Вайна, якая па маштабе, жорсткасці, людскіх ахвярах і матэрыяльных выдатках не мела сабе роўных, нарэшце скончылася. Але жыццё нядоўга было спакойным. Ваенныя канфлікты пачалі разгарацца то ў адной, то ў другой частцы свету. Уцягнуты ў іх былі і савецкія грамадзяне, у тым ліку беларусы.
У сённяшняга пакалення нашых суайчыннікаў не менш адказныя задачы. Працягваючы баявыя традыцыі нашчадкаў Вялікай Перамогі, прадстаўнікі сілавых структур стаяць на варце нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.
Карэйскі канфлікт
Тэму «Лакальныя канфлікты і войны» раскрываюць фотаздымкі і прадметы, якія перадалі музею непасрэдныя ўдзельнікі баявых дзеянняў і іх сваякі. Прадстаўленыя экспанаты распавядаюць пра подзвігі нашых суайчыннікаў у ходзе пасляваенных узброеных канфліктаў.
Адным з першых сур'ёзных выпрабаванняў пасля Другой сусветнай стала вайна ў Карэі, якая доўжылася з 1950 па 1953 год. Удзельнікі баявых дзеянняў у гэтай краіне прыраўнаваны да ветэранаў Вялікай Айчыннай. Праўда, падчас узброенага канфлікту пра гэта маглі ведаць лічаныя людзі: карэйская кампанія не афішавалася. Савецкі Саюз аказваў інтэрнацыянальную дапамогу ў барацьбе карэйскага народа за сваю незалежнасць.
На фотаздымках — нашы землякі, якія за подзвігі, здзейсненыя на тэрыторыі Карэі, сталі Героямі Савецкага Саюза. Падпалкоўнік Леў Шчукін і старшы лейтэнант Яўген Стэльмах — лётчыкі-ветэраны яшчэ Вялікай Айчыннай вайны. Нямала баявых вылетаў падчас Другой сусветнай зрабіў і падпалкоўнік Мікалай Дрозд. Яго медалі, атрыманыя ад кітайскага ўрада за падрыхтоўку кітайскіх лётчыкаў, — у экспазіцыі. Дарэчы, па колькасці збітых самалётаў праціўніка падчас Карэйскай вайны савецкія лётчыкі займаюць тры верхнія радкі, за імі — амерыканцы. Ганаровае трэцяе месца належыць беларусу — Льву Шчукіну.
Вайна ў В'етнаме
У 1961–1974 гадах савецкія ваенныя саветнікі і спецыялісты ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях у В'етнаме. Аб падзеях тых гадоў сведчаць фотаздымкі і фрагменты збітых амерыканскіх самалётаў, дакументы ўдзельніка баявых дзеянняў Дзмітрыя Салашэнкі — пасведчанне аб уручэнні яму медаля «Згуртаванасць для перамогі над агрэсарамі». Тут жа захоўваюцца аскепкі касетных авіяцыйных бомбаў тыпу «апельсін» і «ананас», якія прымяняліся амерыканскімі ваенна-паветранымі сіламі ў В'етнаме. Алюмініевая расчоска ў форме савецкага знішчальніка належала ўдзельніку тых падзей Льву Шчукіну.
Ангольскае супрацьстаянне
Практычна 27 гадоў ішла грамадзянская вайна ў Анголе. У баявых дзеяннях, распачатых у 1975-м, удзельнічалі і савецкія саветнікі. Толькі нашых суайчыннікаў — афіцэраў і салдат тэрміновай службы — налічвалася прыкладна 160 чалавек. Сярод беларусаў, якія пабывалі ў Анголе, у асноўным былі ваенныя перакладчыкі — выпускнікі Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў і Ваеннага інстытута замежных моў Мінабароны СССР.
З шасці савецкіх генералаў, якія ў розныя гады ў Анголе займалі пасаду галоўнага ваеннага саветніка пры міністры абароны, былі два выхадцы з Беларусі.
Імёны ўдзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны генерал-лейтэнантаў Ільі Панамарэнкі і Васіля Шахновіча доўгі час знаходзіліся ў цені: аб удзеле савецкіх ваенных дарадцаў і спецыялістаў у грамадзянскай вайне ўголас не казалі.
Савецкія ваенныя саветнікі і спецыялісты не мелі пры сабе ніякіх дакументаў, насілі ангольскую ваенную форму: праўда, без знакаў адрознення. Тая, што захоўваецца ў экспазіцыі, належала саветніку пры камандуючым Усходнім фронтам ангольскай арміі, палкоўніку ў адстаўцы Уладзіміру Аванэсаву.
Асобнае месца ў экспазіцыі займае агітацыйная прадукцыя. Шматлікія лістоўкі мелі вялікую сілу: вялася ідэалагічная барацьба паміж дзвюма сістэмамі — сацыялізмам і капіталізмам. Ва ўмовах Анголы гэтая барацьба трансфармавалася ў разлютаванае ваеннае і ідэалагічнае проціборства паміж урадавай арміяй і ўзброенымі атрадамі УНІТА. Адзін з удзельнікаў баявых дзеянняў у Анголе перадаў у музей спецыяльны сшытак унітаўскага афіцэра-артылерыста, захоплены ў якасці трафея падчас баявой аперацыі на поўдні краіны. Эксклюзіўны канспект у падрабязнасцях расказвае, якім чынам падрыхтаваць такога спецыяліста.
І сёння дакладна невядома, колькі чалавек з савецкага кантынгенту загінула ў Анголе. Паводле расійскага Саюза ветэранаў Анголы, каля 80 ваеннаслужачых і грамадзянскіх спецыялістаў з ліку савецкіх грамадзян (за перыяд з 1975 па 1992 год). Сярод беларусаў забітымі афіцыйна лічацца двое вайскоўцаў. Але ахвяр магло быць значна больш. І не толькі з прычыны баявых дзеянняў. На працягласць жыцця ўплываў і трапічны клімат, і характэрныя для яго захворванні.
Вайна на знясіленне
Араба-ізраільскія войны таксама сталі пляцоўкай, на якой зноў сутыкнуліся геапалітычныя інтарэсы дзвюх супердзяржаў: Савецкага Саюза і Злучаных Штатаў Амерыкі. Пра адну з гэтых войнаў, так званую Вайну на знясіленне 1967—1970 гадоў, расказваюць фотаздымкі савецкіх баявых разлікаў зенітна-ракетных комплексаў, якія неслі абарону Асуанскай плаціны. У Егіпце знаходзілася немалая група савецкіх ваенных саветнікаў — спецыялістаў войскаў супрацьпаветранай абароны.
У экспазіцыі прадстаўлены фотаздымкі і асабістыя рэчы начальніка палітаддзела 85-й зенітна-ракетнай брыгады супрацьпаветранай абароны Мікалая Стралецкага, Іосіфа Круглікава і многіх іншых воінаў-інтэрнацыяналістаў, якія пабывалі ў Егіпце. Увогуле ў розныя гады ў паўночнаафрыканскай краіне праходзіла службу каля тысячы нашых землякоў.
Карыбскі крызіс
У параўнанні з іншымі канфліктамі, Карыбскі крызіс атрымаўся амаль бяскроўным. Аднак па напружанасці пераўзышоў усе разам узятыя. Свет літаральна стаяў на парозе новай вайны — ядзернай.
У экспазіцыі — макет дызельнай падводнай лодкі «Сом». Такія субмарыны ўдзельнічалі ў аперацыі «Кама», якая праводзілася ў межах стратэгічнай аперацыі «Анадыр» па размяшчэнні савецкіх ядзерных ракет на Кубе ў красавіку 1962 года. Макет у музей перадаў ураджэнец Капыльскага раёна Мінскай вобласці, капітан 1-га рангу ў адстаўцы Міхаіл Мароз. Быўшы памочнікам камандзіра падлодкі па палітчастцы, Міхаіл Мікалаевіч удзельнічаў у паходзе эскадры падводных лодак да берагоў Кубы.
Трагедыя Афганістана
Падчас дзесяцігадовай вайны ў Афганістане загінуў 771 ураджэнец Беларусі, 12 зніклі без звестак. Прозвішчы ўсіх удзельнікаў баявых дзеянняў змешчаны ў электроннай кнізе памяці воінаў-інтэрнацыяналістаў.
У музеі захоўваюцца асабістыя рэчы, абмундзіраванне, узнагароды, фотаздымкі і лісты вайскоўцаў, узоры зброі, супрацьпяхотных мін замежнай вытворчасці, шматлікія трафеі, захопленыя ў маджахедаў. Не пакідаюць абыякавымі лісты сем'ям Дзмітрыя Манкевіча і Ігара Кароткага, у якіх бацькі даведаліся аб смерці іх сыноў.
Кніга французскага пісьменніка Барыса Віяна «Пена дзён» нагадвае аб трагедыі, якая 19 красавіка 1984 года здарылася ў небе над Афганістанам. Маджахеды збілі савецкі ваенна-транспартны самалёт «Іл-76». Згаданая кніга праз год была знойдзена сярод абломкаў самалёта. Мяркуецца, гэта быў адзін з тых камсамольскіх падарункаў, якія адпраўлялі ў вайсковыя часці.
Героі Афгана
Воіны 103-й гвардзейскай паветрана-дэсантнай дывізіі першымі ўвайшлі на тэрыторыю Афганістана. Салдаты прабылі там амаль увесь перыяд баявых дзеянняў. На рахунку дывізіі — 8 Герояў Савецкага Саюза, чатыры з якіх — нашы землякі. Навечна залічаны ў асабовы склад славутага злучэння Васіль Шчарбакоў, Васіль Піменаў, Андрэй Мельнікаў і Мікалай Чэпік.
Герой Савецкага Саюза камандзір верталётнай эскадрыллі Васіль Шчарбакоў здзейсніў 318 баявых вылетаў. У адной з аперацый ён ажыццявіў пасадку пад агнём праціўніка, падабраў экіпаж збітага верталёта і вывез сваіх таварышаў з поля бою.
Больш як 35 баявых аперацый падчас афганскай кампаніі правёў камандзір батальёна 345-га гвардзейскага асобнага парашутна-дэсантнага палка маёр Васіль Піменаў. Будучы Герой Савецкага Саюза падчас адной з аперацый захапіў караван з лазурытам. Кошт здабычы на той час складаў 2,5 мільёна долараў. За савецкіх салдат і афіцэраў, знішчаную баявую тэхніку душманам плацілі каштоўнымі камянямі, у тым ліку лазурытам. Напрыклад, лідар таджыкскай групоўкі Ахмад Шах Масуд, які кантраляваў даліну ракі Панджшэр, мог расплачвацца рубінамі і ізумрудамі, якіх там было процьма.
У баях у Афганістане вызначыўся і кулямётчык гвардыі радавы Андрэй Мельнікаў, які ў няроўнай сутычцы з маджахедамі адстрэльваўся да апошняга патрона. Вось што пра магіляўчаніна пісалі яго таварышы: «Калі з мёртвага героя знялі бронекамізэльку, то здзіўляліся, як ён заставаўся жывым. Мяркуючы па раненнях, Андрэй павінен быў памерці яшчэ некалькі гадзін таму. Пласціны ад бронекамізэлькі былі ўціснуты ў яго цела выбуховымі хвалямі».
Яшчэ адзін герой той вайны — Мікалай Чэпік. Падчас аднаго з палявых выхадаў гвардыі старшы сяржант, намеснік камандзіра ўзвода трапіў з двума таварышамі ў засаду. Адстрэльваліся. Калі боепрыпасы скончыліся і два яго таварышы загінулі, Мікалай падарваў сябе і трыццаць двух маджахедаў супрацьпяхотнай мінай.
У сакавіку 1987 года ў Афганістане гераічна загінуў і камандзір разведвальнага батальёна маёр Аляксандр Плаціцын. Фотаздымкі, а таксама палявая форма афіцэра захоўваюцца ў музеі.
На варце міру
Другая частка экспазіцыі паказвае значную ролю Прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі ў рэфармаванні і развіцці Узброеных Сіл, надзейным забеспячэнні абараназдольнасці нашай краіны, падтрыманні міру, стабільнасці і бяспекі.
Шэраг экспанатаў і фотадакументаў распавядае аб працы па ўвекавечванні памяці загінулых у гады Вялікай Айчыннай вайны, клопаце дзяржавы аб ветэранах, аб дзейнасці сучасных сілавых структур. Узоры формы ратавальніка, ваеннаслужачага Ваенна-паветраных сіл, супрацоўніка мытні і пагранічніка асабліва вабяць юных наведвальнікаў экспазіцыі. Не меншую цікавасць выклікаюць і макеты ваенных самалётаў, якія стаяць на ўзбраенні беларускай арміі.
Экспазіцыя знаёміць і з навучальнымі ўстановамі Беларусі, дзе можна атрымаць ваенную адукацыю. Тут жа можна даведацца і пра адметных курсантаў. Навечна залічаны ў спісы асабовага складу 1-га ўзвода 2-га курса агульнавайсковага факультэта Ваеннай акадэміі Дзмітрый Гвішыяні.
Вяртаючыся з водпуску ў ноч з 28 на 29 жніўня 1999 года на цягніку ў Мінск, юнак разам са сваімі сакурснікамі дапамагаў тушыць полымя, якое раптоўна ахапіла цеплавоз. З моцнымі апёкамі Дзмітрый быў дастаўлены ў 432-гі галоўны ваенны клінічны шпіталь, але ўрачы не змаглі захаваць хлопцу жыццё. За выключную адвагу і асабістую мужнасць, праяўленыя пры ратаванні людзей падчас пажару, курсант быў пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам «За асабістую мужнасць». Курсанцкія пагоны і заліковая кніжка героя, а таксама медаль, які выдаецца ўдзельнікам міжнароднага турніру па ушу імя Гвішыяні, — у экспазіцыі.
Герой Ваенна-паветраных сіл і войск супрацьпаветранай абароны сучасных Узброеных Сіл нашай краіны — Уладзімір Карват. Славуты лётчык з'яўляецца і першым Героем Беларусі.
Гэтага высокага звання ён быў удастоены пасмяротна: пры выкананні вучэбна-трэніровачнага палёту адвёў самалёт, які падаў, ад населенага пункта.
* * *
І ў мірны час ёсць месца подзвігам. Сёння іх здзяйсняюць дзеці, унукі і ўжо праўнукі салдат Вялікай Айчыннай вайны. Нашчадкі пераможцаў годна працягваюць традыцыі сваіх продкаў, бо, як ніхто, ведаюць, што самае дарагое на зямлі — гэта мір. Больш падрабязна пра яго значэнне і цану мы пагаворым наступны раз — ужо апошні ў межах гэтага праекта.
Міхаіл ПАВАЛЯЕЎ, загадчык сектара гісторыі пасляваенных узброеных канфліктаў аддзела ваенна-франтавой гісторыі Белдзяржмузея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.
Фота Аляксандра ШАБЛЮКА
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
