Якія новыя культуры варта пасяліць у садзе?

Наспеў час, калі яблыням і парэчкам давядзецца пацясніцца: сёння дзякуючы актыўнай рабоце селекцыянераў на рынку з'явілася багата экзатычных навінак, прычым нязвыклыя раней для нас ягады выдатна прыстасаваныя да беларускага клімату. Многія з іх непераборлівыя — не патрабуюць асаблівага догляду, не хварэюць (айчынныя шкоднікі не праяўляюць цікавасці да такіх навінак). Экзоты ўпрыгожаць любы ўчастак: вясной парадуюць дружным цвіценнем, летам укрыюць альтанкі, а ўвосень аддзячаць гаспадарам карыснымі пладамі.

У садах Інстытута пладаводства НАН Беларусі сёння прадстаўлены 29 ягадных культур, сярод іх травяністыя (накшталт суніц садовых), ліяны (актынідыі і ажыны-расянікі), кусты (гумі, парэчкі, агрэст) і дрэвы (чаромха, ірга).

Карысная прыгажосць

Адным з прэтэндэнтаў на сонечнае месца ў вашым садзе, бясспрэчна, будзе кізіл. Нягледзячы на тое, што расліна прыйшла да нас з Украіны, яна можа выдатна вырошчвацца па ўсёй Беларусі. Так, у садах Інстытута пладаводства вучоныя ніколі не мелі з гэтай культурай праблем: яна цудоўна зімуе і пачынае квітнець, як толькі сыходзіць снег. Менавіта за сакавіцкае цвіценне кізіл палюбілі ландшафтныя дызайнеры, але варта на яго звярнуць увагу і пчалярам. Адзін з самых першых меданосаў, кізіл вельмі радуе пчолак, якія толькі пачынаюць аблятацца. Яшчэ плюс у тым, што плады выспяваюць у канцы жніўня, верасні. Як правіла, да гэтага часу традыцыйныя ягадныя культуры ўжо адышлі, а тут — такі шыкоўны падарунак, прычым з яго можна рабіць усе тыя ж нарыхтоўкі, як і з вішні. Да таго ж кізіл можа доўга захоўвацца. Калі ягады сабраць крыху недаспелымі, яны могуць каля тыдня «пачакаць», пакуль гаспадыня не прыдумае, як упарадкаваць ураджай.

Увосень радуе вітаміннымі падарункамі актынідыя. Хто адпачываў у Іспаніі, напэўна заўважыў, што ў супермаркетах прадаюцца так званыя міні-ківі. Яны выдатна растуць і ў Беларусі. У нас раянаваныя ўкраінскія жаночыя сарты Кіеўская буйнаплодная і Цудоўная. Для іх вучоныя падабралі мужчынскія формы-апыляльнікі Камандор і Прывабны. Каб атрымаць ураджай, актынідыі, як і абляпісе, патрабуецца пара. Але сёння на рынку можна знайсці і сарты, якія могуць абыходзіцца без апыляльніка. Праўда, як заўважылі вучоныя, нават самаплодныя ліяны даюць большы ўраджай, калі побач расце мужчынская форма.

Каб разабрацца, якая з актынідый лепшая — аргута ці каламікта, — звяртаюся па кансультацыю да загадчыка лабараторыі генетычных рэсурсаў ягадных культур Інстытута пладаводства Людмілы ФРАЛОВАЙ.

— Я параіла б вырошчваць каламікту. Яе можна выкарыстоўваць у якасці жывой агароджы, яна непатрабавальная, вельмі дэкаратыўная, калі пачынае квітнець, лісты становяцца бела-малінавымі. У свеце ж больш распаўсюджаная аргута. Расліны розняцца формай ліста, памерам.
У садзе інстытута пад аргуту нават жалезную шпалеру паставілі, бо драўляная пад гэтай магутнай трапічнай ліянай ламаецца. Ягады на ёй буйнейшыя і выспяваюць пазней, чым у каламікты.

Такія расліны змяшчаюць актынідын (рэчыва, якое дапамагае перапрацоўваць бялок у арганізме чалавека) і будуць карысныя для ляжачых, хворых з парушэннем абмену рэчываў, цяжарных жанчын. Але трэба ведаць меру — ужываць не больш за сем пладоў за раз, каб не было слабіцельнага эфекту. Актынідыю можна марозіць, рабіць фруктовы лёд, дадаваць у смузі.

Яшчэ ёсць такі від актынідыі, як палігама, — з горкімі пладамі, падобнымі на маленькія перчыкі. Апыляльнік для гэтага сорту знайсці складана, і таму часта расліна бясплодная і выкарыстоўваецца ў дэкаратыўных мэтах.

У азеляненні знайшлося прымяненне і іншым ягадным культурам — барбарысу (з яго пладоў можна зрабіць добрую прыправу), каліне (пойдзе на жэле, сок, настойкі), шыпшыне (ягады можна сушыць ці пускаць на варэнне).

Садовыя лекі

У садах і на ўчастках можна ўбачыць і хенамелес, ці айву японскую. На гэтых невысокіх кустах, што шыкоўна квітнеюць, выспяваюць плады, якія можна дадаваць у чай як заменнік лімона. Ягады таксама сушаць, пускаюць на варэнне, робяць з іх мармелад, цукаты.

«Іншаземцаў» усё часцей пачынаюць сяліць на ўчастках людзі, якія клапоцяцца пра сваё здароўе. Так, садаводы ацанілі абляпіху, усё большую папулярнасць набываюць годжы і бружмель. Заслугоўвае ўвагі і гумі (лох мнагакветкавы) — госць з Далёкага Усходу. Менавіта на ім растуць маладзільныя ягады з высокай канцэнтрацыяй антыаксідантаў і біялагічна актыўных рэчываў. У Японіі гумі шырока выкарыстоўваюцца як «жывыя лекі» ад розных хвароб, а таксама як вітамінная дабаўка ў дзіцячым харчаванні.

Вяртае маладосць і шаўкоўніца. За карысныя якасці ў сярэдняй Азіі яе называюць «цар-ягадай». У асаблівай пашане яна ў старэйшага пакалення, людзі вераць, што ягада падаўжае працягласць жыцця. Шаўкоўніца змяшчае шмат жалеза ў лёгказасваяльнай форме. Будучыя мамачкі, людзі з нізкім гемаглабінам, абавязкова звярніце на яе ўвагу. Дарэчы, у садзе Інстытута пладаводства шаўкоўніца — адна з самых старых раслін, ёй пераваліла за паўстагоддзя, і кожны год вялізнае дрэва цешыць сакавітымі ягадамі.

Але не трэба забывацца і на культуры, якія ўжо даўно вядомыя нашым садаводам: бузіну, глог, аронію чарнаплодную. На жаль, да гэтага часу мала ў садах гранатавай рабіны (атрыманай у выніку скрыжоўвання чырвонай і чорнай). Яна паніжае ўзровень халестэрыну ў крыві (рэкамендуецца ўжываць па пяць-сем ягад штодня), некаторыя людзі спецыяльна яе марозяць. З'явіліся на рынку і новыя сарты іргі (часам яе называюць беларускімі разынкамі), у тым ліку нізкарослыя, прыстасаваныя да механізаванай уборкі. І нават традыцыйныя парэчкі сёння мяняюцца. Добрая навіна для людзей, у якіх ёсць алергія на цёмныя ягады: можна вырошчваць і зялёныя парэчкі (з закрытымі вачыма па смаку іх не адрозніць ад чорных).

Сярод навінак — маліны сунічныя (яшчэ іх называюць тыбецкімі, нектарнымі). Ягады выкарыстоўваюць для ўпрыгожвання пірожных і ў лікёрнай прамысловасці.

Выпрабоўвалі вучоныя і маліны арктычныя — княжаніку. Яна прыйшла ў калекцыю з Новасібірскага батанічнага саду. Але, як паказала назіранне, — беларускі зменлівы клімат (то цёпла, то маразы, то засуха) для расліны — стрэс.

Вітаміны круглы год?

Сёння можна падабраць культуры для саду так, каб ягады на іх выспявалі з мая па кастрычнік, а ці магчыма «вітамінны перыяд» зрабіць яшчэ больш працяглым? Сучасныя тэхналогіі дазваляюць планаваць ураджаі. Напрыклад, можна разлічыць пасадкі суніц так, каб атрымаць свежыя ягады ў пэўным месяцы (хоць у сакавіку, хоць у лютым). Зразумела, тут звычайныя ўмовы не падыходзяць, сёння ва ўсім свеце назіраецца пераход на вырошчванне ягадных культур у абароненым грунце, тунэлях, у цяпліцах з ацяпленнем. Важна загадзя падрыхтаваць пасадачны матэрыял. Як правіла, такія саджанцы з закрытай каранёвай сістэмай захоўваюцца ў халадзільніках, у пэўны час пераносяцца ў цяпліцу, дзе абуджаюцца і даюць ураджаі пад спланаваныя чалавекам даты. У Беларусі таксама будуць працаваць у гэтым кірунку.

Алена ДЗЯДЗЮЛЯ