500 гадоў таму Францыск Скарына першы надрукаваў кнігу на нашых землях. Ці можна лічыць выпадковым той факт, што гэта была менавіта Біблія? Што было першасным у яго справе — распачаць кнігадрук або ўсё-такі данесці да большай колькасці людзей Святое Пісанне? І, зрэшты, ці было тое, што ён выдаў, перакладам? Сваімі думкамі на гэту тэму за круглым сталом у Тэалагічным інстытуце дзяліліся даследчыкі і прадстаўнікі грамадскасці.
Разважаннямі пра тое, наколькі важнай была мова, якую выкарыстаў Скарына, падзяліўся гісторык Юрась БАЧЫШЧА:
— У прадмове Скарына пісаў, што «загадаў «Псалтыр» ціснуці рускімі словамі славянскае мовы... І асабліва з тае прычыны, што «мяне літасцівы Бог з гэтай мовы на свет пусціў». Скарына атаясамліваў мову, на якой ён друкаваў кнігі Бібліі, з той мовай, якой навучаўся ў Полацку са сваімі бацькамі. Верагодна, гэта была простая мова, гутарковая, а не мова высокай навукі. Але ў гэтым, мажліва, і заслуга Скарыны — ён адным з першых адаптаваў (ці пераклаў) для простых людзей царкоўнаславянскія тэксты. І выкарыстаў тую мову, якую лічыў роднай... Гэта менавіта тая мова, якая праз паўстагоддзя, у творах Цяпінскага і Буднага атрымае развіццё. І тады ўжо стане лепш заўважная яе беларускасць.
Вялікую асабістую працу па асэнсаванні Бібліі зрабіў пастар царквы «Ян Прадвеснік» Антоній БОКУН. У 2016 годзе выйшаў зроблены ім пераклад на беларускую мову Новага Завету і кнігі Прыпавесцяў. Ён падзяліўся думкамі адносна подзвігу першадрукара, які, безумоўна, яго натхніў:
— Па-першае, істотна тое, што сам Скарына называў сваю працу «Бібліяй Рускай» — у сучасным разуменні, «Бібліяй Беларускай». А па-другое, было б дзіўна ад першага вопыту перакладу чакаць моцнага адыходжання ад царкоўнаславянскай асновы. У кніжнай культуры таго часу існавала імкненне не аддаліць, а наадварот максімальна захаваць пераемнасць моў. Важнае і тое, што гэта першы датаваны пераклад Бібліі. Спробы перакладаць Святое Пісанне рабіліся і раней, але, на жаль, перакладчыкі не пазначалі дату. А Скарына ўказаў час. Таму можна казаць, што гэта пачатак перакладаў.
Пазнейшыя аўтары таксама звярталіся да Скарыны і яго тэкст разглядалі не як царкоўнаславянскі, а менавіта як пераклад. Яго выданне адрозніваюць ад класічнага царкоўнаславянскага тэксту.
Рэктар Тэалагічнага інстытута Сяргей ПАДНЮК выказаў меркаванне, што праца Скарыны не была цалкам перакладам, бо ён і не ставіў перад сабой такіх мэт. Імкнуўся найперш выкарыстаць лексіку, прынятую ў тагачасным грамадстве, — устойлівыя выразы, характэрныя для рэлігійнай мовы. Нават калі Біблія перакладаецца ў наш час, словы з іншых моў часам наўмысна пакідаюць. Дарэчы, тагачасныя рэлігійныя дзеячы працу Скарыны не прызналі, бо яна была занадта наватарскай.
Вялікую ўвагу моўным нюансам надае і культуролаг Ігар КЛІМАЎ:
— Скарына арыентаваўся на чэшскі пераклад Бібліі, які рабіўся з лацінскай мовы. Першадрукар спрашчаў царкоўнаславянскую мову, прыбіраючы малазразумелыя словы, канструкцыі. Дарэчы, у розных кнігах, выдадзеных ім, былі розныя суадносіны царкоўнаславянскай і ўсходнеславянскіх лексік. Важна, што ўсе тагачасныя выданні Бібліі адрасаваліся пераважна царкоўнікам. А наватарства Скарыны палягае ў тым, што Біблію ён адрасаваў свецкім чытачам. Гэта было незвычайна ў тагачасных умовах. Да Рэфармацыі Пісанне было нечым прыналежным да сферы духавенства і епархіі. Цікава і тое супадзенне, што Скарына надрукаваў Біблію, а Марцін Лютар літаральна месяцам пазней абнародаваў тэзісы. З гэтага ўсё і пайшло...
На жаль, у нашым грамадстве не ўсе ўсведамляюць, што ж зрабіў першадрукар? Калі запытацца ў шараговага грамадзяніна, хто такі Скарына, не ўсе дадуць дакладны адказ.
— Што ж мы святкуем? Многія людзі не атаясамліваюць дзейнасць Скарыны з выданнем Бібліі. Хтосьці ведае, што ён першадрукар, хтосьці лічыць, што гэта быў пісьменнік, які ствараў казкі ці Буквар, — адзначае Юрась Бачышча. — А я задаюся пытаннем, калі б Скарына жыў у наш час, як бы ён хацеў, каб успрымалася яго дзейнасць, як адзначалася гэтае свята?.. Каб яго прадстаўлялі як першадрукара ці як лекара, бізнесмена?.. Калі мы зазіраем у словы яго прадмоў, дзе чытаем, дзеля чаго ён гэтым займаўся — каб даць Слова Божае простай мовай звычайным людзям, каб людзі яго чыталі і каб «лекі для душы і для цела» адтуль бралі. Бо ў Бібліі змешчана і найлепшае навучанне паводзінам, і самыя розныя навукі выкладзены. Я перакананы, што першасным для Скарыны было не надрукаваць кнігу — стаць першадрукаром, распачаць гэту справу на нашых землях. Для яго было найбольш важным выданне менавіта Бібліі, а друкарскі станок выкарыстоўваўся як інструмент — найбольш дасканалае прыстасаванне. У яго фокусе было — надрукаваць Біблію і даць яе свайму народу.
Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ
Сумесныя праекты ядзерных тэхналогій.
У парадку дня — зацвярджэнне Канцэпцыі нацбяспекі і Ваеннай дактрыны.
