Чым адрозніваюцца шкло і шыба?

«У нашай мове ёсць словы дарадчык, дарадца і саветнік, ёсць шкло і шыба. Што ў іх агульнага і ў чым розніца? У якіх выпадках кожнае з іх ужываецца?» — пытае спадарыня Наталля Бародзіч.

Яна ж цікавіцца, як перакласці на беларускую мову рускае всем миром.

На моўныя пытанні чытачоў адказваюць стыльрэдактары «Звязды» Алесь Саламевіч і Леў Глушыцкі.

1. Дарадчык — нейтральнае слова, якое можна ўжываць у большасці выпадкаў, калі мы гаворым пра тых, хто нешта некаму раіць (радзіць): злосць — кепскі дарадчык.

Саветнік — гэта назва пасады ў некаторых установах, а таксама чалавека, які такую пасаду займае: галоўны саветнік старшыні праўлення Нацбанка.

Слова дарадца (як і дарадчык) абазначае таго, хто нешта раіць, але, паводле слоўнікаў, мае адценне размоўнасці: бачылі мы такіх дарадцаў. Бач ты яго, Глянцпаперчыка: знайшоўся ён мне дарадчыкам! (Сакрат Яновіч. «Сцяна»).

2. Розніца паміж шклом і шыбай ёсць, яна вельмі простая, хоць часта пра яе забываюцца. Першым словам мы называем сам матэрыял, вырабы з якога штодзённа сустракаем у жыцці. Другім — кавалак шкла, устаўлены ў аконную раму. А таму правільна і казаць, і пісаць праз шыбы цадзілася ранішняе святло; разбілі шыбы мячом... (Іх пасля гэтага трэба зашкліць — прымацаваць, уставіць шкло, якое і будзе шыбай.)

3. Што да апошняга пытання... У беларускай мове выкарыстоўваецца выраз усім мірам. Так усходнія славяне называлі сельскую грамаду. Руска-беларускі слоўнік рэкамендуе перадаваць всем миром праз усёй грамадой. Аднак такі варыянт не трапіў у аднамоўны «Слоўнік фразеалагізмаў» Івана Лепешава (2008) — найбольш поўны даведнік па фразеалогіі сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Таму правільным трэба лічыць менавіта варыянт усім мірам.

Такое ж паходжанне мае і элемент прыказкі з міру па нітцы — голаму сарочка (кашуля).

У абарону слоў

Днямі ў сеціве давялося прачытаць, што слова «скупы» — відавочны русізм...

На жаль, той, хто гэта сцвярджае, вельмі памыляецца. Вядома, у нашай мове ёсць сінонімы: прагны, прагавіты, хцівы, сквапны. Але і скупога, як той казаў, ніхто не адмяняў.

Калі зазірнуць у «Этымалагічны слоўнік беларускай мовы», то мы ўбачым, што скупы — агульнаславянскае слова. Яго адпаведнікі ёсць ва ўкраінскай, польскай, чэшскай і іншых мовах. Да таго ж у беларускай яно стаіць не адасоблена. Мы маем, напрыклад, прыказкі скупы і з камара кроў высмакча; скупы двойчы плоціць, а дурны двойчы ходзіць; скупы скупуе, а чорт дзірку гатуе... А таксама шмат слоў розных часцін мовы: скупіцца, скупасць, скупа, скупеча, скупянда, скупенда. Таму скупога чалавека, можа, і варта асцерагацца, а вось самога слова — не.