«Чаму ён не слухаецца?», «Чаму не хоча нічога рабіць?», «Чаму маўчыць, грубіяніць, дрэнна вучыцца?», «Чаму настаўніца не растлумачыла гэта на ўроку?», «Чаму мяне бясконца выклікаюць у школу?» — гэтыя пытанні штодня задаюць многія бацькі. Дзеці растуць, і праблемы толькі ўскладняюцца. Хтосьці ад безнадзейнасці апускае рукі і больш не шукае адказы на свае шматлікія «чаму?», пусціўшы выхаванне дзяцей на самацёк. Пра тое, ці можна дапамагчы бацькам і як наладзіць канструктыўны дыялог паміж сям'ёй і школай, мы гутарым з метадыстам Акадэміі паслядыпломнай адукацыі, заслужаным работнікам адукацыі Рэспублікі Беларусь Ганнай ДАБРЫНЕЎСКАЙ:
Дзе шукаць дапамогу?
— Ганна Іванаўна, апошнім часам усё часцей мы назіраем узаемную незадаволенасць: бацькоў — педагогамі і работай школы, а педагогаў — бацькамі, перакладанне віны з хворай галавы на здаровую, маўляў, бацькі не даглядзелі, не пракантралявалі, школа не вучыць, а толькі патрабуе... Усе тыцкаюць пальцам на школу. І што ў гэтай сітуацыі рабіць?
— Прынята лічыць, што дзеці — гэта шчасце. Аднак чаму мы так часта бачым незадаволеных жыццём стомленых мам і татаў, любімыя дзеці якіх сталі для іх галаўным болем? Пры набыцці любой тэхнікі, любога прыбора, нам, як карыстальнікам, выдаюць інструкцыю, а пры нараджэнні дзіцяці інструкцыю, як выхаваць з яго паважанага і паспяховага чалавека, бацькі, на жаль, не атрымліваюць. Таму для большасці пытанне «як?» востра паўстае кожны дзень.
Разумеючы ўсю складанасць сітуацыі, Міністэрства адукацыі і Акадэмія паслядыпломнай адукацыі прынялі рашэнне распачаць з 2016 года на базе 11 устаноў адукацыі рэалізацыю інавацыйнага праекта па ўкараненні мадэлі развіцця псіхолага-педагагічнай кампетэнтнасці бацькоў. Гэта, вядома, не курсы павышэння кваліфікацыі для бацькоў і не ліквідацыя іх поўнай неадукаванасці, а менавіта інавацыйная дзейнасць па засваенні новых, больш эфектыўных, мадэляў супрацоўніцтва сям'і і школы.
— А як узаемадзеянне школы і бацькоў было арганізавана да апошняга часу?
— Як правіла, гэта традыцыйныя бацькоўскія сходы інфармацыйнага характару, бацькоўскія ўніверсітэты, сустрэчы, лекцыі, сумесныя святы, паходы, экскурсіі... Дзе-нідзе арганізуюцца бацькоўскія клубы, школы для маладых бацькоў. Калі навучальныя заняткі або пазнавальныя сустрэчы і адбываюцца, то толькі па «сцэнарыях» настаўнікаў, без уліку запытаў бацькоў. Найбольш актыўныя ўдзельнікі такіх мерапрыемстваў — паспяховыя бацькі. А не вельмі паспяховыя рэдка і неахвотна наведваюць бацькоўскія сходы, дзе промахі і няўдачы дзяцей абмяркоўваюцца публічна. Там яны адчуваюць сябе няўтульна і з нецярплівасцю чакаюць іх заканчэння. У большасці выпадкаў такія бацькі проста адмоўчваюцца, саромеюцца задаваць пытанні і не ведаюць, дзе шукаць дапамогі.
Індывідуальныя праблемы і патрэбы бацькоў не вывучаюцца і не ўлічваюцца. У кожнага яны свае. У адных праблема, як заахвоціць дзяцей да чытання без пакаранняў і строгіх загадаў, у другіх — колькі грошай даваць падлетку і ці кантраляваць іх траты. Ці рабіць грошы інструментам падтрымкі і пакарання? У трэціх пытанні больш складаныя: як перамагчы або прадухіліць шкодныя звычкі, агрэсіўнасць (асабліва аўтаагрэсію), нежаданне вучыцца і прагулы заняткаў... Бацькі часта не разумеюць сваіх дзяцей, бо не ведаюць іх узроставыя і індывідуальныя асаблівасці, здольнасці, інтарэсы і патрэбы, асабліва ў перыяд сталення. Сядзіць дзіця за камп'ютарам — бацькі і рады. Добра, што па дварах не сноўдаецца, не курыць і не колецца. Дзеці прадастаўлены самі сабе. Некаторыя занадта песцяць дзяцей (у матэрыяльным плане). Не цікавяцца паводзінамі і настроем дзяцей у школе, а толькі адзнакамі. Гэта таксама дрэнна.
Нават тыя бацькі, якія трацяць на выхаванне сваіх дзяцей велізарную колькасць энергіі (наведваюць разам з імі раннія школы развіцця, разнастайныя гурткі, секцыі) і выконваюць свае бацькоўскія функцыі з вялікім захапленнем, маюць шмат пытанняў без адказаў. Напрыклад, ці трэба да школы вучыцца чытаць, у колькі гадоў пачынаць вучыць музыцы, замежнай мове, гуляць у бадмінтон і гэтак далей? Дарэчы, пры такім раскладзе сіл і спраў часу і ў дзяцей, і ў бацькоў на асабістыя зносіны, простую гутарку пра кветкі, птушак, дрэвы або пра што-небудзь вельмі патаемнае не застаецца зусім. Адсюль — каманды, патрабаванні, вокрыкі, абрыванні, пагрозы, пакаранні... Доктар медыцыны і псіхалогіі Уладзімір Леві пісаў: «Вялікі сакрэт выхавання: хочаце выхаваць дзіця, пачынайце выхоўваць яго бацькоў».
Сямейныя «ўніверсітэты»
— Але як прыцягнуць іх у школу і стварыць умовы, каб бацькам захацелася з настаўнікам супрацоўнічаць?
— Будзе цяжка, але ж нішто добрае не дасягаецца без намаганняў. Наш праект па ўкараненні мадэлі развіцця псіхолага-педагагічнай кампетэнтнасці бацькоў — гэта запрашэнне да двухбаковага супрацоўніцтва, да сумеснага пошуку шляхоў і сродкаў эфектыўнага выхавання дзяцей у сям'і, у школе і ў грамадстве.
Праца па новай мадэлі ўзаемадзеяння школы з бацькамі абапіраецца на дыягностыку і прадугледжвае навучанне перш за ўсё менш актыўнай, не вельмі паспяховай групы бацькоў і паралельна навучанне саміх настаўнікаў спосабам выяўлення адукацыйных запытаў бацькоў, метадам іх задавальнення і павышэння матывацыі да далейшай бесперапыннай самаадукацыі.
— Патлумачце, калі ласка, што хаваецца за тэрмінам «бацькоўская кампетэнтнасць»?
— Гэта гатоўнасць і здольнасць на аснове ведаў, уменняў, навыкаў і вопыту ў галіне выхавання дзіцяці мэтанакіравана ствараць эмацыянальна камфортнае, развіваючае асяроддзе і дапамагаць дзецям расці і сталець. Бацькоўская кампетэнтнасць — вельмі важны складнік самарэалізацыі дарослага чалавека.
Бацькі павінны зразумець і прыняць, што зносіны на роўных, дыялог з дзіцем, давер і шчырасць у сям'і намнога важнейшыя за любыя матэрыяльныя даброты. Мы паспрабуем навучыць бацькоў тэхнікам сямейнага дыялогу, дастукацца да іх і растлумачыць, што менавіта яны з'яўляюцца першай і галоўнай апорай для сваіх дзяцей... Вядучы прынцып, на якім грунтуецца сямейнае выхаванне, — гэта любоў, разумная, дзейсная любоў да дзяцей. Не аўтарытарная, не патуральніцкая, не сляпая або абыякавая, а менавіта разумная. Гэтаму можна навучыцца, навучыцца з дапамогай педагогаў, псіхолагаў, іншых спецыялістаў...
Некаторыя з бацькоў могуць сказаць: «Навошта мне вучыцца? Для чаго ў такім выпадку настаўнікі заканчвалі ўніверсітэты?!» А галоўным аргументам некаторых педагогаў, напэўна, будзе: «Вучыць бацькоў? А дзе ўзяць час?» Не выключана, што знойдзецца і дырэктар, які скажа: «Мне яшчэ і бацькоў вучыць? Хопіць з мяне вучняў!» І кожны па-свойму будзе мець рацыю. Так, сапраўды, перагрузкі зашкальваюць. Але мы ўсе любім дзяцей, любім сваю працу, сваю краіну, усе хочам вырасціць выхаваных і дастойных людзей. А для тых, каго любіш, каму жадаеш шчасця і поспеху, час знойдзецца заўсёды.
Інфраструктура праекта ўключае творчыя міні-групы педагогаў: дзеці і школа, дзеці і здароўе, дзеці і праца, дзеці і соцыум, сям'я і дзеці, дзеці і вольны час, дзеці і прафесія, дзеці і камп'ютары. У назве кожнай міні-групы закладзена стратэгічная мэта: як бацькі могуць дапамагчы дзецям паспяхова вучыцца, як выбраць прафесію і г.д. Педагогі займаюцца распрацоўкай праграм і сцэнарыяў навучальных заняткаў для бацькоў, праводзяць для іх майстар-класы, выяўляюць паспяховы вопыт сямейнага выхавання і арганізуюць навучанне бацькоў па нейкім кірунку сіламі калег-бацькоў, распрацоўваюць памяткі і метадычныя рэкамендацыі для іх і г.д. Арганізаваны таксама групы інфармавання і псіхолага-педагагічнага суправаджэння інавацыйнай дзейнасці. Уся работа плануецца і арганізуецца сумесна з бацькоўскімі камітэтамі класаў. Прадугледжана таксама супрацоўніцтва па асобных пытаннях з профільнымі ўстановамі (медыцынскімі, праваахоўнымі і іншымі).
Я ўпэўнена, што ўсе бацькі могуць зрабіць для сваіх дзяцей намнога больш, чым яны робяць сёння. Але для гэтага трэба працаваць. Пытанняў шмат, і нават настаўнік не заўсёды ведае на іх адказы. Таму вельмі важна не замоўчваць праблемы і разам шукаць рашэнні.
Чаму дзеці становяцца «глухімі»?
10 правілаў выхавання ад настаўнікаў — інструктараў Міжнароднай арганізацыі, якая працуе з цяжкімі падлеткамі і сем'ямі ў Амерыцы:
1. Стаўцеся да выхавання нефармальна. Звяртайце ўвагу на якасць праведзенага з дзіцем часу, а не на яго колькасць. Сучаснае жыццё навучыла нас міжволі эканоміць на ўсім, у тым ліку на эмоцыях, размовах, стасунках. Разам з тым навукова даказана, што нават адмоўная ўвага (незадавальненне, асуджэнне) лепшая, чым халоднасць і абыякавасць.
2. Менш кажыце — болей рабіце. Статыстыка сцвярджае: мы даем сваім дзецям да 2000 (!) парад і заўваг штодня. Таму не дзіўна, што яны становяцца «глухімі». Калі дзіця, нягледзячы на вашы просьбы, з зайздроснай абыякавасцю кідае ў пральную машыну шкарпэткі, вывернутыя навыварат, аднойчы памыйце іх так. Хай само пераканаецца, што ў такім выглядзе іх немагчыма прамыць і высушыць. Справы больш пераканальныя за словы.
3. Дайце дзецям адчуць, што яны моцныя, легальнымі спосабамі, інакш яны самі знойдуць нелегальныя. А для гэтага з дзецьмі трэба раіцца, даваць ім права выбіраць, купляць, лічыць грошы, рыхтаваць нескладаныя стравы. Двухгадоваму дзіцяці па сілах вымыць пластыкавы посуд, садавіну, прыбраць сталовыя прыборы ў скрыню. Калі вы будзеце абыходзіцца без дапамогі дзяцей, то пазбавіце іх магчымасці адчуваць сябе патрэбнымі і моцнымі.
4. Не забывайце думаць пра тое, да чаго могуць прывесці вашы словы і ўчынкі. Калі мы ўмешваемся без вострай неабходнасці, мы пазбаўляем дзяцей магчымасці бачыць наступствы і вучыцца на ўласных памылках, тым самым падмяняем атрыманне ўласнага досведу бурклівымі натацыямі. Калі ваша дзіця забывае ўзяць з сабой сняданак, не кладзіце яго кожны дзень у партфель. Дайце яму забыць і прагаладацца...
5. Усе вашы правілы і патрабаванні павінны быць лагічна абгрунтаваныя і зразумелыя дзіцяці.
6. Пазбягайце канфліктаў. Калі дзіця правярае вас істэрыкай, крыўдай, злосцю або гаворыць з вамі непаважліва, лепш сысці і сказаць, што вы яго чакаеце ў суседнім пакоі, каб спакойна пагаварыць. Не паддавайцеся на правакацыі і захоўваеце спакой з усіх сіл. Калі вы пакрыўдзіліся або раззлаваліся — вы прайгралі.
7. Дзіця павінна заўсёды быць упэўнена, што яго любяць незалежна ад таго, што яно зрабіла. Калі сумняваецеся ў правільнасці сваіх патрабаванняў, спытайце сябе шчыра: «Ці будзе дзіця ад гэтага больш упэўненым у сваіх сілах?»
8. Трэба ўмець быць добрым і цвёрдым адначасова. Вы сказалі дачцэ, што трэба апрануцца за пяць хвілін, інакш пасадзіце яе ў машыну ў начной кашулі. Па заканчэнні пазначанага тэрміну маеце поўнае права спакойна і беражліва аднесці яе ў машыну. Наступны раз у вас не будзе праблем раніцай з апрананнем.
9. Трэба заўсёды памятаць пра вечнасць і пра тое, што наша слова адгукнецца праз гады, калі нашы дзеці будуць выхоўваць нашых унукаў. Зыходзячы з гэтых меркаванняў, часам даводзіцца адмаўляцца ад простых і хуткіх рашэнняў. Калі мы дазваляем сабе ўдарыць дзіця, то, спрабуючы вырашыць праблему імгненна, мы прывучаем яго да агрэсіўных дзеянняў у сітуацыях, калі чагосьці хочаш дамагчыся ад іншага чалавека або дзіцяці.
10. Будзьце паслядоўныя. Калі вы дамовіліся, што не будзеце купляць у краме цукеркі, трымайце сваё слова, нягледзячы на капрызы, угаворы і слёзы, як бы ні было шкада дзіця і як бы ні хацелася адступіць. Дзіця будзе больш вас паважаць, калі ўбачыць, што вы трымаеце абяцанні.
Падрыхтавала Надзея НІКАЛАЕВА
Фота Сяргея НІКАНОВІЧА
(«Звязда» плануе сачыць за інавацыйным праектам і дзяліцца з чытачамі назіраннямі і парадамі яго непасрэдных удзельнікаў.)
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
Каментары