Чаму мы не бачым на вуліцах, нароўні з выявамі спартыўных каманд, білбордаў з карцінамі легендарных беларускіх мастакоў, такіх як Гаўрыіл Вашчанка, Арлен Кашкурэвіч, Май Данцыг, Аляксандр Кішчанка... Яны застаюцца ў цені галерэй і падручнікаў па гісторыі мастацтваў. Беларусы павінны ведаць тых, хто рэальна прастаўляе нашу краіну за мяжой, удзельнічае ў фарміраванні сусветнага арт-рынку, калі хочаце, бо работы некаторых карціны ― адны з самых дарагіх у свеце. Такое меркаванне выказаў беларускі скульптар і графік Аляксандр Шапо, чыя выстаўка пад назвай «Сюіта № 45» адкрылася нядаўна ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі.

У пачатку гісторыі

«Часта выходзіць так, што, скажам, у Еўропе, Амерыцы ці на Усходзе, нашых майстроў пазнаюць і шануюць вышэй, чым на радзіме. Пленэры Канстанціна Селіханава, напрыклад, не раз пакаралі Кітай. Не кажучы ўжо пра Барыса Заборава і Рамана Заслонава. На нашай зямлі жывуць і твораць і іншыя таленавітыя майстры ― ад Паўла Татарнікава да Руслана Вашкевіча. Ці шмат людзей, калі да іх падысці на вуліцы, успомняць гэтыя імёны?» ― адзначае Аляксандр Шапо.

Многія паездкі за мяжу, удзел у выстаўках і іншых арт-праектах адбываюцца па асабістай ініцыятыве саміх аўтараў. Калі б праграма дзяржаўнай падтрымкі была крыху больш лаяльнай да іх, а ўкладанні ў мастацтва адпавядалі ўкладам у іншыя сферы нашага жыцця, такія як спорт, арт-прастора, у тым ліку рынак мастацтва, стала б развівацца больш дынамічна.

На думку Аляксандра Шапо, Беларусь не была абдзеленая талентамі, а, наадварот, у мінулым стагоддзі знаходзілася ў цэнтры працэсаў, што ішлі ў выяўленым мастацтве. «Варта згадаць толькі адну Віцебскую школу з Маркам Шагалам або Восіпам Цадкіным, авангарднае мастацкая аб’яднанне «Уновіс», створанае Казімірам Малевічам. Нават легендарны майстар жывапісу каляровага поля экспрэсіяніст Марк Ротка, аказваецца, нарадзіўся ў Дзвінску, у яго час Віцебскай губерні (сёння горад Даўгаўпілс у Літве). А яго прылічаюць то да рускіх, то да амерыканцаў...», ― распавядае скульптар.

Многія з работ беларускіх аўтараў знаходзяцца за мяжой. У апошнія гады намаганнямі бізнесу або пры выкарыстанні механізмаў дзяржаўна-прыватнага партнёрства яны вяртаюцца на радзіму. Нядаўна так адбылося са Львом Бакстам, мастаком, сцэнографам і ілюстратарам, чыё імя гучала па усёй Францыі. Яго выстаўка з поспехам прайшла ў Мінску, выклікаўшы буру здзіўлення: а гэта ж, аказваецца, наш майстар!

Арт-прастора і грошы

У Беларусі ў апошнія гады адкрываецца ўсё больш прыватных галерэй, якія актыўна займаюцца продажам і прасоўваннем работ беларускіх мастакоў, фатографаў і скульптараў. У грамадстве стэрэатыпы кшталту «лепш купіць у дом добры ламінат, чым карціну» паступова ламаюцца. Праўда, сучаснае беларускае канцэптуальнае мастацтва яшчэ прымаюць з асцярогай, у той час як у свеце яно цяпер задае тон. Наш арт-рынак знаходзіцца на стадыі фарміравання і ўваходжання ў сусветны кантэкст, а карціны беларусаў пакуль вышэй цэняцца за мяжой. Напрыклад, праца Васіля Ясюка «Кармэн» прададзена ў Шанхаі, па чутках, за 100 000 $. Хоць цана на творы мастацтва і ў нас можа вылічацца некалькімі тысячамі долараў. «Радаўніца» Руслана Вашкевіча каштавала каля 30 мільёнаў беларускіх рублёў, карціна Сяргея Лагунова «Выпарэнне святла» ​​― 20 мільёнаў, а «Нядзельны дзень» Мікалая Бушчыка ― больш за дзесяць. Карціны Рамана Заслонава, пра якога ўжо ішла гаворка, разышліся па прыватных калекцыях амаль ўсіх кантынентаў зямнога шара.

Але адна справа ― асвойваць сусветны арт-рынак, іншая ― ствараць свой. Становішча нашай краіны для гэтага вельмі выгаднае: цэнтр Еўропы, стык заходняй і ўсходняй культур. Да нас часта прыязджаюць калекцыянеры з Расіі, Блізкага Усходу, Еўропы. Сярод праблем, над якімі яшчэ варта папрацаваць ― выпрацоўка выразных механізмаў ацэнкі кошту твораў і іх страхавання. Аукцыённыя дамы, якіх у любой еўрапейскай сталіцы можа быць каля 50, актыўна ўдзельнічаюць у фарміраванні дзяржаўнага бюджэту. Так што мець свой арт-рынак выгадна для ўсіх. Задаўшы свае пазітыўныя тэндэнцыі ў гэтым напрамку, стварыўшы атмасферу творчага ўзаемадзеяння, будзе прасцей заявіць пра сябе на ўвесь свет. А беларускім мастакам ёсць што паказаць.

Філасофія Аляксандра Шапо

Яркі прыклад ― выстаўка «Сюіта №45», свайго роду магічны рэалізм па-беларуску, сплаў сапраўднага і фантастычнага, звычайнага і казачнага, відавочнага і фантастычнага. У скульптара асаблівы дар ― бачыць свет скрозь народна-міфалагічную і філасофскую прызму.

Экспазіцыя ўключае каля 30 літаграфій і 20 скульптур, што ствараліся на працягу 17 гадоў. Не складана здагадацца, што іх бачылі і ацанілі не толькі беларусы. Выстаўка гучыць як падвядзенне вынікаў аднаго з этапаў творчасці. Лічба 45 ― гэта ўзрост майстра, які добра зарэкамендаваў сябе ў свеце. Так, у 2008 годзе ён стаў прызёрам прэстыжнай 7-й Міжнароднай трыенале друкаванай графікі Кочы ў Японіі. Яго скульптурныя кампазіцыі ўпрыгожваюць вуліцы беларускіх, расійскіх, украінскіх і літоўскіх гарадоў.

У працах Шапо шмат алегорый, сімвалаў, адсылак да іншых твораў, вядомых культурных асоб, гістарычных і міфалагічных персанажаў: Фрыды і Саламеі, Артэміды, Клеапатры і Сапфо, Кармэн, Жазэфіны. Ён аддае перавагу асобам моцным, з унутраным стрыжнем. Так, як правіла, жанчынам. Жаночыя вобразы, нягледзячы на ярка выражаны эратызм, вельмі адухоўленыя. Яны не бударажаць пачуццёвасць, а настройваюць на ўдумлівае сузіранне.

Значэнне работ толькі адгадваецца, не прачытваецца прама, і ў гэтым іх прыцягальнасць. Сум ― у чорным дажджы, заплюшчаных вачах, манахромнай палітры і зблытаных валасах. Жыццё ― у спляценнях рук, звернутых да неба. Алхімія пачуццяў ― у абдымках цел. Рыцар развітваецца з дамай, кажа ёй: «Ты можаш забыць маё каханне. Спакусы побач. Ты юная, і бітвы доўжацца доўгія гады...» Такія тэмы актуальныя ўсюды, незалежна ад нацыянальнасцей. Аляксандр Шапо натхняўся сусветнымі імёнамі ― Эрнстам Барлахам, Густавам Клімтам, Альфонсам Мухай, Вільгельмам Лембрукам. Што яшчэ робіць яго творчасць зразумелай у іншых краінах? У цэнтры ― чалавек і яго ўнутраная прырода, пачуццёвы, духоўны і разумны пачаткі. Любоў ідзе поплеч са смерцю як дзве самыя моцныя стыхіі, якім няма пачатку і канца. Магічнае мастацтва Аляксандра Шапо размаўляе з гледачом, у якой бы частцы планеты ён ні знаходзіўся. І ў гэтым, у тым ліку, сакрэт поспеху мастака на прасторы сусветнага арт-рынку.

Марыя ВОЙЦІК