...У звяздоўскай «Сямейнай газеце» часам друкуюцца «Нататкі таткі». Але ж аб тым, што хвалюе, баліць, пішуць не толькі яны: пішуць матулі і бабулі-дзядулі, моладзь — пішуць чытачы «Звязды». Дык чытайма разам!
«Няма горшае напасці, кары горшае няма...»
«У дзіўны час мы з вамі жывём, — сцвярджае спадар Канстанцін Карнялюк з Віцебска (яго ліст ды іншыя друкуюцца са скарачэннямі). — То тут, то там адбываюцца розныя культурныя мерапрыемствы: ладзяцца святы і фестывалі, адкрываюцца выстаўкі, выходзяць газеты і часопісы, працуюць бібліятэкі, кінатэатры... Здавалася б, усё выдатна. Аднак тыя ці іншыя мерапрыемствы не вельмі цікавяць сучаснікаў, і тады напаўняльнасць залы забяспечваюць настаўнікі-выкладчыкі, якія «арганізавана» прыводзяць сваіх выхаванцаў.
Куратары, сябры ды сямейнікі мастакоў з'яўляюцца гледачамі на адкрыцці выставак. Многія ачагі культуры сталі займацца камерцыяй — гандляваць адзеннем ці мёдам. Зачыняюцца вясковыя клубы і бібліятэкі — моладзь перастае чытаць.
Вы скажаце: яна чытае ў смартфонах. Але што? Баюся, розную «жаўцізну», у той час як паліцы кнігарняў, можна сказаць, ломяцца ад нераскупленых добрых кніг, пустуюць кінатэатры. Ды і ў тэатры з музеямі таксама глядач не спяшаецца. Людзі перастаюць падпісвацца на перыёдыку, дзе падаецца правераная інфармацыя...»
І што ў выніку? — пытае чытач і, магчыма, далей згушчае фарбы: «малюе» тыповую, на яго погляд, карцінку. Маладая сям'я на вуліцы: дзіця (зрэдку двое), побач бацькі, але рукі і вочы ў іх занятыя — цыгарэтамі, смартфонамі і — яшчэ ў лепшым выпадку — бляшанкамі з півам.
«Амаль кожны пакупнік, — працягвае спадар Карнялюк, — набывае ў краме спіртное і цыгарэты. Шпарка наступаюць наркотыкі, мова многіх нашых сучаснікаў нагадвае мову Элачкі Людаедкі: што ні слова, то мат, альбо «блін», «як бы», «тыпу», «ваў»... Іншымі словамі, пры наяўнасці і даступнасці невычэрпнага культурнага патэнцыялу ідзе працэс духоўнай дэградацыі...»
Чым яна небяспечная, — то прозай, то вершам піша спадарыня Любоў Чыгрынава з Мінска: «Жыву і часта думаю, што бачаць сёння нашы дзеці, што чуюць — на вуліцах, дома? Ці паважаюць, ці любяць сваіх бацькоў, ці маюць з боку асобных хоць кроплю ўвагі ды ласкі? Многія, баюся, не. Перад вачыма ўбачаная ў краме карціна: дзяўчынка гадкоў, можа, трох просіць ляльку — ну хоць патрымаць, адну хвіліначку (я, маўляў, не спэцкаю, не паламлю...). А мама ўжо заплаціла за дзве бутэлькі гарэлкі ды дзве віна...
І, думаеце, нешта з гэтага аддала потым назад ды купіла дзіцяці цацку? Не! Яна пацягнула дачушку з крамы. А па дарозе, можа, яшчэ і накрычала, каб на лялькі больш не глядзела, не прасіла, не ставіла маму ў няёмкае становішча».
У адказе за дзяцей школа, міліцыя, саветы дэпутатаў, — працягвае шаноўная аўтарка, — яны як могуць ратуюць дзяцей ад... бацькоў. Страшней за гэта ўжо, відаць, нічога не прыдумаеш:
«Няма горшае напасці,
Кары горшае няма,
Як няма без чаркі шчасця,
Весялосці без віна...»,
ад якога душы дзяцей поўняцца сорамам і болем, крыўдай і злосцю на ўвесь белы свет.
У што яна выльецца, — здагадацца няцяжка. Малюнак словам і з таго ж канверта:
«Дрэмле прыціхлая хатка
ў вёсцы.
Дах заімшэлы, пахілены тын.
Тут не чакаюць дзетак у госці,
Бо ім тая хата — горкі ўспамін:
Кожны куточак слязамі паліты,
Радасці кволы расточак зачах.
І не забыты, гадамі не змыты
Голад і холад, крыўда ў вачах.
Людзі чужыя малых гадавалі.
Ласка скупая, а бед —
цераз край.
Так што прабач ужо,
хатка старая,
І гадаванцаў сваіх не чакай...»
Яны, тыя гадаванцы, сёння не хочуць успамінаць пра свой боль. Боль, які быў некалі, які ёсць сёння, — «жыве», мо, у хаце непадалёк і які (на думку спадарыні Чыгрынавай) будзе жыць, бо ў крамах на самых відных месцах стаіць спіртное — бяры... Гэта нядорага. Да таго ж...
«Не бываю ў музеі,
На выставы не хаджу,
На «шэдэўры» ў аддзеле
«Вино-водка» пагляджу.
Этыкетка, што карціна,
І бутэлька — эксклюзіў.
Яны з мэтаю адзінай —
Каб народ паболей піў.
І на розных там выставах
Маем гонар паказаць:
«Наша марка!»,
«Ёсць медалі!»,
«Не гарэлачка — сляза!»...
П'ецца часта і з ахвотай,
Кайф такі — не перадаць!
...Слёзы ў хатах будуць потым,
Толькі... што на іх зважаць?»
Нават на дзіцячыя? На жаночыя?..
Імі, сваімі — і зноў жа ў вершах — дзеліцца спадарыня Лідзія Чайко са Шчучынскага раёна:
«Не ўратавала малітва
ў Храме, —
Вабіла болей пляшка
ў краме...
Да спавядальні ніхто
не прывёў —
Муж ад гарэлкі ў зямліцу
сышоў.
Я ж, удава, адчуваю віну,
Я, удава, аб'яўляю вайну...»
Шкада, што перамагчы ў ёй цяжка. Ды што там — амаль немагчыма: ад сям'і, ад блізкіх і дзяржавы залежыць шмат, але ж найперш...
«Мне было гадоў, можа, сем, — успамінае спадар Яўген Шастакоў з Гомеля. — Я з бацькамі чакаў парома, каб дабрацца да Чачэрска, і страшэнна хацеў піць (дзень быў вельмі спякотны!). Аднак ні ліманад, ні вада ў вясковай краме не прадаваліся. Я атрымаў бутэльку піва і не выпіў, проста выжлукціў яе — залпам. На смак — адчуў — брыда брыдой, але ж смагу я прагнаў.
Тым часам да нас падышоў паром, а вось я да яго — ужо не мог: нейкая сіла блытала ногі...
Такім было першае знаёмства з алкаголем.
Другое здарылася пазней, калі майму сябру даверылі сачыць за работай самагоннага апарата — у прыватнасці, за агнём...
Гэтага занятку нам, вядома ж, мала было, мы па чарзе сталі падстаўляць пад «капеж» свае лыжкі, смакаваць гатовую «прадукцыю» — самагон...
Апроч яго ў нашай вёсцы «вадзілася» і добра пілася так званая бражка. Я не ведаю, з чаго яе рабілі. Ва ўсякім разе на выгляд яна была, мякка кажучы, не вельмі прывабная, але на смак — не паверыце — нагадвала... шампанскае!
На шчасце, аніводзін з пакаштаваных напояў не здаўся мне настолькі добрым, каб траціць на яго грошы, — падсумоўвае спадар Шастакоў. — Але гэта — па-другое. А па-першае, мне катэгарычна не спадабалася, што пасля так званага ўжывання нехта іншы пачынае кіраваць маімі рукамі-нагамі, а самае галоўнае — маёй галавой. Таму, нягледзячы на даступнасць спіртнога, на яго прыгожыя апраткі ды паэтычныя назвы, я рашуча і на ўсё жыццё сказаў яму — «не».
Згадзіцеся: пашчасціла чалавеку, а таксама яго бацькам, яго жонцы, дзецям, суседзям — усім, хто, дзякаваць богу, не «падсеў» на ўжыванне алкаголю, не захварэў на залежнасць ад яго. Дзякуючы каму? Ды найперш сабе! То-бок, ён зразумеў і хацеў бы, каб зразумелі іншыя (дзеля чаго, відаць, і пісаў), што не варта глядзець «па баках»: маўляў, у горадзе, у вёсцы, «у тэлевізары» ўсе выпіваюць, дык значыць, і я; не варта «раўняцца на гарбатых», а ўрэшце,
...Не трэба жыць,
як набяжыць.
Так жыць на свеце трэба,
Каб да апошніх дзён любіць
Людзей, зямлю і неба...
«Што значыць любіць? Шкадаваць больш, чым сябе».
Верш — Анатоля Грачанікава. Азначэнне любові — Уладзіміра Караткевіча. А разам яны — што называецца — на роздум. Як і некалькі лістоў у дадатак. Пра што? Пра любоў.
Я ў горадзе жыву, а сніцца вёска
«У кожнага з нас ёсць родны куточак, куды мы спяшаемся, дзе б ні былі, куды мы вяртаемся... Нават тады, калі там нас ніхто не чакае. Для некага, — разважае спадарыня Антаніна Карпук з Нясвіжа, — гэта вуліца ці дом у вялікім ці малым горадзе, для некага — мілая сэрцу вёска, дзе і сонца цяплейшае, і неба вышэйшае...
Цяпер я разумею сваю старэнькую матулю, якая гасцюючы ў пляменніцы ў Юшавічах, заўсёды глядзела ў той бок, дзе быў яе родны хутар, цяпер я разумею татачку, які нават у свае восемдзесят садзіўся на ровар і ехаў да Слаўкава. Некалі гэта была вялікая вёска, непадалёк ад Нясвіжа, ля кожнай хаты ў ёй цвілі кветкі і стаялі лавачкі. У нядзелю, выгнаўшы кароў у поле, жанчыны збіраліся, каб пасядзець там, пагутарыць...
Аднак з часам моладзь параз'язджалася па гарадах, па свеце, старыя, на вялікі жаль, паўміралі, апусцелі хаты. Нейкія з іх прададзены дачнікам, а нейкія даглядаюць нашчадкі. І калі бачыш, што пад вокнамі па-ранейшаму цвітуць кветкі і бегаюць дзеці, што ўсё дагледжана, хочацца сказаць дзякуй новым гаспадарам!..
Так атрымалася, — працягвае спадарыня Карпук, — што хату мужавых бацькоў нам таксама прыйшлося прадаць, свякроўка па стане здароўя жыве са мной. Але ж, як сказала яе прыяцелька: «Шчаслівая ты, Маня, бо твая хата ў добрых руках».
Таму і хочацца папрасіць усіх вяскоўцаў — і карэнных, і так званых наезджых, рабіць усё, каб нашы вёскі, як і раней, патаналі ў зеляніне садоў і кветак, каб яны не ўміралі...»
Каб — дададзім — сталіся явай вершаваныя радкі ўжо з іншага, электроннага ліста ад спадарыні Людмілы Антанюк:
«...Вёсачка з гадамі
Толькі прыгажэе,
Моладзь застаецца —
Вось і не старэе.
Праўду кажуць людзі:
Дзе ты нарадзіўся,
Дзе ты нарадзіўся —
Там і прыгадзіўся».
У некалькіх пакаленняў вяскоўцаў-папярэднікаў склалася жыццё па-іншаму: не было, а месцамі — што граху таіць! — у вёсках і сёння нямашака працы, якая б годна аплачвалася, не было (і часам няма, на жаль) належных умоў для жыцця. Маладых ды лёгкіх на пад'ём вабілі і вабяць агні далёкіх гарадоў, магчымасць вучыцца, убачыць свет... Людзі сапраўды раз'язджаліся і раз'язджаюцца — цяпер ужо, як правіла, за межы краіны. Каб, магчыма, праз гады (а то і дзесяцігоддзі) вярнуцца... А вось кім? Абураным госцем? Турыстам? Новым гаспадаром у бацькоўскай ці дзедавай хаце?
Лісты — свайго роду нататкі аб гэтым — у пошце таксама ёсць. І мы з вамі іх абавязкова прачытаем.
Валянціна Доўнар, рэдактар аддзела пісьмаў
У парадку дня — зацвярджэнне Канцэпцыі нацбяспекі і Ваеннай дактрыны.
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
