Вясковыя дачнікі

Замест «паеду дадому» мы цяпер кажам: «Паеду на лецішча».

Нядаўна злавіла сябе на словах, ад якіх праз імгненне аж скаланулася душа. Упершыню за ўсё жыццё, гаворачы са знаёмымі пра планы на выхадныя, замест «паеду дадому», вымавіла: «Паеду на лецішча». Як яно так вырвалася — сама не заўважыла. Магчыма, гэта было ўжо падсвядомае жаданне наваспечанага гараджаніна засведчыць, што, акрамя апартаментаў у сталіцы, маеш і «домік у вёсцы» — гэткае сведчанне дабрабыту ў нашым тыповым разуменні. А можа, роспачнае ўсведамленне, што родная хата, у якой вырасла не адно пакаленне, сапраўды ператварылася ў дачу і, знямелая і адубелая, замірае, шырока расплюшчыўшы аканіцы, да наступнай вясны...

Вы ўвогуле не заўважалі, што зімой, а асабліва такой настылай, як сёлета, ранняй восенню, сапраўдныя дачныя домікі (невялікія, як лялечныя, у іх нават і печы талковай няма) зусім не выклікаюць уражання пакінутасці.

Стаяць сабе і стаяць, чакаюць цёплага надвор'я, ці Новага года, ці летніх выхадных, калі прымчыцца з горада шумная кампанія, распаліць мангал, што стаіць у альтанцы, будзе святкаваць і весяліцца... Дзеля гэтага, уласна, і будаваліся. (Ну, яшчэ, канешне, і дзеля агарода, на якім і агуркі-памідоры, і кветкі, але тут размова пра іншае.) У іх усё сезоннае: і мэбля, і посуд, і гардэроб гаспадароў. Не абцяжараныя рэчамі і ўспамінамі, гэтыя невялікія «шпакоўні» нават сярод восеньскай слаты выглядаюць бадзёра і нават крыху легкадумна.

Іншая справа — сапраўдныя вясковыя хаты, якія сталі звацца лецішчамі воляй лёсу. Гаспадары або сышлі ў іншы свет, або, састарэлыя і нямоглыя, пераязджаюць да дзяцей у горад. Збудаваныя для вялікай сям'і, з цяжкой дыхтоўнай мэбляй, якая куплялася за прададзеных парасят ці ў растэрміноўку, з цьмяным крышталём у старых сервантах, з шафамі, забітымі адзеннем на ўсе сезоны, з настылай вялікай печчу, якая, ад таго што не паліцца зімой, патыхае вільгаццю нават у самыя гарачыя летнія дні, гэтыя хаты выглядаюць літаральна асірацелымі.

Гэтаксама як і наваспечаныя дачнікі, якія ўжо прыязджаюць не «дадому», а «на лецішча».

Блындаеш па двары, зграбаеш пасівералае лісце, топчаш у садзе нікім не пазбіраныя яблыкі, а ў хату ісці не хочаш. Бо там холадна і вусцішна, і не пахне, як калісьці, чымсьці смачным, і не прыкладзеш, прыйшоўшы з вуліцы, адубелыя рукі да цёплай грубкі — яна гэткая самая адубелая. Паробіш, што трэба, каля хаты, пазамыкаеш усё на цяжкія
замкі — і хутчэй у горад, да цяпла, да людзей. Але ж хіба ўцячэш ад думак, ад успамінаў, ад самога сябе, у рэшце рэшт?..

Сёлета, забіраючы маму ў горад на зіму, я разам з усімі нашымі пераезнымі клункамі ды валізкамі забрала старыя фотаальбомы. Цяжкія, у цёмных скураных пераплётах, яны ляжалі на сваім месцы ў серванце яшчэ задоўга да майго нараджэння, былі самай таямнічай, самай неад'емнай часткай роднай хаты. Я доўга не рашалася везці гэтыя фаліянты ў Мінск: здавалася, зраблю нешта непапраўнае, незваротнае, адніму ў хаты яе душу. Але сёлета ўсё ж наважылася, бо ад халоднай вільгаці старыя, некаторыя нават даваенныя, фоткі пачалі псавацца.

Цяпер яны, перабраныя і акуратна складзеныя, перагледжаныя і падпісаныя мамай (бо многіх сваякоў, што на іх, мы, дзеці, ужо і не ведаем, што казаць тады пра ўнукаў і праўнукаў) знайшлі сваё месца за шклом на паліцы.

Дзяды-бабулі, цёткі-дзядзькі, дзеці-ўнукі (ад калыскі да вяселля) цяпер пастаянныя жыхары ў маёй кватэры. А праз колькі дзён у мяне ўпершыню вырвалася не «дадому», а «на лецішча».

Засталіся яшчэ кнігі. Не адна, пэўна, сотня. Але, нягледзячы на тое, што і ім пагражае вільгаць, забіраць іх пакуль не асмельваюся. Забраць — гэта значыць назаўжды пазбавіць сябе, сястру, пляменніц, якія прыязджаюць улетку, магчымасці ўзяць з паліцы, дзе яны стаяць ужо гадоў трыццаць, Дзюма ці Маўра, разгарнуць наўгад... — і зачытаўшыся, як у дзяцінстве, на імгненне злавіць у бездані сусвету ўльтрахвалю бесклапотнага шчасця...

А позняй восенню, прымчаўшы на выхадныя, зноў будзеш зграбаць скарабачанае ад холаду лісце, што абляцела са старога клёна, разгублена хадзіць па падворку, навешваць цяжкія замкі на дзверы, спрабаваць жартаваць з суседам, які гэтаксама ходзіць каля роднай хаты, нібы згубіўшы і шукаючы штосьці. І глядзець, як у ранніх прыцемках ледзь не ад кожнай брамкі на доўгай вуліцы ад'язджаюць на машынах у бок вялікага горада твае былыя аднавяскоўцы, наваспечаныя дачнікі...

Алена ЛЯЎКОВІЧ

alena@zviazda.by