«У нашай мове ёсць словы «цана» і «кошт». Дапамажыце разабрацца ў розніцы паміж іх значэннямі», — просіць спадар Санько з Брэста. Ад яго ж пытанні, ці можна ўжываць слова «гатоўка» і як будзе правільна — «мы жывём» ці «мы жывем?»
Як заўжды, на моўныя пытанні чытачоў адказваюць стыльрэдактары «Звязды» Алесь Саламевіч і Леў Глушыцкі.
1. Цана і кошт — словы блізказначныя. У розных сферах кошт мае некалькі азначэнняў. У агульнамоўных слоўніках кошт ёсць вартасць чагосьці, выражаная ў грашах. Яна складаецца з такіх паказчыкаў, як затраты на сродкі вытворчасці тавару, яго транспартаванне і заработную плату. Але і цана — гэта грашовае выражэнне вартасці тавару. Таму адрозненні паміж словамі цана і кошт (калі мы гаворым не пра строгую тэрміналогію) у большасці выпадкаў маюць не сэнсавы, а стылістычны характар. Напрыклад, «І які кошт гэтага прадукту?» — пытанне, якое мог бы задаць адзін калега-бізнесмен другому, просты ж пакупнік у краме спытае: «Колькі гэта каштуе?», «Па якой цане гэта малако?» ці «Пачым у вас смятана?». Ён жа заўважыць, што цэны (а не кошты!) зноў павысіліся...
2. Слова гатоўка ў нашай мове безумоўна ёсць. Паходзіць яно ад старабеларускай назвы готовые гроши (пенези), што і якраз абазначала наяўныя грошы. Сёння назоўнік гатоўка мае адценне гутарковасці. Але тым не менш у размовах, у мастацкіх творах, а часам і ў публіцыстычных тэкстах гэтае слова можа і павінна ўжывацца.
3. У тых выпадках, калі мы проста адказваем на пытанне пра жыццё-быццё, правільна будзе сказаць менавіта жывём (або ідзём, бяром, спадзяёмся...). У Якуба Коласа ў «Новай зямлі» чытаем, напрыклад: Жывём, клапоцімся, і дбаем, // І ўсе нарэшце паўміраем...
Аднак ёсць выпадкі, калі ў такіх словах трэба пісаць -ем (-эм). Гэта сітуацыя, калі мы не расказваем, а заклікаем да чагосьці — ужываем дзеяслоў у загадным ладзе. Напрыклад, адна з рубрык «Звязды» называецца «Усміхнемся!» Калі сфармуляваць па-іншаму, то гэта значыць не «мы (калі-небудзь) усміхнёмся», а «давайце ўсміхнемся!»
У абарону слоў
Гэтым разам мы вырашылі «абараняць» не слова, а цэлы фразеалагізм весці рэй.
Сёння можна пачуць, што гэты выраз незразумелы, неўжывальны, і... паспрачацца, бо яго права на існаванне можна пацвердзіць прыкладам з творчасці класіка нашай літаратуры Янкі Купалы (зусім нядаўна, дарэчы, выйшаў першы том яго персанальнай энцыклапедыі). У «Бандароўне» пясняр піша: У гульні сама рэй водзіць, // Весела міргае, // Задзіўляе ўсіх чыста, // Як зара якая.
Ужывалі гэты фразеалагізм і Якуб Колас, Змітрок Бядуля, Кандрат Крапіва, іншыя пісьменнікі з выдатным стылем і пачуццём мовы.
Што да сучаснай літаратурнай, то гэты выраз мае значэнне 'быць завадатарам, верхаводзіць, аказваць уплыў на ход чаго-небудзь'. Сярод сінонімаў — даваць (задаваць) тон, іграць першую скрыпку, камандаваць парадам, правіць баль, рабіць пагоду. Яна, паводле слоўнікаў, па-першае, стан атмасферы ў дадзенай мясцовасці, а па-другое — добрае надвор'е. А яно бывае толькі на дварэ: сцвярджаць, што «важней за ўсё надвор'е... у доме», мякка кажучы, нелагічна
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.
Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.
Каментары