Вы тут

Марат Жылінскі: «Жаданне быць разам — у падсвядомасці беларусаў»


Беларусы спрадвеку прымалі важныя рашэнні супольна. Гэта воляй-няволяй адбілася на нашай свядомасці і нават на генах, якія часта вызначаюць, што мы робім, як жывём і робім выбар. Думкамі пра тое, як мянялася разуменне калектыўнага нашым народам і якія формы яно набывала, падзяліўся Марат ЖЫЛІНСКІ, рэктар Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, член Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу па адукацыі, культуры і навуцы, кандыдат гістарычных навук, дацэнт.


— Марат Генадзьевіч, шмат гаворыцца пра тое, што Усебеларускі сход — новая форма, у якой увасоблена традыцыя прымаць рашэнні разам, супольна. Ці сапраўды яна ніколі не перарывалася?

— Адразу хачу сказаць, што мы, беларусы, нацыя калектыўнага кірунку, мы не індывідуалісты. Гэта звязана з нашай гісторыяй яшчэ са старажытных часоў. Я маю на ўвазе веча, якія адбываліся ў Кіеўскай, Наўгародскай, а таксама ў Полацкай Русі. Гэта сход дарослых мужчын горада, на якім вырашаліся пытанні вайны і міру, заключэння ваенных і гандлёвых дагавораў, саюзаў, у тым ліку шлюбных. Іншымі словамі — гэта форма калектыўнага прыняцця рашэнняў. У той час гэта быў акт дэмакратыі, у якім князь у мірны час меў права на слова на роўных з іншымі ўдзельнікамі веча. Падчас вайны ўлада цалкам пераходзіла ў рукі князя і яго дружыны.

У Вялікім Княстве Літоўскім былі сеймы, соймікі, рознага кшталту заканадаўчыя формы ўлады. Праўда, калі ўсходнеславянская традыцыя пайшла па шляху цэнтралізаванай улады ў асобе манарха, князя, цара, то на тэрыторыі ВКЛ, больш блізкай да Еўропы, наадварот, назіралася дэцэнтралізацыя ўлады. Падчас існавання Рэчы Паспалітай у яе сістэме існавала права «ліберум вета», якое дазваляла любому члену заканадаўчага органа не даваць згоду на пэўнае рашэнне. Трыста чалавек згодны, адзін не — і рашэнне не прынята. Гэта выключная форма дэмакратыі, якая паказала сябе неэфектыўнай і, на думку гісторыкаў, менавіта ў тым ліку і з-за яе Рэч Паспалітая развалілася.

— А што адбывалася ў часы, калі нашы землі належалі Расійскай імперыі?

— На жаль, беларускія землі знаходзяцца на разломе цывілізацый. На такім разломе знаходзіцца і Украіна. Прыбалтыйскія краіны больш набліжаны да еўрапейскай часткі. Гэта відаць і па тых палітычных рэаліях, якія пануюць сёння.

Калі беларускія землі сталі часткай Расійскай імперыі — Паўночна-Заходнім краем, нават у тых умовах беларусы ўжо маглі развівацца не толькі як народнасць, але і як народ. Таму гэты перыяд, я лічу, сыграў на руку фарміраванню беларускай нацыі. Паўночна-Заходні край ужо на пачатку мінулага стагоддзя пачаў фарміравацца як самабытная, спрадвечная тэрыторыя беларусаў.

Пасля былі спробы стварэння беларускай дзяржаўнасці ва ўмовах нямецкай акупацыі — так з'явілася Беларуская Народная Рэспубліка. Гэта этап у развіцці фарміравання дзяржаўнасці, але трэба прызнаць, што спроба стварэння рэспублікі была няўдалай. Ды і ўвогуле, пра якую дзяржаўнасць можна казаць ва ўмовах акупацыі? Затым панавала савецкая дзяржаўнасць. Яна трансфармавала калектыўную свядомасць беларусаў і ўвасобілася ў выглядзе Вярхоўных Саветаў БССР, прадстаўнікоў выканаўчай улады ў Саветах народных камісараў. У той час Беларусь перажыла вялікія ваенныя выпрабаванні ўласнай дзяржаўнасці. Але вопыт існавання пры савецкай уладзе даў нам, беларусам, магчымасць развіць новыя формы калектывізму, заснаваныя на ўласцівых для нашага народа традыцыях.

— А што тычыцца планаў на пяць гадоў, якія складаліся ў савецкі час?

— Яны мелі на ўвазе не проста пастаноўку задач, але парыванне масы людзей, народа, калектыву, дзяржавы ў дасягненні таго, дзеля чаго мы жывём. Я, напрыклад, жыву дзеля сваіх дзяцей. Не хачу, каб яны з'ехалі ў Еўропу ці Злучаныя Штаты Амерыкі. Хачу, каб яны жылі на зямлі сваіх продкаў і працавалі тут. Таму і працую тут, у Беларусі, каб маім дзецям, а потым і ўнукам, жылося лепей.

— І ўсё ж такі, на вашу думку, калі традыцыя калектывізму перапынялася?

— У 1990-я гады. Тады праблема заключалася ў тым, што нас разарвалі, раз'ядналі. 70 гадоў жылі ў адзінай краіне, пакутвалі разам падчас Вялікай Айчыннай вайны, пасля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС, а пасля аказаліся адзін аднаму непатрэбныя. Той час змяніў не нашу падсвядомасць, а генную структуру калектывізму: навучыў жорсткаму індывідуалізму, прагматычнай навуцы выжывання. Гэта здарылася не толькі з намі, але і з усімі жыхарамі былога СССР.

З'явіўся пробліск надзеі, калі пасля атрымання незалежнасці, нягледзячы на ўсе глабальныя змены не толькі ў краіне, але і ў свядомасці беларусаў, мы ўзяліся наш агульны «дом» латаць, дабудоўваць, аднаўляць. Па факце — ствараць новы. І самае галоўнае, што ў гэтым доме мы не ведаем, што такое кроў і вайна. Так, у нас не самыя высокія зарплаты; у сістэме кіравання, як і ў любой іншай сістэме, ёсць непаладкі, але мы жывём у нашым агульным доме ў міры і спакоі.

Самае галоўнае ў нашай краіне — гэта чалавек. Але часам мы надта бесклапотныя, мы не бачым, як на зямлі нашых суседзяў гарыць агонь і разрываюцца бомбы. У савецкі час быў лозунг: «Людзі, будзьце пільнымі!» А я дадаў бы, што і адзінымі. Бо паасобку нас разарвуць. Мэта Усебеларускага сходу не столькі ў абмеркаванні сацыяльна-эканамічных паказчыкаў, колькі ў пасыле ўлады да народа, што мы павінны быць разам. Інакш праз стагоддзе нас будуць вывучаць па летапісах як памерлы народ. Ідэі еднасці прытрымліваюцца і тыя, хто не згодны з палітыкай дзейнай улады.

— Ёсць погляд, што Усебеларускі сход — форма застылая, не адпаведная часу.

— Не ва ўсіх краінах свету ўлада ініцыюе размову з прадстаўнікамі народа. У нас ёсць Пасланне Прэзідэнта, звернутае да народа і заканадаўчай улады. Але ўлада ўсё ж такі бярэ на сябе абавязацельства размовы з прадстаўнікамі народа, каб сказаць адкрыта: што дасягнута, а што не, чаму так адбылося. І каб людзі дакладна разумелі, куды далей рухаецца краіна, а пасля перадалі гэта сваім калектывам. Улада бярэ на сябе абавязак казаць не толькі пра добрае, але і пра тое, што не атрымалася, і тлумачыць, чаму так выйшла, дае справаздачу аб зробленым. Усебеларускі сход — гэта акт еднасці ўлады і народа, усіх нас — грамадзян нашай роднай Беларусі!

pustavit@zviazda.by

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».