Больш за 30 створаных чалавекам касмічных апаратаў у нашай Сонечнай сістэме ў цяперашні час збіраюць інфармацыю аб нашай планеце і яе ваколіцах. Кожны год збіраюцца доказы, якія падтрымліваюць адны тэорыі і штурхаюць іншыя на абочыну. Перад вамі некалькі цікавых фактаў, якія навукоўцам удалося ўстанавіць пра Сонечную сістэму ў 2016 годзе.
У 1994 годзе ўвесь свет назіраў, як камета Шумейкера-Леві 9 урэзалася ў Юпітэр і «пакінула след памерам з Зямлю, які захоўваўся цэлы год». Тады астраномы радасна перагаворваліся, што Юпітэр абараняе нас ад камет і астэроідаў.
Дзякуючы свайму масіўнаму гравітацыйнаму полю, Юпітэр, як лічылі, прыцягвае большасць гэтых пагроз, перш чым яны дасягаюць Зямлі. Але нядаўна даследаванне паказала, што правільным можа быць зусім адваротнае, і ўся гэтая ідэя «шчыта Юпітэра» недакладная. Мадэляванне ў Лабараторыі рэактыўнага руху NASA ў Пасадэне паказала, што Юпітэр і Сатурн, хутчэй за ўсё, закідваюць касмічныя абломкі ва ўнутраную Сонечную сістэму і на арбіты, якія выводзяць іх на шлях Зямлі. Выходзіць, планеты-гіганты закідваюць нас каметамі і астэроідамі. Добрыя навіны заключаюцца ў тым, што каметы, якія бамбілі Зямлю на этапах яе развіцця, маглі «занесці лятучыя рэчывы са знешняй Сонечнай сістэмы, неабходныя для стварэння жыцця».
На ўскраіне вядомай Сонечнай сістэмы касмічны апарат NASA «Новыя гарызонты» раскрывае дзіўныя рэчы пра далёкую карлікавую планету Плутон. У першую чаргу цікава тое, што ў Плутона ёсць вадкі акіян.
Наяўнасць ліній пералому і аналіз вялікага кратара пад назвай Спадарожнік Планум прывялі даследчыкаў да мадэлі, якая паказвае, што Плутон мае вадкі акіян таўшчынёй каля 100 кіламетраў з колькасцю соляў у 30% пад ледзяной абалонкай таўшчынёй у 300 кіламетраў. Ён прыкладна такі ж салёны, як Мёртвае мора. Калі б акіян Плутона быў у працэсе замярзання, то планета павінна была сціскацца. Але падобна на тое, што яна пашыраецца. Навукоўцы падазраюць, што ў ядры засталося досыць радыеактыўнасці, каб даць хоць трохі цяпла. Тоўстыя пласты экзатычных паверхневых льдоў выступаюць у якасці ізалятара, а аміяк, які там, магчыма, прысутнічае, выступае ў якасці антыфрызу.
Як даведацца, што ляжыць пад аблокамі далёкіх газавых гігантаў, дзе атмасферны ціск у дзевяць мільёнаў разоў вышэйшы, чым на Зямлі? Матэматыка! Навукоўцы выкарыстоўвалі алгарытм USPEX, каб прадставіць магчымую выяву таго, што адбываецца пад аблокамі гэтых слаба вывучаных планет.
Ведаючы, што Няптун і Уран складаюцца ў асноўным з кіслароду, вугляроду і вадароду, навукоўцы падключылі разлікі, каб вызначыць дзіўныя хімічныя працэсы, якія могуць там працякаць. У выніку атрымаліся экзатычныя палімеры, арганічныя пластмасы, крышталічная вуглекіслата і ортавуглеродная кіслата (яна ж «кіслата Гітлера», таму што яе атамная структура нагадвае свастыку), абгорнутыя вакол цвёрдага ўнутранага ядра. Праводзячы пошукі пазаземнага жыцця на Тытане і Еўропе, навукоўцы спадзяюцца, што вада магла рэагаваць з пародамі з праходжаннем арганічных працэсаў. Але калі ўнутранае ядро абгарнуць экзатычнымі крышталямі і пластмасай, прыйдзецца перагледзець некаторыя рэчы.
Калі на Венеры і Марсе была вулканічная актыўнасць яшчэ некалькі мільёнаў гадоў таму, падобна на тое, што малютка Меркурый супакоіўся 3—4 мільярды гадоў таму. Планета астыла, пачала сціскацца і трэскацца.
У працэсе гэтага з'явілася масіўная расколіна, якую навукоўцы называюць «вялікай далінай». Па заяве навукоўцаў Універсітэта штата Мэрыленд гэта «даліна шырынёй 400 кіламетраў і даўжынёй 965 кіламетраў са стромкімі схіламі, якія пранікаюць на 3 кіламетры ніжэй навакольнай мясцовасці. Каб вы маглі параўнаць, калі б «вялікая даліна» Меркурыя існавала на Зямлі, яна была б у два разы глыбейшая за Вялікі Каньён і распасціралася ад Вашынгтона да Нью-Ёрка і Дэтройта далёка на захадзе». На малюсенькай планеце ў акружнасці ўсяго 4800 кіламетраў такая вялікая даліна больш падобная на страшны шрам на твары.
Венера — адзіная планета, якая круціцца задам наперад. Пры 460 градусах па Цэльсіі яе паверхня досыць гарачая, каб расплавіць свінец, а сама планета абгорнута аблокамі сернай кіслаты. Але некалі Венера, магчыма, была здольная падтрымліваць жыццё.
Больш за чатыры мільярды гадоў таму Венера мела акіяны. На самай справе лічыцца, што вада на планеце была больш за два мільярды гадоў. Сёння Венера вельмі сухая і не мае нават вадзяной пары — сонечны вецер садзьмуў яе ўсю. Атмасфера Венеры вылучае вялікае электрычнае поле ў пяць разоў мацнейшае за зямное. Гэта поле таксама з'яўляецца дастаткова моцным, каб пераадолець сілу прыцяжэння Венеры і выціснуць вадарод і кісларод у верхнія слаі атмасферы, дзе сонечныя вятры здзьмуць іх прэч. Навукоўцы не ведаюць, чаму электрычнае поле Венеры настолькі моцнае, але гэта можа быць звязана з тым, што Венера знаходзіцца бліжэй да Сонца.
Зямлю акружае магнітнае поле, якое абараняе нас ад зараджаных часціц і шкоднага выпраменьвання. Калі б не яно, на нас ўздзейнічалі бы касмічныя прамяні ў 1000 разоў мацнейшыя за тыя, што цяпер. Нашы камп'ютары і электроніка імгненна б згарэлі. Таму выдатна, што ў цэнтры нашай планеты круціцца гіганцкі шар з расплаўленага жалеза. Да нядаўняга часу навукоўцы не былі ўпэўненыя, чаму ён працягвае круціцца. У рэшце рэшт, ён павінен астыць і запаволіцца.
Але за апошнія 4,3 мільярда гадоў ён астыў усяго на 300 градусаў па Цэльсіі. Такім чынам, мы страцілі зусім крыху цяпла, што не адыграла асаблівай ролі для магнітнага поля. Цяпер навукоўцы мяркуюць, што арбіта Месяца падтрымлівае распаленае ядро Зямлі ў працэсе кручэння, укідваючы каля 1000 мільярдаў ват энергіі ў ядро. Месяц можа быць значна важнейшы для нас, чым мы думалі.
З 1600-х гадоў вядуцца спрэчкі пра тое, колькі існуюць кольцы Сатурна і адкуль яны ўзяліся. У тэорыі Сатурн калісьці меў больш месяцаў, і некаторыя з іх сутыкнуліся паміж сабой. У выніку з'явілася воблака абломкаў, якое развалілася на кольцы і 62 спадарожнікі.
Назіраючы, як Сатурн выціскае гейзеры з Энцэлада, навукоўцы змаглі ацаніць адносную сілу буксіра газавага гіганта. Паколькі ўсе спадарожнікі былі закінутыя на больш доўгія арбіты, гэта дазволіла навукоўцам прыкладна ацаніць, калі адбыўся міжсабойчык сярод месяцаў. Лічбы паказалі, што кольцы Сатурна ніяк не адносяцца да фарміравання планеты чатыры мільярды гадоў таму. На самай справе, за выключэннем больш аддаленых месяцаў Тытана і Япета, буйныя спадарожнікі Сатурна, па ўсёй бачнасці, сфарміраваліся падчас Мелавога перыяду, эпохі дыназаўраў.
У 2005 годзе NASA было даручана знайсці 90% буйных аб'ектаў у калязямной прасторы да 2020 года. Пакуль агенцтва знайшло 90% аб'ектаў памерам 915 метраў і больш, але толькі 25% — памерам 140 метраў і больш.
У 2016 годзе з 30 новымі адкрыццямі штотыдзень NASA выявіла свае 15 000 аб'ектаў. Для даведкі: у 1998 годзе агенцтва знаходзіла толькі 30 новых аб'ектаў штогод. NASA каталагізуе ўсе каметы і астэроіды вакол, каб пераканацца, што мы будзем ведаць, калі нешта збярэцца па нас стукнуць. Тым не менш метэоры часамі прарываюцца без папярэджання, накшталт таго, што выбухнуў над Чэлябінскам у 2013 годзе.
Касмічны апарат Еўрапейскага касмічнага агенцтва «Разета» круціўся вакол каметы 67P/Чурумава — Герасіменкі на працягу двух гадоў. Апарат збіраў даныя і нават размясціў пасадачны модуль на паверхні, хоць і не зусім удала.
Гэтая місія працягласцю ў 12 гадоў дазволіла зрабіць шэраг важных адкрыццяў. Напрыклад, «Разета» выявіла амінакіслату гліцын, асноўны будаўнічы блок жыцця. Хоць даўно меркавалі, што амінакіслоты маглі ўтварыцца ў космасе на заранку Сонечнай сістэмы, знайсці іх удалося толькі дзякуючы «Разеце». Яна знайшла 60 малекул, 34 з якіх ніколі не знаходзілі на камеце раней. Інструменты апарата таксама паказалі істотнае адрозненне ў складзе вады каметы і вады Зямлі. Выходзіць, наўрад ці вада на Зямлі з'явілася дзякуючы каметам. Пасля паспяховай місіі ЕКА разбіла апарат аб камету.
Ва ўсіх планет і зорак ёсць магнітныя палі, якія з цягам часу мяняюцца. На Зямлі гэтыя палі пераварочваюцца кожныя 200 000—300 000 гадоў. Але цяпер яны спазняюцца.
На Сонцы ўсё адбываецца хутчэй. Кожныя 11 гадоў або каля таго палярнасць магнітнага поля Сонца пераварочваецца. Гэтаму спадарожнічае перыяд павышанай актыўнасці сонца і сонечных плям. Як ні дзіўна, Венера, Зямля і Юпітэр у гэты час выраўноўваюцца. Навукоўцы мяркуюць, што гэтыя планеты могуць уплываць на Сонца. Па выніках даследавання, калі планеты выраўноўваюцца, іх сіла прыцяжэння спалучаецца, выклікаючы прыліўны эфект на плазме Сонца, прыцягваючы яе і парушаючы магнітнае поле Сонца.
Іван КУПАРВАС
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
