Расійскі тэатральны і кінарэжысёр Дзмітрый Астрахан не ўпершыню супрацоўнічае з нашым Нацыянальным акадэмічным драматычным тэатрам імя Горкага — гэтым разам ён даў жыццё міжгалактычнай і надзвычай сентыментальнай пастаноўцы «Чацвёртая планета», якая паўтарае сюжэт аднаго з яго першых фільмаў 1995 года. На сцэне ўвасобіліся савецка-амерыканскае супрацоўніцтва, смелыя мары пра засваенне космасу і паўсюль актуальныя лірызм і драматызм. Праўда, маскоўскі дворык і «рускі», «рускі», «рускі» ў вуснах персанажаў правакуюць пытанне, чаму мы глядзім гэты спектакль у беларускім тэатры. Так ці інакш прэм'ера адбылася 11 і 12 красавіка — і гледачы абдаліся моцным патокам сантыментаў, наіўнасці і саладжавасці.
Два рускія і адзін амерыканец высаджваюцца на Марсе, але аказваюцца ў маскоўскім дворыку, дзе капітан касмічнага карабля Сяргей Бяляеў вырас. Тут усё як дваццаць гадоў таму, менавіта ў дзень, калі ў вечаровых прыцемках незнаёмы забіў нажом дзевятнаццацігадовую Таццяну, у якую галоўны герой быў без адказу закаханы. Тры касманаўты, якія быццам прыляцелі на Марс, аказаліся на Зямлі, змаглі дыхаць паветрам і размаўляць са сваімі знаёмымі. Да доктара прыехала маці, да амерыканца — тэлебачанне і сябар дзяцінства, таму ўсе трое разам з разгубленасцю аддаліся звычайным чалавечым пачуццям і шчасцю знаходжання ў соцыуме.
Задумка аказалася простай: касманаўты на Марсе трапілі ў мінулае, каб галоўны герой выправіў балючы для сябе эпізод і выратаваў Таццяну. Здаецца, з усіх дапушчэнняў, фантазій і мар, звязаных з вандраваннем у космасе, ідэя, у якой марсіяне аказваюць псіхалагічную дапамогу зямляніну і ствараюць для яго аднаго цэлае мінулае (а сумятня, якая часам адбываецца на сцэне, падаецца складанай для ўвасаблення, хоць у марсіян, напэўна, звышздольнасці), самая бесталковая.
Можна выдзеліць толькі адзін варты момант спектакля, звязаны з такім сюжэтам: у самым пачатку тры галоўныя героі ў скафандрах і поўнай экіпіроўцы, у цемнаце і клубах дыму ідуць па Марсе і робяць замеры на прыборах. У галаве ўзнікаюць гучныя словы — гістарычная падзея, чалавек у космасе, міжгалактычная вандроўка, далёкія планеты, нязведаныя формы жыцця. І тут нечакана да касманаўтаў падыходзіць тыповы алкаш у «класічным» зямным адзенні, з савецкай авоськай, і пытаецца: «Хто апошні па піва?» Уласна гэты момант з яго сумнай неадпаведнасцю мар не вельмі прывабным рэальным карцінам вычарпаў здольнасці спектакля якасна ўразіць.
Бо ў цэлым пастаноўка «Чацвёртая планета» абмяжоўваецца сваёй «цікавай» задумкай — Зямлі на Марсе, і аддае яе на пагібель сентыментальнай драме. Капітан карабля — ён тут па азначэнні і самы высокі (іграе Руслан Чарнецкі) — сустракае сваю каханую Таццяну, але гэтым разам адчувае яе ўзаемныя пачуцці. Нездарма, напэўна, галоўныя героі касманаўты, бо з імі, канешне, важнасць юнацкіх пачуццяў падкрэсліваецца больш тлустай лініяй. Праз чалавека, што аказаўся ў космасе, даляцеў да Марса, зрабіў важныя для чалавецтва адкрыцці, а ў выніку з болем успамінае, як у школе запрасіў дзяўчыну на танец, а потым быў збіты яе хлопцам.
Пасыл зразумелы: на Зямлі ты ці на Марсе, звычайны домакіраўнік альбо касманаўт, юнак альбо сталы чалавек, прыватнае для цябе ўсё роўна будзе даражэйшым за агульначалавечае. І кірунку самога пасылу ў выпадку з «Чацвёртай планетай» адпавядае сентыментальнасць спосабу яго перадачы. Пастаноўка літаральна складаецца з невыносна наіўных, нязграбных, штучных сцэн, звязаных з Сяргеем і Таццянай. Глядзець іх, пакуль ад няёмкасці сціскаецца сэрца, даволі складана.
Як і зразумець апраўданасць такога вялікага месца, адведзенага яшчэ аднаму персанажу — маскоўскаму дворыку з яго праявамі, героямі, дэталямі і асобнымі гісторыямі, што разварочваюцца на вачах гледача. У жыхароў дворыка ёсць свая тэорыя пра вяртанне касманаўтаў у мінулае з адсылкай да эйнштэйнаўскай формулы, таму яны лёгка дапускаюць ганаровых гасцей у сваё жыццё. Ці трэба казаць, што Сяргей Бяляеў сваім аўтарытэтам зможа паўплываць на вырашэнне жыццёвых калізій былых суседзяў і літаральна змяніць мінулае. Толькі дэталёвасць і разнастайнасць сюжэтаў з іх перыядычным гучным хаосам стамляюць і пакідаюць неразуменне, дзеля чаго гэта і навошта. Пэўны вобраз часу тут сапраўды ёсць — прадаўшчыца смятаны, якая разбаўляе свой тавар, алкагалізм, погляды і іншыя дробязі, якія ўвасабляюцца ў сціслых вобразах, але жыццё двара ў гэты час расцягваецца на лішнія і лішнія эпізоды.
Чаму і мэтазгоднасць перанясення сюжэта ў тыя часы ў спектаклі 2018 года аказваецца незразумелай — усё роўна тут адбываюцца ўніверсальныя гісторыі, рамантычныя канцоўкі і сентыментальныя сцэны. Тады дзеля чаго? Каб прытрымлівацца прапісанага сцэнарыя ці з-за настальгіі?
Акрамя гэтага сюжэт пастаноўкі стварае, напэўна, для аўтараў нечаканы ці непрадугледжаны зазор — калі разумееш, што ўнутры спектакля асяроддзе было створана марсіянамі, узнікае пытанне, наколькі яго праўдзівасці можна давяраць. Карэляцыі паміж аўтарскай фантазіяй і самой фантазіяй ствараюць дадатковыя сэнсы, таму як бы рэжысёр ні хацеў паказаць Зямлю на Марсе, яна ўсё роўна рассыпаецца з-за надзвычай ненадзейнай пад ёй асновы. А авоська, пры ўсёй яе арганічнасці для тых, хто хоча вярнуцца на сорак гадоў назад, застаецца толькі элементам антуражу. Ці Дзмітрый Астрахан, ці марсіяне на антуражы і спыніліся.
Ірэна КАЦЯЛОВІЧ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
