Вы тут

Беларусь і Расія: мы ў адказе за праўду аб вайне


«Круглы стол» «Беларусь і Расія: мы ў адказе за праўду аб вайне» напярэдадні 75-й гадавіны пачатку Вялікай Айчыннай адбыўся ў канферэнц-зале «Звязды». Якім чынам супрацьстаяць фальсіфікацыям і як агульнымі намаганнямі захаваць памяць аб падзеях больш чым 70-гадовай, разважалі дырэктар Дзяржаўнага музея ваеннай гісторыі Рэспублікі Беларусь Сяргей АЗАРОНАК, сустаршыня агульнарасійскага грамадскага грамадзянска-патрыятычнага руху «Бессмяротны полк Расіі» Мікалай ЗЯМЦОЎ, кіраўнік выканкама агульнарасійскага грамадскага грамадзянска-патрыятычнага руху «Бессмяротны полк Расіі» Алена КАЛГІНА, вядучы спецыяліст упраўлення па ўвекавечанні памяці абаронцаў Айчыны і ахвяр войнаў Узброеных Сіл Беларусі Аляксандр ЛУГІН, лаўрэат прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне», доктар гістарычных навук, аўтар кніг на ваенную тэматыку Анатоль ШАРКОЎ.


Галоўнае — казаць праўду

— Нівеліраванне памяці пра Вялікую Айчынную вайну паступова становіцца нормай для сусветнай супольнасці. Як змагацца з фальсіфікацыямі гісторыі?

Мі­ка­лай ЗЯМ­ЦОЎ.

Мікалай Зямцоў: — Тры гады таму я пахаваў бацьку, які з'яўляўся носьбітам ведаў пра вайну. Ён быў ветэранам, вызваляў Маскву, прарываў блакаду Ленінграда, знішчыў нямецкую калону, прамой наводкай расстраляўшы яе з рэактыўнага мінамёта «Кацюша». А пэўныя людзі, разумныя, з добрай адукацыяй, абсалютна цынічна аспрэчваюць Перамогу, якую савецкі народ атрымаў за чатыры найцяжэйшыя гады, прынёсшы на яе алтар вялікія ахвяры. Гэта была самая кровапралітная вайна, і подзвіг тады быў нормай.

Ана­толь ШАР­КОЎ.

Анатоль Шаркоў: — Мой бацька таксама ваяваў, быў адным з арганізатараў партызанскага руху на тэрыторыі Беларусі. Я вырас на яго аповедах. Тады ўсе беларусы, якія засталіся з мужчынскага насельніцтва, былі ўдзельнікамі вайны. І ў кожнага была свая праўда. І пра тую Перамогу, што нехта заваяваў яе акрамя іх, нават размовы не магло быць. Але час ідзе. І подзвіг савецкага народа не тое што пачынаюць забываць, а збіваюць са свядомасці тых, хто памятае. Ажно да таго дайшло, што ўраўноўваюць Сталіна з Гітлерам, Савецкі Саюз з нацысцкай Германіяй. І нават віну ў развязванні вайны некаторыя спрабуюць павесіць ледзь не на Савецкі Саюз. Камусьці выгадна так падаваць гісторыю, прыніжаць нашу ролю ў Перамозе над фашызмам.

Сяр­гей АЗА­РО­НАК.

Сяргей Азаронак: — У свой час у складзе дэлегацыі я прысутнічаў на адкрыцці Музея саюзнікаў у Берліне. І мы былі абураны лагатыпам гэтай установы. Звярніце ўвагу (Сяргей Іванавіч паказвае фотаздымак лагатыпа. — Аўт.), тут ёсць сцягі ўсіх пераможцаў, акрамя Савецкага Саюза. Заўважыўшы наша абурэнне, нам патлумачылі, што такой краіны ўжо не існуе. Вось вам відавочны прыклад нівеліравання Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне.

Аляк­сандр ЛУ­ГІН.

Аляксандр Лугін: — Нівеліраванне памяці аб падзеях Вялікай Айчыннай вайны з боку заходняй прапаганды — аб'ектыўная рэальнасць. І нам, вядома, трэба знаходзіць новыя формы і метады барацьбы з гэтай з'явай. Каб змагацца з фальсіфікацыямі гісторыі, у першую чаргу, трэба ісці ад сям'і.

Калі ў кожнай сям'і дзеці і ўнукі будуць ведаць, хто ў гады вайны быў іх бацька і дзед, як яны ваявалі, якія ўзнагароды мелі, то нам няма чаго баяцца.

На шчасце, усю інфармацыю сёння можна знайсці ў інтэрнэце.

Але­на КАЛ­ГІ­НА.

Алена Калгіна: — Заўсёды прыемна, калі старэйшае пакаленне асвятляе любыя пытанні праз сваю асабістую гісторыю. Нават большасць з людзей, якія ўдзельнічаюць у «круглым стале», пачынаюць аповед пра сваіх продкаў. І лічаць важным расказаць усім навакольным, што і ў іх сям'і былі такія людзі, якія ўнеслі свой уклад у Вялікую Перамогу.

Анатоль Шаркоў: — Усе мы сочым за сродкамі масавай інфармацыі, бываем за мяжой і бачым, што адносіны да нашых людзей, якія вызвалілі Еўропу, перамаглі нацызм і заваявалі Перамогу ў гэтай вайне, мяняюцца. Помню, калі яшчэ маленькім удалося пабываць у краінах сацлагера, там былі зусім іншыя размовы. Пасля вядомых падзей усё вельмі памянялася. Ужо аплёўваюць тое, што зрабілі, заслужылі салдаты Чырвонай Арміі — уласна кажучы, нашы бацькі і дзяды.

Мікалай Зямцоў: — Перамога бясспрэчна з'яўляецца здабыткам нашых народаў. Але ўсё гэта цынічна выкарыстоўваецца для таго, каб гэтая рэпутацыя і гэтыя факты служылі на карысць іншым нацыям. Нічым іншым, як крадзяжом, я гэта назваць не магу. І не магу зразумець, як можна ўзяць фотаздымак, на якім адлюстраваны Сталін, Чэрчыль і Рузвельт, і проста адрэзаць ад яго нашага Вярхоўнага Галоўнакамандуючага, казаць, што яны вызвалілі Еўропу і абсалютна спакойна выхоўваць на гэтым падрастаючае пакаленне. Вось і вырасла тое пакаленне людзей, якое мае абсалютна перавернутае ўяўленне аб гісторыі.

Сяргей Азаронак: — Калі скончылася «халодная вайна», усе народы ўздыхнулі з палёгкай. Здавалася, нарэшце ўсе погляды людзей будуць накіраваны да міру. Але калі разабрацца з вышыні сённяшняга часу, «халодная вайна» скончылася, але яе нябачную частку мы можам назіраць сёння ў выглядзе інфармацыйнай вайны. Асіметрычная вайна ў сферы сэнсаў, яна ўжо прыносіць свае перамогі, якія, на жаль, не на нашым баку. Развал Савецкага Саюза, распад Варшаўскага дагавора, выгнанне вызваліцеляў з тэрыторыі краін Усходняй Еўропы — гэта перамогі нашых інфармацыйных праціўнікаў у інфармацыйнай вайне. Зараз яна пераходзіць у найбольш вострую фазу, і нам трэба быць гатовымі да гэтага.

Аляксандр Лугін: — Таму ўвесь час трэба казаць праўду. Асабліва якой крывёй і якімі стратамі дасталася нам Перамога. А то пачынаеш чуць такога роду выказванні: не так шмат насельніцтва і забілі, фашысты не лютавалі, а цукеркі давалі... Мы, калі праводзім пошукавыя работы на тэрыторыі Беларусі, дагэтуль сутыкаемся з жудаснымі фактамі. Асабліва ўражваюць месцы пахаванняў ваеннапалонных. Напрыклад, цяпер мы вядзём раскопкі ў Барысаве, на месцы 382-га лагера. Паглядзіце самі (паказвае фотаздымак, зроблены падчас раскопак. — Аўт.): трупы салдат складзены штабялямі, магіла паўтара на два метры, а там — па 18—20 чалавек. Вось аргумент тым, хто апраўдвае фашысцкіх злачынцаў. А ўсяго на тэрыторыі Беларусі было 260 лагераў для ваеннапалонных і грамадзянскага насельніцтва. Пяты год мы капаем на месцы лагера ў Гродне і, напэўна, яшчэ эксгумавалі не апошняга салдата. На сённяшні дзень знойдзены астанкі больш як чатырох тысяч савецкіх салдат. Вось пра што трэба казаць, вось што трэба паказваць.

Анатоль Шаркоў: — Напэўна, нам трэба такія фотаздымкі больш публікаваць і прадстаўляць у сродках масавай інфармацыі. І калі казаць пра пэўны гістарычны факт, то пацвярджаць свае словы дакументальна. Ужо столькі дакументаў прайшло праз мае рукі, але часам чытаеш і дзіву даешся:
няўжо людзі маглі здзекавацца так з людзей? І самае жудаснае, што ў асноўным са сваіх суайчыннікаў.

Асноўны рэсурс — нашчадкі пераможцаў

— Як захаваць памяць пра падзеі больш як 70-гадовай даўніны агульнымі намаганнямі?

Мікалай Зямцоў: — Прыйшоў час, калі трэба ўкараняць тыя факты, якія ёсць у нас, у тыя тэхналогіі, якія ўспрымаюцца як маладзёжнай аўдыторыяй, так і сусветнай грамадскасцю ў цэлым. У першую чаргу, гэта кінематаграфія, інтэрнэт і ўсемагчымыя публікацыі, у тым ліку кнігі. Я думаю, што дарэчы на дзяржаўным узроўні Беларусі і Расіі ствараць нейкае напаўненне нашай Саюзнай дзяржавы, якое магло б каардынаваць народы нашых дзвюх краін. Мы бралі б гэтыя неверагодныя гістарычныя факты і кансалідавана даводзілі б іх да аўдыторыі ў зручнай для яе форме. У пэўнай ступені мы гэтымі тэхналогіямі авалодалі. Нам засталося толькі аб'яднацца.

Анатоль Шаркоў: — Пастаянна ідзе знішчэнне памяці. Узяць хоць бы такія носьбіты памяці, як помнік або воінскае пахаванне. У Еўропе іх захавалася нямала. Але мы бачым, што адбываецца ў той жа Польшчы, дзе знеслі помнік Чарняхоўскаму. А ён, між іншым, разам са сваім войскам вызваляў гэтую краіну. Вядома, лепш прыбраць, а потым можна казаць, што хочаш. Помнікі пераносяць, прыдумаўшы зручную прычыну, маўляў, сабраць у адно месца, магчыма, каб потым у адным месцы і знішчыць. Я разумею, ёсць сітуацыі, калі астанкі салдат неабходна эксгумаваць, але ў такім выпадку перапахаваць іх трэба ў годным месцы. І калі мы гэтыя носьбіты памяці пусцім на самацёк, калі не будзем пра іх казаць, калі не створым кінастужкі, выстаўкі, кнігі, то ўсё страцім. І тут вельмі дарэчы аб'яднаць намаганні Беларусі і Расіі, іншых дзяржаў, якія аб'ектыўна ставяцца да гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Толькі сумеснымі намаганнямі можна нешта зрабіць у імя захавання памяці аб вайне, аб тым, што нам расказвалі нашы бацькі і дзяды.

Сяргей Азаронак: — Адным з захавальнікаў памяці з'яўляюцца музеі. І магчыма, неабходна таксама аб'яднаць намаганні ў працы над тым праектам, аб якім я раскажу. Музей ваеннай гісторыі Беларусі і фонд «Культурная спадчына і сучаснасць» стварылі выставу, сэнс якой наладзіць дыялог паміж дзецьмі вайны (юнгамі, сынамі палкоў, малалетнімі вязнямі і непаўналетнімі працаўнікамі тылу, якія ставілі скрыні, каб дацягнуцца да станка, на якім апрацоўвалі міны, што потым ішлі на фронт) і дзецьмі міра, якія прадстаўляюць сучаснае пакаленне. Гэты дыялог паміж дзецьмі вайны і тымі, хто не ведае аб вайне, але жыве ў арэоле памяці аб ёй, паказаны праз выставачны праект. Іх успаміны, думкі мы ўжо пачынаем змяшчаць у інтэрнэце. Сімвалічна, што гэтая выстава адкрылася не толькі ў Маладзечне, культурнай сталіцы Беларусі, а і ў Маскве, на ВДНГ. Мы таксама запісалі выказванні маленькіх масквічоў аб вайне. І цікава, што расійскія і беларускія дзеці кажуць адно і тое ж — слова ў слова. Таму вельмі важна, калі ваенная гісторыя Беларусі кансалідуецца з нашымі бліжэйшымі саюзнікамі і братамі.

Алена Калгіна: — Мы вельмі шмат кажам пра выхаванне падрастаючага пакалення. Але ў асноўным гаворым пра маладых. У той жа час больш старэйшае пакаленне таксама трэба выхоўваць і заклікаць да захавання памяці, бо калі мы будзем накіроўваць свае сілы толькі на дзяцей, а яны будуць вяртацца ў сем'і, дзе не шануюць традыцыі сваіх продкаў, уся праца не прынясе карысці.

Аляксандр Лугін: — Я лічу, што ў кожнай сям'і павінен быць куток, які б расказваў аб гераізме продкаў. Ды і 9 Мая трэба адзначаць як належыць, а 22 чэрвеня нагадваць, чаму мы лічым гэты дзень днём смутку і колькі людзей загінула ў той жудаснай вайне. Я зрабіў партрэты свайго дзеда і дзеда жонкі, размясціў іх на сваёй старонцы ў сацыяльных сетках з удзячнасцю. Мой дзед — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, партызан, ваяваў і ў фінскую. Дзякуй Богу, вярнуўся, нешта паспеў расказаць. Быў бы я больш дарослым, распытаў бы больш. Але і яны былі нешматслоўныя...

Мікалай Зямцоў: — Сапраўды, самая вялікая спадчына захоўваецца ў сем'ях. І нам трэба прад'явіць яе свету. Калі Сяргей Іванавіч паказаў лагатып з сімволікай краін-саюзніц, але без СССР, я не здзівіўся. Разумею, што гэта выстрал. Таму нам неабходны свае выстаўкі ў Еўропе, дзе будуць паказаны тыя сведчанні, якія патрэбны нам. І я спадзяюся, што, пачынаючы з наступнага года, сумесныя беларуска-расійскія выстаўкі пройдуць у Еўропе. Прычым ёсць магчымасць правесці іх з аншлагам. І гэта будзе да вялікага задавальнення той часткі Еўропы, якая захавала памяць, якая, як і мы, абураецца гэтым нахабным перайначваннем гісторыі. Такія людзі ў Еўропе яшчэ ёсць. Часцяком гэта нашчадкі воінаў антыгітлераўскай кааліцыі. Ім трэба падставіць плячо, даць глыток свежага паветра.

І беларуска-расійскія пляцоўкі маглі б стаць цэнтрам збору той часткі Еўропы, якая не хоча быць апранута ў шынель неафашызму.

Час прыйшоў. Мы палічылі, што каля 300 мільёнаў чалавек на прасторы Еўразіі з'яўляюцца нашчадкамі савецкіх салдат. Гэта наш не да канца ўсвядомлены рэсурс.

Анатоль Шаркоў: — Мне нярэдка даводзіцца выступіць за мяжой па тэме Вялікай Айчыннай вайны. І вельмі часта на такія мерапрыемствы запрашаюць людзей, якія або прытрымліваюцца агульнапрынятай у Еўропе лініі аспрэчвання Перамогі Савецкага Саюза ў вайне, або абсалютна некампетэнтныя ў тэме. Выступаючы і ў Гейдэльбергскім, і ў Саарландскім універсітэтах, і ў Сарбоне, я бачыў цікавасць еўрапейскай моладзі да аб'ектыўнай гісторыі.

Сяргей Азаронак: — Даводзілася неяк прысутнічаць на 3-м кангрэсе спаленых вёсак у Музеі Славацкага нацыянальнага паўстання. Вы б бачылі, якія бурныя дыскусіі адбываліся сярод моладзі. Але не гэта ўразіла. Аказваецца, сучасныя еўрапейскія гісторыкі не ведаюць, колькі беларускіх вёсак знішчылі фашысты і што 186 дагэтуль не адноўлены. Яны былі ў шоку, казалі, што такога быць не можа. Тым не менш пэўныя пляцоўкі праўды на Захадзе ёсць.

Алена Калгіна: — Таму трэба шукаць грамадскую арганізацыю за мяжой, у Еўропе, з якой можна абменьвацца вопытам, архіўнымі дакументамі, ствараць пэўныя аўтарытэтныя пляцоўкі, дзякуючы якім не толькі ў Беларусі і Расіі, а і ва ўсім свеце, будуць захоўваць памяць пра вайну і перадаваць яе будучым пакаленням.

Мікалай Зямцоў: — Мне б хацелася ў наступным годзе ўбачыць шэсце беларускіх нашчадкаў партызан. Партызанскі рух як вобраз грамадзянскага супраціўлення — своеасаблівы падарунак ад беларускіх партызан. Ён неацэнны і павінен быць прад'яўлены свету. Подзвіг беларускіх партызан непераўзыдзены. Беларусь — зямля лясоў, якая прадэманстравала свету татальнае супраціўленне ўсяго народа, які гатовы загінуць, але не быць скораным.

Сяргей Азаронак: — А ў нас ёсць і гістарычная нагода правесці парад партызан. Колькі краін рабіла гэта?

Аляксандр Лугін: — Калі казаць аб сумесных ваенна-патрыятычных акцыях Беларусі і Расіі. Упраўленне па ўвекавечанні памяці абаронцаў Айчыны і ахвяр войнаў Узброеных Сіл Беларусі і 52-гі асобны спецыялізаваны пошукавы батальён штогод праводзяць сумесныя пошукавыя работы на тэрыторыі нашай краіны. Летась, напрыклад, прадстаўнікі «Дабрачыннага ваенна-гістарычнага пошукавага клуба «Памяць і прымірэнне» Маскоўскай абласной грамадскай арганізацыі ўдзельнічалі ў пошукавых работах у Віцебскім раёне. У выніку паднялі 66 астанкаў загінуўшых у 1944 годзе чырвонаармейцаў, знайшлі адзін медальён, чатыры ўзнагароды — адпаведна ўстаноўлены імёны чатырох салдат. Сёлета яны працавалі ў Лёзненскім раёне і знайшлі 29 астанкаў салдат. Больш чым 10 гадоў з Чалябінскай вобласці да нас прыязджае пошукавы атрад «Уралец». Часта супрацоўнічаем з прадстаўнікамі пошукавых атрадаў Пензенскай і Ніжагародскай абласцей, Рэспублікі Татарстан. І гэта не адзіныя прыклады сумесных пошукавых работ.

Сяргей Азаронак: — Цяпер такі час, калі сыходзяць носьбіты гістарычнай памяці, удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны. Таму далейшы ўдар будзе наносіцца ўжо па свядомасці. Не будзе дзядулі або прадзядулі, які пасадзіць на калені свайго нашчадка і раскажа яму пра вайну (і гэта самая лепшая агітацыя). А мы ўжо не так гаворым пра вайну, як рабілі гэта ўдзельнікі падзей. Яны пераможцы, а мы спадчыннікі Перамогі.

А што такое Перамога? Гэта ж не матэрыяльная каштоўнасць. Гэта выснова розуму. Дастаткова памяняць у свядомасці гэтае паняцце, дэвальваваць, змяніць яго — і мы ўжо не спадчыннікі Перамогі.

Мікалай Зямцоў: — Таму трэба перастаць абурацца, а пачаць адточваць наш інструментарый, які павінен быць аўтарытэтным. Гісторыі, расказаныя ад першай асобы або членамі іх сем'яў, з'яўляюцца сведчаннямі, з якімі цяжка спрачацца. Асабліва калі іх сотні тысяч і нават мільёны. Мы ствараем той інструментарый, які дазволіць парыраваць усе гэтыя выпады. Тое, што іх будзе больш, ніколькі не сумняваюся. І тут мы спадзяёмся на дапамогу Беларусі — краіны, якая беражліва адносіцца да сваёй вялікай гісторыі.

kanyuta@zvіazda.by

Фота Яўгена ПЯСЕЦКАГА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».