Калі справа не ў аб'ёме
- Гэта мы ўжо праходзілі, - хмыкнуў Стас і пераключыўся на запаўненне дзённіка.
Фокус з пасудзінай, якую запаўняюць рознымі субстанцыямі, ён бачыў не раз. Хвілін дзесяць вольнага часу яму забяспечана! Найшчодры падарунак з яго цэйтнотам.
- Хоць з дзённікам праблем не будзе, - мармытаў ён, краем вуха улоўліваючы рыпучы галасок настаўніцы і нясмелыя рэплікі рабят, якія спрабуюць бліснуць навізной думак.
Думкі самога Стаса луналі ў зусім іншых абшарах.
- Вы лічыце судзіну поўнай? - Людміла Фёдараўна абвяла клас хітрым позіркам.
- Яшчэ каменьчык дакладзяце, каб дакладна! - пажартаваў нехта з аднакласнікаў.
- А зараз?
- Поўны аб'ём!
З пераможным выглядам настаўніца выцягнула з шуфляды пакет з пяском і пачала ссыпаць у шклянку.
- Ух ты! - здзівіўся адзін з неазнаёмленых. - Амаль столькі ж ўвайшло!
- Затое зараз поўным-поўна!
Стас зноў хмыкнуў. У ход пайшла бутэлька з вадой.
Па класе пранёсся ўздых захаплення.
- Што дзеці малыя, - прамармытаў Стас, міжволі прыслухоўваючыся да высноў рабят, якіх Людміла Фёдараўна падводзіла да новай тэмы. - Плавалі мы, ведаем: шчыльнасць, аб'ём, сувязь і гэтак далей...
Нешта ў тлумачэнні настаўніцы здалося яму важным. Напэўна, інфармацыя пра суаднясенне аб'ёму і шчыльнасці. Відавочна, у яго выпадку гэтыя катэгорыі далі збой.
Усё пайшло не так у пачатку дзявятага класа. Раней ён быў зоркай на вусных прадметах за кошт фенаменальнай памяці. Ды і ў пісьмовых дысцыплінах памяць забяспечвала добрыя вынікі. Настаўнікі захапляліся юным геніем, падтрымліваючы і падштурхоўваючы да новых поспехаў. І ён ляцеў ад зоркі да зоркі на аўтапілоце. Не думаючы пра падрабязнасці і ацэнкі. Навошта напружвацца?
А ў дзявятым не заладзілася на самым старце. Аднекуль узяліся пытанні, адказы на якія ў падручніках і дадатковай літаратуры знаходзіцца не хацелі. Памяць не падводзіла, паслужліва прапаноўваючы варыянт за варыянтам. А педагогі варыянт за варыянтам адпрэчвалі. Патрабавалі незразумела чаго. Злаваліся. Разводзілі рукамі. Прапаноўвалі запісацца на факультатывы і стымулюючыя. Вадзілі да псіхолага. Падсоўвалі тэсты. Казалі пра несфармаваныя кампетэнцыі, пра несупадзенне аб'ёмаў ведаў і практычных навыкаў.
- І даўся ім гэты аб'ём! У другіх і дзясятай часткі не назіраецца. І нічога, жывуць. А тут ... па фізіцы шасцёрка за лабараторную, па гісторыі ў журнале суцэльныя «банцікі». Другую чвэрць хаджу ў харашыстах. А ў ліцэй паступаць збіраўся. Цяпер не да ліцэя. Добра, як-небудзь у роднай школцы атэстат выседжу. Але ніякіх тэстаў праходзіць не буду і запрашэнне псіхолага праігнарую. Вось поднапружуся трошкі, вывучу па тры параграфы наперад. Метад не раз правераны. А там паглядзім.
Першакласнік з яблыкам:
Па тры параграфы наперад? Хіба так можна? Гэта ж суткі напралёт сядзець! А як жа асабістае жыццё? Няма! Я так не згодны! Буду назад у дзіцячы сад прасіцца!
Прыгажуня:
А ён мае рацыю! Так нельга! Павіннен заставацца час на асабістае жыццё. Ты ж не маленькі ўжо, яблыкам гора не заясі. І ў кіно схадзіць хочацца, і на дыскатэку. І з дзяўчынай пагуляць.
Слухай, а можа, не ў памяці справа?
Прасунуты старшакласнік:
З памяццю ў Стаса усё добра. Толькі поспех зусім не ад аб'ёму ведаў залежыць.
Наўрад ці працу прафесіянала ацэньваюць толькі па ведах. Часцей за ўсё акцэнт робіцца на яго здольнасць вырашаць складаныя задачы. А з чаго складаецца задача? Безумоўна, з дадзеных, якія варта прааналізаваць, зыходзячы з наяўных ведаў і вопыту. А затым падлучыць навыкі і ўменні. Патрабуецца адсеяць лішняе, злучыць нязлучанае і скласці план дзеянняў.
Зараз веды, уменні і навыкі разумеюць шырэй і называюць кампетэнцыямі. Ты толькі паслухай, як гучаць кампетэнцыі дваццаць першага стагоддзя! Я проста зачытваюся: сістэмнае мысленне, міжгаліновыя камунікацыі, кіраванне праектамі і працэсамі, праца ў камандзе, кліентаарынтаванасць, праца ва ўмовах нявызначанасці, валоданне камп’ютарнымі тэхналогіямі, усвядомленасць, мультыкультурнасць і адкрытасць ... Песня!
Заўваж, ні слова пра асобныя навукі! Як і пра аб'ём ведаў. Глядзі на рэчы шырэй. І пераключайся на рашэнне праблемы з пункту гледжання ўніверсальных кампетэнцый. Пачні з сістэмнага мыслення, якое дапаможа вызначаць ўзаемасувязь рэсурсаў, умоў, працэсаў і вынікаў. На мой погляд, табе не хапае злучаных навыкаў.
На пачатковым этапе скарыстайся дапамогай спецыялістаў. Першыя - дасведчаныя настаўнікі-прадметнікі. Людміла Фёдараўна? Магчыма і так!
Шкодная настаўніца:
Наш прасунуты зазірае ў светлую, але вельмі аддаленую будучыню. А я дазволю сабе вярнуць Стаса ў сучаснасць. Менавіта адсюль варта пачынаць.
Перш чым замахвацца на прафесійныя універсалы (існуе не адзін дзясятак падыходаў і градацый), варта азнаёміцца з кампетэнцыямі, акрэсленымі для навучэнцаў. Іх таксама некалькі варыянтаў. Гаворка ідзе пра так званыя ключавыя кампетэнцыі, гэта значыць, уменні і навыкі, неабходныя ў любой вобласці.
Прывяду тыя, якія лічу найбольш актуальнымі. Гэта расійская сістэматызацыя, актуальная і для нашай адукацыйнай сітуацыі. Тут кампетэнцыі прапануецца падзяляць па сферах: самастойнай пазнавальнай дзейнасці, (у Стаса ўсё нядрэнна толькі датычна набыцця інфармацыі); грамадзянска-грамадскай, сацыяльна-працоўнай, культурна-дасугавай дзейнасці; бытавой сферы. Усё ў кампетэнцыі заснавана на дзейнасці - прымяненні атрыманых ведаў на практыцы.
Адсюль і ўзнікаюць канкрэтныя ключавыя кампетэнцыі вучня. У спосабе мыслення гэта: творчасць і інавацыі, крытычнае мысленне, рашэнне праблем і прыняцце рашэнняў, уменне вучыцца. У дзейнасці - зносіны і супрацоўніцтва. У інструментах дзейнасці - гнуткасць, інфармацыйная і ІКТ-дасведчанасць (не толькі праца з крыніцамі інфармацыі, але і валоданне даследчымі і аналітычнымі навыкамі). У сацыяльнай сферы - наяўнасць неабходных для жыцця (адносіны, здароўе, бяспека і інш.) І кар'еры навыкаў, сацыяльная і асабістая адказнасць, грамадзянскасць на мясцовым і глабальным узроўнях.
І гэта цалкам пераклікаецца з мэтамі адукацыі дваццаць першага стагоддзя, высунутымі Жакам Дэлорам, знакамітым еўрапейскім палітыкам, былым прэзідэнтам Міжнароднай камісіі ЮНЕСКА па праблемах адукацыі ў XXI стагоддзі: мы павінны навучыцца пазнаваць, рабіць, жыць разам. Мы павінны навучыцца жыць!
Школьны псіхолаг:
Шклянка Людмілы Фёдараўны універсальна дэманструе любыя жыццёвыя з'явы. Камяні могуць сімвалізаваць найбольш значныя жыццёвыя каштоўнасці - любоў, сям'ю, працу, здароўе, свет... Пясок ўвасабляе тыя дробязі, без якіх наша жыццё страціла б сваю яркасць і знешнюю прывабнасць: ўтульнасць, камфорт, ласункі, прыемнасці, захапленні ... Вада мае ролю злучальнай сілы, вектараў, якія злучаюць асобнае у цэлае, лагічных ланцужкоў, працэсаў, якія адбываюцца ў часе і прасторы.
Акрамя фактычнага матэрыялу, пазнанне ўключае ў сябе і іншыя кампаненты, у тым ліку: абагульненне ведаў, фарміраванне здагадак і гіпотэз, а на іх аснове - правілаў, законаў, агульнай карціны свету, далей - філасофскіх установак, сацыякультурных каштоўнасцяў і асноў светапогляду, затым новых метадаў пазнання і стылю мыслення. А затым - стылю дзейнасці, паводзін, жыццёвай стратэгіі.
Стас затрымаўся на этапе пачуццёвага пазнання - адчуванні, успрыманні, уяўленні. Яму даўно пара перайсці на больш высокі ўзровень - узровень пазнання лагічнага (паняцці, меркаванні, высновы), які дазваляе разумець і выкарыстоўваць залежнасць, агульныя прынцыпы, ўласцівасці і сувязі, спасцігаць сутнасць і законы.
Кампетэнцыі ўяўляюць сабой сукупнасць пытанняў і з'яў, у якіх чалавек добра дасведчаны, арыентуецца, мае досвед і здольны ўдасканальвацца. Фармуюцца адукацыйныя кампетэнцыі не толькі з дапамогай зместу навучальных прадметаў, але і праз прадуктыўныя тэхналогіі, актыўнае узаемадзеянне паміж навучэнцамі і педагогамі, самім стылем жыцця ўстановы.
Акцэнт робіцца на фарміраванні ўменняў актуалізацыі, мэтавага адсеву ведаў, пераводу іх у вопыт, здольнасці выкарыстоўваць у канкрэтных выпадках, адэкватнай ацэнкі сябе, вынікаў сваёй дзейнасці. З кампетэнцый складваецца кампетэнтнасць - здольнасць дзейнічаць, галоўнае ў якой - мабільнасць ведаў, гнуткасць метадаў і крытычнасць мыслення. Ведаў тут мала. Да таго ж, зараз любую інфармацыю мы можам здабыць напрацягу некалькіх хвілін. Засталося здабыць інструменты пераўтварэння гэтай інфармацыі ў высокія практычныя вынікі. Толькі не варта адцягваць. Час - найвялікшая каштоўнасць нашага жыцця. Дарэчы, карысна азнаёміцца і з асновамі тайм-менеждмента.
Бабуля з пруткамі:
Не ведаю, як наконт кампетэнцый дваццаць першага стагоддзя, а мяне яшчэ мая бабуля вучыла, што думаць трэба перш за ўсё сваёй галавой. І дзейнічаць таксама. Ды што там мая бабуля!
«Сем разоў адмерай - адзін адрэж» - народная мудрасць, якая пераходзіць са стагоддзя ў стагоддзе. А колькі такіх перлаў да нас кнігі данеслі! Падобна на тое, нашы продкі былі цалкам кампетэнтнымі ў свой час.
Ты, унучак, зазірні ў вольны час. Гарбаткі пап’ём, абмяркуем усё, што хвалюе. Знойдзем рашэнне. А як інакш? Вунь, у цябе дарадцаў колькі! Толькі і засталося, іх правільныя словы па палічках раскласці. І скарыстаць з розумам. Скарыстаеш - я цябе ведаю!
Ліна БАГДАНАВА
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».