Міжнародны праект «Сацыяльная падтрымка людзям, якія выжылі ў спаленых беларускіх вёсках», які ў межах праграмы германскага фонду «Памяць, адказнасць і будучыня» ажыццяўляецца Беларускім фондам міра і Нацыянальным архівам, распачаўся ў кастрычніку. А ўжо каля 1,2 тысячы беларусаў атрымала матэрыяльную дапамогу ад берлінскага дабрачыннага аб'яднання «Кантакты». Але самае галоўнае, што кожны з тых, хто толькі цудам не трапіў у вогнішча фашысцкай расправы, прачытаў ліст, у якім сучаснае пакаленне немцаў просіць прабачэння за тое, што больш як 70 гадоў таму ўчынілі на нашай зямлі іх продкі.
Упершыню ўвага гэтай катэгорыі людзей, якія пацярпелі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, была ўдзелена падчас праекта «Павышэнне статусу выратаваных жыхароў спаленых беларускіх вёсак». Каб не ініцыятыва міжнароднага грамадскага аб'яднання «Узаемаразуменне», падтрыманая немцамі, то і дагэтуль пра гэты бок фашысцкага тэрору ведалі б толькі беларусы.
— Больш як 9 тысяч знішчаных вёсак на тэрыторыі адной краіны — беспрэцэдэнтны факт у сусветнай гісторыі, — пераканана каардынатар праекта «Сацыяльная падтрымка людзям, якія выжылі ў спаленых беларускіх вёсках» Наталля КІРЫЛАВА. — Тым не менш увесь свет ведае аб лёсе чэшскай Лідзіцэ, французскага пасёлка Арадур-сюр-Глан. Ёсць сёстры Хатыні ў Італіі, Грэцыі. Трагедыя аднаго населенага пункта — і ўвесь свет смуткуе. А пра лёс вялікай колькасці беларускіх вёсак, якія ў большасці сваёй былі знішчаны разам з людзьмі, мала хто ведае.
Але так было да апошняга часу. У выніку чатырохгадовай працы ў межах папярэдняга праекта Беларускі фонд міру дамогся таго, што нямецкая грамадскасць ды ўвогуле сусветная супольнасць прызнала гэтую катэгорыю ахвяр. Для жыхароў сучаснай Германіі трагедыя беларускіх вёсак у гады Вялікай Айчыннай вайны стала жудасным адкрыццём. Невыпадкова аказанне маральнай і матэрыяльнай дапамогі забытым ахвярам нацызму для многіх з іх — справа гонару.
Вядома, няма такіх грошай, якімі можна вымераць пакуты, што больш як 70 гадоў таму перанёс беларускі народ. Самае важнае для людзей, якія цудам выжылі ў спаленых вёсках, што пра іх успомнілі.
— Усе гэтыя прыкладна 9 тысяч чалавек з'яўляюцца пажылымі людзьмі, многія з іх вядуць замкнёны лад жыцця, — расказвае Наталля Кірылава. — Да нядаўняга часу ім нават не было каму расказаць пра той перажыты боль, які за многія гады яны назапасілі ў сабе. І калі ахвяры спаленых вёсак збіраюцца разам або сустракаюцца з моладдзю, адчуваецца, — яны ўдзячныя нават за тое, што ім далі магчымасць выказацца, што яны таксама датычныя да трагічнай гісторыі Беларусі.
Для гэтых людзей, многія з якіх выходзяць бадай толькі ў краму ці паліклініку, арганізоўваюцца экскурсіі па знакавых мясцінах краіны. Яны наведваюць музеі і тэатры, ходзяць у цырк, а таксама робяць свой унёсак у захаванне гістарычнай праўды. Менавіта ў тым ліку дзякуючы ўспамінам гэтых людзей Нацыянальным архівам Беларусі была створана электронная база «Беларускія вёскі, знішчаныя ў гады Вялікай Айчыннай вайны. 1941—1944 гг.».
— На дадзены момант у ёй значыцца 9085 вёсак, але гэтая лічба не канчатковая, — гаворыць вядучы архівіст Нацыянальнага архіва Беларусі Вячаслаў СЕЛЯМЕНЕЎ. — Самая галоўная задача, якая сёння стаіць перад намі, — высветліць дакладную колькасць знішчаных вёсак. Толькі гэта вельмі складаная праца, і сіламі аднаго архіва яе зрабіць немагчыма. Нам патрэбна падтрымка краязнаўцаў, гісторыкаў, студэнтаў, якія б маглі на месцах удакладніць звесткі аб спаленых вёсках.
Больш-менш дакладная карціна мінулых падзей вядома па трох раёнах Беларусі: Смалявіцкім, Лагойскім і Верхнядзвінскім. А ўсё таму, што там працуюць энтузіясты, неабыякавыя да сваёй гісторыі людзі. Праўда, ёсць і адваротныя сітуацыі. Даходзіць нават да таго, што на месцы спаленай вёскі стаіць помнік, але яна не значыцца ні ў раённай кнізе «Памяць», ні ў іншых крыніцах. Прычым інфармацыя адсутнічае і па тых вёсках, якія ўвекавечаны ў Хатыні. Таму застаецца спадзявацца не толькі на памяць жыхароў спаленых вёсак, якім пашчасціла выжыць, а і на плённы саюз архівістаў, гісторыкаў і краязнаўцаў.
Вераніка КАНЮТА
Фота Надзеі БУЖАН
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
