Сёлета адзіная ў Беларусі прыватная літоўская сярэдняя школа адзначыць 25 гадоў свайго існавання. Знаходзіцца навучальная ўстанова ў вёсцы Пеляса, што ў Воранаўскім раёне і збірае ў сваіх сценах як школьнікаў, так і дзетак дашкольнага ўзросту — усіх 75 чалавек.
З'язджаюцца з усяе акругі
— Няўжо ўсе літоўцы? — спыталася ў намесніка дырэктара школы Антаніны Арбачаўскене.
Аказалася, што большасць дзяцей маюць этнічныя літоўскія карані, але тут прымаюць не толькі літоўцаў, але і дзетак, чые бацькі жадаюць даць ім менавіта такую адукацыю.
— Аб нашай школе ведаюць, і сюды прывозяць дзяцей не толькі з Воранаўскага, але і з суседняга, Лідскага раёна. У нас ёсць інтэрнат для школьнікаў і педагогаў, — растлумачыла Антаніна Арбачаўскене. — Большая частка педагагічнага калектыву — грамадзяне Літвы, і прыязджаюць яны сюды на работу.
Сёлета ў школу вярнуліся працаваць чатыры выпускнікі, у тым ліку і настаўніца пачатковых класаў Юстына Віткаўскіце. Яна расказала, што магла і ў Літве ўладкавацца, дзе атрымала спецыяльную адукацыю, але вырашыла вярнуцца ў родную вёску і сваю школу.
Калі не было дзяржаўнай мяжы, жыхары памежжа ладзілі агульныя фестывалі, сябравалі, жаніліся. Гэты час добра памятае і сталая жыхарка Яніна Шымялевіч, этнічная літоўка. Дарэчы ў Пелясе 80% жыхароў адносяць сябе да гэтай нацыянальнасці.
Жанчына нешта рабіла ў двары, але ахвотна адгукнулася на просьбу пагаварыць і падышла да плота. Прызналася, што самы лепшы ўспамін для яе — гэта паездкі і канцэрты іх музычнага калектыву, часта выязжалі да суседзяў. Спявалі, вядома, літоўскія песні. Але зараз патрэбны візы, таму і не выязджаюць. Сувязь з этнічнай радзімай амаль абарвалася.
Права на выбар
Вось тады, напачатку 90-х, жыхары Пелясы выйшлі з ініцыятывай адкрыць для іх дзяцей літоўскую школу. Раней такая школа была, але ў вайну згарэла. У рускай школе часткова захавалася вывучэнне літоўскай мовы.
Фінансаванне сярэдняй школы ў Пелясе ўзяў на сябе літоўскі ўрад, у прыватнасці Міністэрства адукацыі. Па згодзе з літоўскім бокам, выпускнікі атрымоўваюць беларускі атэстат, які прызнаецца і ў Літве. Звычайна палова выпускнікоў працягвае вучобу на этнічнай радзіме, але апошнім часам многія пачалі аддваць перавагу беларускім навучальным установам.
— Для нашых выпускнікоў здача ЦТ — не праблема, бо яны вывучаюць і рускую, і беларускую мову, — растлумачыла Антаніна Арбачаўскене, — а вучэбны працэс праходзіць па праграме Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, гэта значыць, што школьнікі атрымоўваюць тыя ж веды, што і вучні беларускіх школ.
Цікаўлюся, ці захаваецца наогул літоўская мова ў беларускай глыбінцы? Жыхароў тут не становіцца больш, хутчэй, наадварот. Вёска, як гэта адбываецца паўсюдна, старэе...
— Сапраўды, час не самы спрыяльны, — згаджаецца Антаніна Арбачаўскене, — моладзь імкнецца ў гарады, а носьбітаў мовы застаецца менш. Але мы стараемся захаваць мову. Зацікаўлены ў гэтым не толькі педагогі, але і бацькі, і дзеці.
У школе адчуваецца асаблівая аўра. Настаўнікі кажуць, што імкнуцца стварыць сямейную атмасферу, і гэта сапраўды так. Вузкія калідоры, утульны дворык у цэнтры, актавая зала з драўлянымі бэлькамі і натуральнай падлогай. Нават сама школа пабудавана кампактна, без размаху, і разлічана на 100 дзяцей. Сёлета тут разам з дашкольнікамі займаецца 75. Такая колькасць у сярэднім назіраецца штогод.
Пад аховай Святога Лінаса
Праз дарогу — касцёл Святога Лінаса. Між іншым, ні адно мерапрыемства ў школе не абыходзіцца без удзелу настаяцеля Эліяса Маркаўскаса, які яшчэ і выдатны арганізатар. Святар — грамадзянін Літвы, але добра валодае і беларускай мовай, на вывучэнне якой патраціў тры гады. Цяпер вядзе службу на дзвюх мовах — літоўскай і беларускай. Лічыць, што галоўнае багацце Беларусі — мір, стабільнасць і добрыя людзі.
У школе штогод адзначаюць дзень святога Лінаса, свята прыпадае на пачатак навучальнага года. Сёлета яно супадзе са святкаваннем юбілея школы. У гэты дзень ладзяцца культурныя мерапрыемствы, да якіх далучаецца ўся літоўская абшчына.
Робяць выбар
Грамадскае аб'яднанне літоўцаў Пелясы носіць назву «Гімціне» (Айчызна) і аб'ядноўвае 170 этнічных літоўцаў. Узначальвае яго дырэктар школы Іван Мацюлевіч. Дарэчы, гэта першы дырэктар, які з'яўляецца грамадзянінам Беларусі, пяць папярэдніх былі грамадзянамі Літвы. І па акцэнце Іван Станіслававіч больш нагадвае беларуса, чым літоўца.
— У свой час я хадзіў у рускую школу, дзе літоўская мова вывучалася як прадмет, — паведаміў Іван Мацюлевіч, — вось ужо 25 гадоў, як у этнічных літоўцаў вёскі Пеляса і наваколля ёсць магчымасць вучыцца на роднай мове. А каму напачатку цяжка яе засвойваць, могуць карыстацца беларускімі падручнікамі, бо праграма ў нас аднолькавая.
Такі падыход павышае канкурэнтнасць выпускнікоў пры паступленні ў вышэйшыя навучальныя ўстановы Беларусі, лічыць дырэктар. Напрыклад, сёлета амаль усе выпускнікі, а іх усяго 6, выказалі жаданне паступаць менавіта ў беларускія ВНУ і каледжы, хоць у Літве яны маюць ільготы пры паступленні. Летась пяцёра з дзевяці чалавек таксама працягнулі вучобу ў Беларусі.
За ўвесь час работы дырэктар не памятае выпадку, калі бацькі ці вучні былі б незадаволены вучэбным працэсам. Што датычыцца праграмы, яна штогод узгадняецца рабочымі групамі абодвух міністэрстваў адукацыі — Літвы і Беларусі.
— У сем'ях літоўцаў таксама па-рознаму гавораць — хто па-літоўску, хто па-беларуску. Так і ў школе. Даём магчымасць вучыцца па розных падручніках, — адзначыў Іван Мацюлевіч. — У рэшце рэшт, нам важна падтрымаць тых, хто прыходзяць да нас вучыцца. Напрыклад, у новым навучальным годзе мы будзем набіраць першы клас з дашкольнай групы, у складзе якой зараз 17 дзетак. Нават калі яны і не ведалі мовы, то за год падрыхтаваліся да школы. Іх бацькі хочуць, каб дзеці не забылі свае этнічныя карані.
Маргарыта УШКЕВІЧ
в. Пеляса, Воранаўскі раён
Фота Алега БЕЛЬСКАГА
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
