новыя ўмовы». А я не згаджуся. Непрыручаныя страсці кожнага асобна ўзятага чалавека і жаданне іх прыкрыць — вось сапраўдная прычына распаду сем'яў. Апостал Павел сказаў: «Усё мне дазволена, але не ўсе на карысць». Трэба разумець, што свабода — вялікі дар, але трэба ўмець правільна ёй распарадзіцца.
У протаіерэя нярэдка пытаюцца: «Чаму тады нашы бабулі і дзядулі, якія жаніліся ў савецкі час і не вянчаліся, жылі шчасліва і для іх пытанне разводу нават не паўставала?» А хто іх выхоўваў? Тыя, чые жыццёвыя каштоўнасці складваліся яшчэ ў дарэвалюцыйны час. Сёння ж мы якраз бачым вынікі сямідзесяцігадовага атэізму. А да ХХ стагоддзя так мала разводаў было, бо народ працаваў ад ранку да ночы ў прамым сэнсе. Святыя Айцы кажуць: «Калі ў чалавека рукі не занятыя працай, то галава будзе занятая дурнымі думкамі». Цяпер працуем мы менш, грошай маем больш, вось і пачынаем спакушацца ад нуды, — тлумачыць бацюшка. — У хрысціянстве шмат увагі аддаюць паняццю цнатлівасці. Яно азначае не толькі нявіннасць у плане фізічных адносін паміж мужчынам і жанчынай (хоць гэта таксама вельмі важна). Стараславянскае слова «целомудрие» літаральна тлумачыцца як цэласны погляд на свет. Калі яго няма, мы ад адных мэт і ідэй пераскокваем на іншыя. У такім выпадку нам не пазбегнуць бессэнсоўных хістанняў і растрачвання жыцця на пустое. Пра якую тады сям'ю можа ісці гаворка?
Як не памыліцца?
Адна з частых прычын, з якой сучасная моладзь адмаўляецца ад вянчання, — няўпэўненасць у сваім выбары.
— Нічога страшнага ў сумненнях няма, гэта нармальна. Увогуле, упэўненым можна быць толькі ў Божай волі. У Кнізе прарока Ісаі сказана: «Сын мой, нават калі маці забудзе цябе, я ніколі цябе не забуду». А вось у 115 псалме, які чытаем перад прычасцем, знаходзім: «Усякі чалавек — падман». Гэта не азначае, што нельга нікому давяраць. Можна і безумоўна трэба! Але пры гэтым разумеючы, што людзі не ідэальныя. Калі мы моцна і шчыра кахаем чалавека, то гатовыя пераадолець любыя боязі і сумненні. Жаданне звязаць сваё жыццё з іншым — гэта заўсёды рызыка, — лічыць Сергій Крышталь. — Вялікія праблемы ў сямейным жыцці бываюць тады, калі побач з вамі чалавек, які «дазваляе сябе кахаць», а сам не кахае. Такія адносіны нездаровыя, рана ці позна іх чакае правал. Тут і сам вымучышся, і дзеці будуць бачыць скажоную мадэль адносін. Хочацца пажадаць усім знайсці таго, хто разгледзіць у вас асобу, якую пакахае і з якой адважыцца пайсці пад вянец.
Ганна КУРАК
Мноства пытанняў паўстае перад кожным маладым педагогам.
Усё, што важна ведаць перад сезонам вірусных інфекцый, расказалі спецыялісты.
Хто здолее змяніць гісторыю ці змяніцца пад яе ўплывам?
