У асвістаным на Венецыянскім кінафестывалі фільме «мама!» рэжысёр Дарэн Аранофскі стварыў уласную версію сусвету ў яго біблейскім варыянце. Адасоблены дом, вакол некранутая прырода, цішыня ды супакой, а ўнутры — муж з жонкай, то-бок Творца і Муза, да якіх аднойчы завітвае госць, — першы прадстаўнік чалавецтва. Толькі ўвесь гэты свет — Бог, Адам і Ева, забойства Авеля, смерць Божага сына, апантанасць, пакланенне, хцівасць (іх можна прызнаць у карціне Аранофскі) — аказваюцца жудаснымі. Сюжэты, якія мы прызвычаіліся ўспрымаць ці то як легенду, ці то як праўду, але вельмі далёкую і нас недатычную, цяпер інтэрпрэтуюцца на пачуццёвым узроўні. І гэта страшна.
У доме, вакол якога не бачна праяў чалавечай прысутнасці, можна сказаць, тры жыхары — муж у выкананні Хаўера Бардэма, жонка, якую сыграла Джэніфер Лоўрэнс, і каханне (любоў) у тым ліку ў фізічным увасабленні — у выглядзе надзвычайнага дыямента. Імёнаў няма, муж займаецца напісаннем паэмы, жонка — рамонтам дома, які пасля пажару адбудавала ўласнымі рукамі. Аднойчы да іх завітвае нечаканы госць, незнаёмец, якога гаспадар гасцінна прымае. Да госця далучаецца яго жонка, а потым два іх сыны, што ўжо стварае адсылку да Бібліі (першых людзей на зямлі) і першае фатальнае ўмяшанне чужых у створаны гераіняй утульны свет. Гэта толькі пачатак, але па сэрцу ўжо скрабе неахайнасць, нахабнасць, эгаістычнасць гасцей і пакуты галоўнай гераіні ад бесцырымоннага абыходжання з яе домам (а гэта, на хвіліначку, адсылка на ўсіх нас у сваіх паводзінах у божым свеце).
Асноватворны «эпас» мы бачым менавіта праз жанчыну — гаспадыню з доўгай касой, у піжамнага тыпу адзенні, якая толькі і робіць, што гатуе, прыбірае і займаецца рамонтам (не тое што яе муж — Творца, вялікі паэт!). Дарэчы, у Дарэна Аранофскі — аўтара «Рэквіема па мары», «Рэстлера» і «Чорнага лебедзя» — падчас здымак карціны завязаліся адносіны з выканальніцай галоўнай ролі Джэніфер Лоўрэнс. Пакуль мы бачым у гераіні прасцячку, што клапоціцца пра каханага мужа і адбудаваны дом, глядзім на яе паблажліва. Але прыйдзе момант, калі Лоўрэнс стане відавочным увасабленнем Божай маці (апроч гэтага музы і ў прынцыпе жанчыны) з яе самаахвярнасцю, надзвычайнымі пакутамі і ключавой роллю ў схеме існавання Сусвету.
Жанчына ў Бібліі Аранофскі трапляе ў пераплёт: кахае мужчыну, які карыстаецца яе любоўю, будуе ўмовы для мужа, становіцца музай і маці. Біблейскія сюжэты яе вачыма бачацца агіднымі, толькі тут мы ўсведамляем, што, напрыклад, Божы дазвол забіць свайго сына — гэта насамрэч сюжэт для гратэскнага, псіхадэлічнага трылера. Уласна ў сваім імкненні абараніць дом галоўнай гераіні прыйдзецца супрацьстаяць цэламу свету і ў выніку па-біблейску прынесці сябе ў ахвяру, захаваўшы асноватворнае каханне да мужа.
Амбіцыі Дарэна Аранофскі былі прадказальныя. Зразумела, што ціхім домам, па-за межы якога дзеянне фільма не выходзіць, рэжысёр не абмяжуецца. Але каб стварыць нешта звышнатуральнае, яму не трэба пашыраць прастору геаграфічна: ён здолеў напісаць новую Біблію (альбо стварыў карціну па матывах) і развіў яе падзеі ў межах аднаго збудавання. І калі б тут была толькі Біблія! Спасылкі на міфалогію (адносіны паміж Творцам і яго Музай), ваенныя падзеі ў сучасных зонах канфлікту, гістарычнае, надзённае і мастацкае — усё змяшалася ў гэтай прасторы.
Абсурднасць фільма «мама!» ідзе па нарастаючай, дзіўна бачыць першародны грэх, смерць Авеля, нараджэнне Божага сына ў антуражы звычайнага, чалавечага, сучаснага. Глабальнасць быццам нівелюецца, затое гэты метад дазваляе паглядзець на гісторыі са свяшчэннай кнігі з іншага боку. І, трэба сказаць, пакуль мы бачым сюжэт праз жанчыну, свет якой патроху разбураецца, фільм не адпускае і не дазваляе паглядзець на гадзіннік. Затое Божая любоў раптам набывае іншы налёт; словы пра тое, што людзям трэба дараваць забойства сына, выглядаюць ідыятычнымі; адносіны паміж Богам і веруючымі параўноўваюцца з таленавітым паэтам і яго фанатамі.
Нягледзячы на жудаснасць самога фільма, калі пакапацца — выяўляецца, што Аранофскі заклаў у карціну нехілы гумарыстычны падмурак. І хоць у карціне «мама!» сэрца, што кахае, становіцца надзвычайнай прыгажосці жыватворным алмазам (ну што за банальнасць!), у хітраспляценнях і інтэрпрэтацыях Аранофскі сапраўды цікава разбірацца.
Ірэна КАЦЯЛОВІЧ
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
