Вы тут

Клаус Эдэр: Маё сэрца належыць аўтсайдарам, незалежнаму кіно


У беларускай кінакрытыцы, якая ва ўсведамленні чытача часта паўстае terra іncognіta, з'явілася навіна, здольная выйсці за межы свайго вузкага кола. Дзесяць беларусаў далучыліся да Міжнароднай федэрацыі кінакрытыкаў FІPRESCІ, што дае ім адпаведны статус і ўваход у сусветную сям'ю тых, хто анатаміруе кіно. Ігар Сукманаў, Людміла Перагудава, Максім Карпіцкі, Людміла Саянкова, Галіна Шур, Дар'я Амяльковіч, Наталля Агафонава, Ганна Яфрэменка, Антон Сідарэнка ды аўтар гэтых радкоў Ірэна Кацяловіч увайшлі ў склад федэрацыі. У сувязі з гэтым Мінскі міжнародны кінафестываль «Лістапад» трансфармуе канцэпцыю журы кінапрэсы, якое ўжо з гэтага года стане журы FІPRESCІ і будзе складацца толькі з сяброў федэрацыі. Дарэчы, сёлетні яго састаў ужо вызначаны, але пакуль трымаецца ў сакрэце. З нагоды ўсіх гэтых навін мы пагутарылі з Клаусам Эдэрам, які ажно з 1987 года з'яўляецца генеральным сакратаром FІPRESCІ, і пачаў ён, вядома ж, з віншаванняў:

— Гэта важна, што беларускія кінакрытыкі, таксама як кінакрытыкі іншых краін, сталі сябрамі FІPRESCІ, і я шчаслівы з-за гэтага. Мы хочам, каб з намі былі ўсе, хто піша пра кіно.


— Унутры беларускай кінасферы мы таксама радуемся гэтаму аб'яднанню. Але звычайны чытач маёй газеты, хоць, можа, і ведае, што кінакрытыкі ў Беларусі існуюць, але не разумее, чаго варта іх уступленне ў FІPRESCІ.

— Давайце возьмем адзін з відаў нашай дзейнасці — работу ў журы кінафестываляў. Як правіла, у склад уваходзяць кінакрытыкі з розных краін: бразілец, японец, рускі, фін, немец могуць засядаць у адным журы. Нават калі паміж імі ўзнікае моўная праблема, бо не ўсе валодаюць англійскай на аднолькавым узроўні, яны ўсе добра ведаюць мову кіно і размаўляюць на ёй. Да таго ж тут выяўляецца, што праблемы, з якімі сутыкаюцца крытыкі ў Японіі, Бразіліі ці Германіі, — аднолькавыя. Усе перажываюць, напрыклад, закрыццё газет ці іх пераарыентацыю на інтэрнэт. Што можа быць лепш, чым зразумець, што вашы праблемы — не толькі вашы, і абмеркаваць іх? У свой час, калі Савецкі Саюз уваходзіў у FІPRESCІ як адзіная краіна і Польшча была сацыялістычнай, тут была жорсткая візавая палітыка. Вашы папярэднікі не маглі ездзіць на кінафестывалі, прынамсі, рэгулярна, а FІPRESCІ магла ім дапамагчы, бо пераконвала фестывалі іх запрашаць, што апроч іншага вырашала фінансавую праблему, а ўлады, гледзячы на гэта, давалі дазвол на выезд за мяжу. Крытыкі з усяго ўсходняга блока маглі ездзіць у Каны, Берлін, Венецыю ды на іншыя міжнародныя фестывалі, а значыць, мелі магчымасць убачыць фільмы, якія не маглі паглядзець у кінатэатры за вуглом. Палітыка FІPRESCІ ў дачыненні да арганізацыі паездак прафесіяналаў на кінафорумы да гэтага часу працуе. Сёння гэта ў большай ступені фінансавае пытанне. Такія вялікія газеты, як The Tіmes альбо Le Monde, могуць пасылаць сваіх кінакрытыкаў у Каны, Берлін і Венецыю, але не на іншыя фестывалі, а некаторыя выданні не робяць нават гэтага. Мы дапамагаем крытыкам наведваць міжнародныя кінафестывалі, каб яны бачылі новыя фільмы, сусветныя кінарынак і кінавытворчасць, незалежнае кіно розных краін, што для іх працы неабходна.

— Я думаю, вы пагодзіцеся, што кінакрытыка сёння перажывае крызіс. Індустрыя ўжо не мае патрэбы ў крытыцы як частцы маркетынгу, гледачы выбіраюць фільмы па рэйтынгах сайтаў кшталту rottentomatoes.com, блогеры перацягваюць коўдру на сябе. Трансфармуюцца свет і грамадства — гэта значыць трансфармуецца і значэнне кінакрытыкі. Дык якое значэнне мае сучасная прафесійная кінакрытыка і ці патрэбна яна ўвогуле?

— Гэта вялікае пытанне... Не, у кінакрытыцы няма неабходнасці, і, так, у ёй ёсць неабходнасць. Я пачаў сваю прафесійную кар'еру, калі яшчэ вучыўся ва ўніверсітэце, з напісання рэцэнзій. Па пятніцах, а ў тыя часы новыя фільмы выходзілі ў пятніцу, мяне пасылалі на тры фільмы, якія ішлі з дванаццаці да шасці ці сямі гадзін вечара, і да васьмі раніцы мне трэба было напісаць тры кароткія рэцэнзіі. Такі фармат кінакрытыкі існуе да гэтага часу. Калі вы возьмеце ў рукі вялікія газеты, прынамсі ў Еўропе ці Злучаных Штатах, знойдзеце рэцэнзіі на найбольш важныя фільмы, што мусяць выйсці ў пракат у выхадныя. І гэта толькі адзін з відаў працы кінакрытыка, які кінаіндустрыя, дарэчы, усё больш і больш успрымае як бясплатную рэкламу. У прадстаўленні якога-небудзь фільма ў амерыканскай газеце вы знойдзеце кароткія цытаты кшталту «найлепшы фільм усіх часоў» — і імя крытыка, «выдатны фільм» — і імя крытыка. Ці ведаеце вы, што аўтары атрымліваюць за гэта грошы? Жахліва, але гэта — частка індустрыі. Калі вы едзеце, напрыклад, на Канскі фестываль, прадзюсары, дыстрыб'ютары, піяршчыкі ўспрымаюць вашу працу за частку іх піяр-кампаніі. Інтэрв'ю вы бераце не індывідуальна, а разам з дзясяткам іншых крытыкаў. Вы можаце апублікаваць толькі два ці тры фотаздымкі — такіх жа, што і іншыя выданні. Кінакрытыка аказваецца часткай машынерыі. З іншага боку, усё яшчэ існуюць часопісы пра кіно — кшталту Les Cahіers du cіnema альбо Sіght&Sound, — дзе можна знайсці сапраўдную крытыку, незалежную ад камерцыйных аспектаў кінаіндустрыі. Ёсць часопісы — я думаю, у вас яны таксама ёсць, — дзе вы можаце пісаць на любую тэму, няхай гэта будзе фільм у пракаце, класічная карціна ці гісторыя кіно. Гісторыя кіно, дарэчы, вельмі важная для кінакрытыка, мы адзіныя, хто яе ведае (яшчэ, магчыма, работнікі сінематэк), і я ўпэўнены, што ў кожным журы любога фэсту павінен быць хоць бы адзін кінакрытык, таму што ён ведае гісторыю кіно, піша пра яе, пераглядае яе і наноў нешта ў ёй адкрывае. Ацаніць працу кінакрытыка — гэта ўсвядоміць, што ён частка кінакультуры. Пакуль яна вам неабходна, вам неабходны і кінакрытыкі.

— Што вы думаеце пра, назавём гэта так, альтэрнатыўную кінакрытыку — тую, што ствараюць блогеры?

— Калі я фармірую склад журы, некаторыя з фестываляў пытаюцца ў мяне, ці можна падключыць блогераў. Окей, чаму не? Гэта адна з формаў кінакрытыкі. Асабіста я да гэтага часу мыслю ў катэгорыях друкаванай машынкі, але надрукаваныя ў газеце сто радкоў могуць быць апублікаванымі ў інтэрнэце, кінакрытыка можа існаваць у форме відэа. Каб выказаць сваё меркаванне пра фільм, можна выбраць форму, якая вам падабаецца. Галоўнае пры гэтым — быць незалежным фінансава (гэта значыць, што вам не плацяць кінакампаніі, дыстрыб'ютары, піяршчыкі альбо нехта яшчэ) і ментальна. Калі вы з Канскага кінафестывалю адпраўляеце тэкст свайму выданню, ваш рэдактар можа аказваць ціск пытаннямі «чаму ты не напісаў пра той конкурсны фільм?». Кожны вечар вам трэба стаяць на чырвонай дарожцы і глядзець, хто па ёй падымаецца, замест таго, каб сядзець у маленькім кінатэатры на аўтарскім фільме. Незалежнасць патрэбна, каб пісаць менавіта пра тое, пра што хочаце вы. І, вядома, вам патрэбен талент і веданне гісторыі кіно — гэта значна важней для кінакрытыкі, чым тое, у якой форме яна існуе.

— А што наконт — гэта таксама вялікае пытанне — сучаснага кіно? Ці ёсць у нас свае Феліні і Таркоўскі? Ці, можа, мы ўжо не маем патрэбы ў аўтарскім кінематографе?

— Вядома ж, Галівуд з яго палітыкай блокбастараў сёння дамінуе. Пытанне ў тым, чым кіно з'яўляецца для вас. Калі толькі пацехай, Галівуд вас задаволіць. Калі кіно — нешта большае, аўтары патрэбны. Думаю, у кожнай краіне быў ці ёсць хоць бы адзін. Хто такі Каўрысмякі? Ён аўтар. Ці Ларс фон Трыер? Вім Вендэрс? Яны аўтары, хоць часам не вельмі папулярныя альбо не вельмі паспяховыя камерцыйна. У Расіі, напрыклад, ёсць прынамсі пяць рэжысёраў, што з'яўляюцца аўтарамі. Аляксей Герман, як старэйшы, так і малодшы, — аўтары. Звягінцаў, вядома ж, таксама.

— Імкненне зацвердзіць кіно як мастацтва, не толькі як рынкавы прадукт, было ўжо ў дваццатых гадах мінулага стагоддзя. Сто гадоў прайшло, а, мне здаецца, гледачы да гэтага часу рэдка ўспрымаюць кіно як мастацтва.

— Гэта тое, пра што я казаў раней. Я быў студэнтам і маладым крытыкам, калі ў 1950-х з'явілася новая хваля. Спачатку французская новая хваля, Гадар, Труфо, потым Чэхія, потым немцы Херцаг, Вендэрс і Фасбіндэр. Тое ж у пачатку 1950-х адбывалася ў Італіі, дзе былі Антаніёні і Феліні. Гледачы мелі патрэбу ў іх і хацелі бачыць іх у кіно і абмяркоўваць, у той час як сёння хочуць, каб іх весялілі. У гэтым была канцэпцыя кіно: фільм не канчаўся разам з завяршэннем яго хронаметражу. Вы выходзіце — а ён выходзіць разам з вамі, працягваецца ў вашай галаве, становіцца тэмай для абмеркавання. Вы бачыце розніцу? Пытанне ў тым, якія ў вас адносіны з кіно. Калі ў вас ёсць цікаўнасць, вы хочаце даведацца нешта, чаго не ведалі раней, калі вам неабходны аналіз нечага, пра што вы не думалі раней, тады кіно будзе для вас мастацтвам. У слове «мастацтва» сёння ёсць нязначны прысмак «о, гэта ж мастацтва, яно не можа быць камерцыйна паспяховым і не можа быць цікавым». Гэта няправільна. Мастацтва гэта ці не, пытанне ў тым, ці закранае фільм ваш вопыт і эмоцыі.

— Што вы думаеце пра сувязь кіно і дзяржаўнага бюджэту? Гэта добрая практыка?

— У еўрапейскага кіно Францыі, Германіі, Італіі, паўночных краін — усюды ёсць дзяржаўная падтрымка. Напрыклад, у форме брытанскай ці нямецкай нацыянальнай кінапрэміі: апроч дыплома на сцяне вы атрымліваеце грошы на наступны фільм. У некаторых выпадках заканадаўства прымушае кінатэатры плаціць 10 працэнтаў з кожнага квітка ў спецыяльны фонд, сродкі з якога ідуць на кінавытворчасць. Ёсць мноства магчымасцяў, арганізаваных і створаных дзяржавай, у тым ліку прамое фінансаванне. Без Міністэрства культуры ў Расіі кіно б не існавала. Пытанне толькі ў тым, ці магчыма не залежаць ад міністэрства ідэалагічна. У Германіі сітуацыя даволі складаная, таму што ёсць шмат інстытутаў і тэлеканалаў, ад якіх можна атрымаць фінансаванне. Сродкі на кіно звычайна збіраюцца з некалькіх крыніц, і на тое, каб атрымаць грошы, можна патраціць два гады. Але інакш немагчыма, і гэта сістэма датычыцца ўсіх: ад Маргарэтэ фон Трота да Віма Вендэрса. У гэтым прынцыповае адрозненне паміж еўрапейскім кіно і амерыканскім: у штатах усё працуе інакш.

— Пасля мінулага кінафестывалю «Лістапад», які вы наведалі, у вас была магчымасць паглядзець беларускае кіно. Што скажаце?

— Ці магу я не адказваць? Як правіла, фільмы постсавецкіх рэспублік я бачу на міжнародных кінафестывалях. Час ад часу тут сустракаюцца карціны нават вельмі маленькіх краін, такіх як Літва ці Грузія. Вядома ж, сюды трапляюць фільмы з Расіі і Украіны. Але я не бачу на міжнародных фестывалях беларускіх фільмаў, таму маё веданне аб вашым кіно вельмі пункцірнае.

— Вы ездзілі на велізарную колькасць фестываляў. А што можаце сказаць пра «Лістапад»? Ці бачыце вы ў ім нейкую ўнікальную канцэпцыю?

— Я магу вам сказаць адну рэч: на «Лістападзе» лепшае прадстаўленне фільма, якое я калі-небудзь бачыў. Яго праводзіць Ігар Сукманаў (праграмны дырэктар «Лістапада» — Аўт.), ён добра ведае кіно і разумее, як падвесці гледача да прагляду фільма. Да таго ж у «Лістапада» адна з найлепшых праграм, якая дае беларускай публіцы магчымасць убачыць фільмы, якія яна ніколі б не ўбачыла. Я хацеў бы бачыць тут больш беларускіх фільмаў і фільмаў суседніх краін, мне ўсё роўна, у конкурсе ці не. Гэта магло б прыцягнуць да мінскага кінафестывалю ўвагу міжнароднай публікі.

— Хачу папрасіць вас сарыентаваць нас крыху ў фестывальным кіно. На кінематаграфіі якіх краін, на якія імёны або на якія канкрэтна фільмы вы параілі б звярнуць увагу?

— Варта цікавіцца вядомымі сусветнымі рэжысёрамі — Херцагам, Трыерам, Лоўчам, рэжысёрамі, чые фільмы ўдзельнічаюць у Канскім кінафестывалі. Гэта вяршыня сучаснага аўтарскага кіно. Калі вы паглядзіце на гэтыя імёны, вы ўбачыце, што яны ўжо не маладыя людзі, Кену Лоўчу — каля сямідзесяці, большасць рэжысёраў з праграм Канскага кінафестывалю — ужо пажылыя. А мне цікава глядзець фільмы маладых рэжысёраў, цікава, што яны думаюць пра свет, што займае іх думкі, што прымушае іх адчуваць эмоцыі, на што яны наводзяць камеру. У іх няма імёнаў, вы іх не ведаеце. Думаю, звяртаць увагу на маладых рэжысёраў — адна з задач кінакрытыкаў. Еўрапейская кінаакадэмія праводзіць штогадовае ўручэнне ўзнагарод, сёлета яно пройдзе ў Берліне. Яна мае розныя намінацыі, але адна з іх завецца «Адкрыццё» — гэта прыз FІPRESCІ — і ўручаецца дэбютнаму фільму. Я маю гонар быць у камісіі прэміі: тут, вядома ж, сустракаюцца дрэнныя фільмы, але так цікава ўбачыць, што ў сучасным кіно робяць маладыя.

— А што вы думаеце пра фільмы, намінаваныя на Оскар?

— Калі я быў маладым і толькі адкрываў для себя кіно, нават тады ў мяне не было і нязначнай цікавасці да Оскара. Сёння я таксама не надта ім цікаўлюся, але прызнаю, што спрабаваў зрабіць так, каб FІPRESCІ аказвала ўплыў на ўручэнне Оскара за найлепшы фільм на замежнай мове. З камерцыйнага пункту гледжання оскараўскія фільмы добра зроблены, у іх добрая тэхнічная якасць, але маё сэрца не там, маё сэрца належыць аўтсайдарам, незалежнаму кіно.

Ірэна КАЦЯЛОВІЧ

katsyalovich@zviazda.by

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».