Сёлета мы адзначаем 90-годдзе з дня нараджэння Барыса Аракчэева, выдатнага жывапісца, заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі і ўладальніка ордэна Францыска Скарыны. Спадчынай мастака апякуецца яго малодшая дачка Аксана, таксама мастачка, графік. І па традыцыі штогод, акурат да дня нараджэння бацькі, яна ладзіць іх супольны вернісаж. Так, да 26 красавіка ў музеі Янкі Купалы працуе выстаўка Барыса і Аксаны Аракчэевых «Плывуць леты, нібы рэкі...».
Карэспандэнт «Звязды» завітала ў майстэрню Аксаны Барысаўны, дзе мы пагутарылі пра лёс творчай спадчыны Барыса Аракчэева, прыгадалі адметныя рысы асобы мастака і раскрылі некаторыя сакрэты гэтай незвычайнай творчай дынастыі.
Майстэрня і атмасфера
Сёння Аксана Аракчэева працуе ў той жа майстэрні, дзе шмат гадоў правёў і яе бацька. Лёс склаўся так, што мастак атрымаў гэтае памяшканне акурат у той жа год, калі нарадзілася самая малодшая дачка, Аксана. Гэта было двайное шчасце для сям'і.
— Спачатку ён працаваў яшчэ з двума сябрамі-мастакамі, а ўжо ў 1970 годзе ад Саюза мастакоў усе атрымалі свае майстэрні, а тата застаўся тут, — дзеліцца ўспамінамі Аксана Барысаўна. — Так атрымалася, што ўсё наша з сёстрамі дзяцінства — у сям'і тры дачкі, і ўсе мастачкі — прайшло тут. Калі вучыліся, забягалі да таты то па фарбы, то па паперу ці проста параіцца. Рыхтавалі хатнія творчыя заданні. Нашы дзеці таксама тут працавалі. Яны амаль усе мастакі, толькі мой сын вырашыў стаць музыкантам.
Цікава, што цягам дваццаці гадоў тата з дачкой працавалі разам у адной майстэрні. Кожны тут меў сваё месца, свой закуток.
— Некаторыя мастакі кажуць, што не могуць працаваць побач з іншымі, бо ўвесь час узнікаюць сваркі, але мы з татам сябравалі і ніколі не сварыліся, — усміхаецца мастачка. — Праз тоненькую сценку я чула, як тата маляваў, шоргаў пэндзлем па палатне. Так утульна было, як у дзяцінстве. Ужо тры гады прайшло, як тата пайшоў у лепшы свет. Я прыходжу сюды і адчуваю, як яго не хапае, але здаецца, што ён зараз прыйдзе. Я яго чакаю. Таму тут усё засталося так, як было пры ім.
Бацька і настаўнік
У першай палове дня Барыс Аракчэеў выкладаў у Тэатральна-мастацкім інстытуце (сёння Акадэмія мастацтваў), потым да ночы працаваў у майстэрні. А якім настаўнікам ён быў?
— Гэта быў вельмі добры чалавек, вельмі далікатны. Калі хацеў нешта параіць, заўсёды прасіў прабачэння, — расказвае Аксана. — Мне ніякіх заўваг па творах не рабіў, толькі раіў, калі сама пыталася. Але часцей я камандавала, і тата пагаджаўся з маімі прапановамі. Бацька — мой першы настаўнік, але не ў тым, як і што маляваць: гэта рабілі выкладчыкі ў вучылішчы і інстытуце. Ён жа быў выдатным прыкладам. Заўсёды ў працы, старанны і апантаны творчасцю. Ён лічыў, што праца — гэта самае галоўнае. У таты часта пыталіся, калі яго наведвае муза, натхненне? Ён адказваў: натхненне недзе тут, ты працуй, тады яно падкажа. Калі ж будзеш проста чакаць — нічога не атрымаецца. Ён быў вельмі сціплы чалавек, ніякія пасады і званні яго не хвалявалі. Толькі мастацтва, толькі праца. Маляваў на ўсім, што траплялася пад руку, нават дзверцах ад кухонных шафак. Да сваіх работ ён ставіўся не вельмі пільна, але маляваннем быў проста апантаны.
Магчыма, гэты яркі прыклад натхніў і ўсіх дачок Барыса Уладзіміравіча таксама стаць працавітымі мастакамі. Самая старэйшая дачка, Алена, выкладае ў мастацкім каледжы імя Глебава, а Марына, сярэдняя, — у Мінскім дзяржаўным каледжы мастацтваў.
— Я лічу, што Алена — самая таленавітая з нас. Яна цудоўная партрэтыстка. Але цяпер прысвяціла сябе выхаванню сына: ён паступіў у Акадэмію мастацтваў, сястра мае выдатны настаўніцкі талент, — дзеліцца Аксана. — Дарэчы, Алена спачатку вучылася ў музычнай школе і збіралася паступаць у кансерваторыю. Але, гледзячы на нас, нашу апантанасць маляваннем, таксама вырашыла стаць мастачкай. Цэлы год сама сабе ставіла нацюрморты, цягала нашы фарбы, працавала. Усё ж такі стала мастаком.
Муза і падтрымка
Калі пытаюся пра ролю маці Аксаны і жонкі Барыса Уладзіміравіча ў яго жыцці і творчасці, мастачка адразу ж паказвае партрэт на сцяне:
— Гэта партрэт нашай мамы, Галіны Ягораўны, зроблены татам у 1956 годзе, калі яны толькі пажаніліся, — тлумачыць спадарыня Аксана. — Мама родам з маленькай беларускай вёсачкі Гара, што на Чашніччыне. Яна распавядала, што калі была маленькая, то мела мару жыць у горадзе, у кватэры, дзе ўсе сцены былі б у карцінах. Так і атрымалася. Мама вельмі любіла вучыцца, вучылася ў Маскве, працавала ў Оперным тэатры загадчыцай касцюмернага цэха. Але ў 6 гадоў я цяжка захварэла, і мама, каб больш часу са мной праводзіць, стала настаўніцай працы.
Роля жонкі ў творчасці Барыса Аракчэева, хоць і не такая заўважная звонку, але вельмі значная. Яна прысвяціла сябе сям'і, была і натхненнем для мужа, і выдатнай гаспадыняй. Шмат абавязкаў выконвала, каб мастак мог спакойна працаваць.
— Падтрымка жонкі, сям'і вельмі важная для творцы, — дадае мастачка. — Я ведаю шмат прыкладаў, калі адсутнасць разумення з боку блізкіх вельмі негатыўна адбівалася на творчым лёсе мастакоў.
Галерэя і памяць
Сёння Аксана шмат сіл і працы ўкладае ў тое, каб памяць пра яе бацьку жыла. Так, летась у Крупках адкрыта галерэя імя Барыса Аракчэева. Пакуль гэта невялічкае памяшканне ў мясцовым Палацы культуры, але сям'я спадзяецца, што з цягам часу пад галерэю атрымае новы будынак.
— У нашай майстэрні — вялікая скарбніца татавых работ. Але нельга сцвярджаць, што іх няма ў музеях краіны, — кажа Аксана. — Карціны таты захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі, Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва, Музеі гісторыі Мінска. Ва ўсіх музеях і галерэях Беларусі татавы работы таксама ёсць. Ён шмат працаваў і пакінуў сапраўды вялікую спадчыну.
Таму кожны раз, плануючы чарговую выстаўку работ Барыса Аракчэева, яго дачка рыхтуе для паказу новыя і новыя работы бацькі, каб упершыню прадставіць іх публіцы. Вось і на выстаўцы, што цяпер праходзіць у Купалаўскім музеі, можна пабачыць рарытэты. Гэта перадусім чарцяжы мастака.
— У той час, калі тата заканчваў мастацкае вучылішча, выпускнікі атрымлівалі дыплом па дзвюх спецыяльнасцях: «чарчэнне» і «жывапіснае палатно», — тлумачыць Аксана. — Фарміраванне таты як мастака пачалося менавіта з чарцяжа. Падчас службы ў войску ён пісаў плакаты, чарціў карты. І ў сямейным архіве захаваліся яго работы 1952 года. Гэта проста ідэальныя чарцяжы! Час ад часу я вымаю з запаснікаў невядомыя работы таты, аздабляю іх рамамі і выстаўляю. Іх вельмі-вельмі шмат, таму аматараў творчасці Барыса Аракчэева яшчэ чакае мноства адкрыццяў.
У юбілейны год Барыса Аракчэева яго сям'я ладзіць многа выставачных праектаў. Ужо прайшла выстаўка ў Магілёве, а ў Крупках гэтымі днямі дэманструюцца пленэрныя работы Барыса Аракчэева і яго вучняў «Калі прырода — твой настаўнік». Наперадзе яшчэ шмат праектаў: гэта і выстаўка работ яраслаўскага цыкла, калі Барыс Аракчэеў быў у Яраслаўлі падчас святкавання 100-годдзя Максіма Багдановіча, і праект «Мінск Барыса Аракчэева», што рыхтуецца ў Музеі горада Мінска.
Але ў планах Аксаны — яшчэ адна задумка, кніжная. Яна дзеліцца:
— У нас з пісьменніцай Аленай Масла ёсць ідэя пад адной вокладкай сабраць успаміны татавых сяброў, тых, хто яго ведаў, змясціць у гэтым выданні архіўныя фотаздымкі і выявы. Мы збіраем матэрыялы па музеях, па тых мясцінах, дзе тата бываў на пленэрах, шукаем навуковыя працы па яго настаўніцка-педагагічнай дзейнасці. Думаецца, атрымаецца проста незвычайнае і цікавае выданне, дзе будуць прадстаўлены ўсе перыяды творчасці мастака.
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
