Ідэя навукоўцаў даследаваць берагі Заходняй Дзвіны перад тым, як іх затопяць у выніку будаўніцтва ГЭС, мае шанц атрымаць міжнародную падтрымку
Нагадаю, «Звязда» першай паведаміла пра тое, што энтузіясты хочуць зрабіць падрабязны вопіс таго, што акажацца пад вадой. Каб унікальныя здымкі сучаснай ракі захаваць для гісторыі, яны паўтораць даследаванне краязнаўцы дарэвалюцыйных часоў Аляксея Сапунова, які атрымаў вядомасць дзякуючы сваёй працы, прысвечанай Заходняй Дзвіне і наваколлям. Нядаўна падтрымку энтузіястам паабяцалі кіраўнікі праекта «Жывая гісторыя майго краю», які фінансуецца пры ўдзеле Еўрапейскага саюза.
А ці існаваў знакаміты шлях?
Не ўсе гісторыкі пагаджаюцца з існаваннем знакамітага воднага шляху «з варагаў у грэкі», частка якога праходзіла па Заходняй Дзвіне. Кажуць, што былі іншыя шляхі — больш зручныя і параўнальна кароткія. Іх існаванне пацвярджаюць розныя крыніцы, чаго нельга сказаць пра згаданы ў летапісе толькі аднойчы шлях «з варагаў у грэкі».
— Пра рэальнае існаванне шляху «з варагаў у грэкі» многія навукоўцы спрачаюцца. Таму што яго апісанне ў летапісе не зусім дакладнае: пачынаецца на Дняпры і ідзе па Волхаве. Але Дзвіна пры гэтым не згадваецца? Хаця абмінуць яе нельга. У ранніх крыніцах няма ніякіх згадак пра выкарыстанне самой Заходняй Дзвіны для плавання да Балтыкі. Тым не менш пра тое, што гэты шлях мог выкарыстоўвацца, сведчаць, напрыклад, знаходкі скарбаў таго перыяду, якія сустракаюцца ўздоўж Дзвіны. На жаль, менш вядомы на Беларусі Волжскі гандлёвы шлях, адно з адгалінаванняў якога таксама праходзіла і праз тэрыторыю сучаснай Віцебшчыны, — расказвае Дзяніс Юрчак, намеснік дэкана па вучэбнай рабоце гістарычнага факультэта Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава.
Мы сустрэліся з Дзянісам Валер'евічам у Віцебскім раёне, недалёка ад месца, дзе будуецца ГЭС. Зразумела, што ў выніку запуску каскада ГЭС на адной з самых галоўных рэк Еўропы рэчышча назаўсёды зменіцца. Удзельнікі ж экспедыцыі гатовы супаставіць гістарычныя і геаграфічныя звесткі, зрабіць фота- і відэаздымку значных прыродных і гістарычных аб'ектаў. Гэта дасць унікальную магчымасць сабраць найбагацейшы матэрыял краязнаўчага характару і захаваць для будучых пакаленняў сучаснае аблічча Заходняй Дзвіны.
— Па ўчастку ракі, дзе цяпер будуецца ГЭС, падарожнічалі здаўна. Праўда, тут Заходняя Дзвіна мае парогі, што было небяспечна для тых, хто рухаўся па вадзе. І было нямала прыкладаў, калі караблі разбіваліся аб іх. Летась сам на Касплі сеў на мель пасярэдзіне ракі, калі плыў на гумавай лодцы. Аказалася, што глыбіня — 15 сантыметраў — максімум. Таму гандлёвыя шляхі ў перыяд нізкай вады, хутчэй за ўсё, не выкарыстоўваліся, — працягвае гісторык.
Паводле яго слоў, у мінулым менавіта водныя шляхі былі, як бы цяпер сказалі, трасамі міжнароднага прызначэння. Карысталіся імі і зімой: ездзілі на санях. Хадзілі і ўздоўж рэк, таму што берагі, на якіх не расце лес, вельмі зручныя для перасоўвання.
Вядома, водныя шляхі былі часта небяспечнымі: гандляроў рабавалі зладзеі...
— Мы з маім калегай Мікалаем Піваварам, кандыдатам гістарычных навук, дацэнтам, ужо зрабілі заяўку для падтрымкі рэалізацыі нашага праекта. Прычым рэалізаваць яго трэба своечасова. Да 2020 года на Віцебшчыне запланавана будаўніцтва чатырох ГЭС. Тую Заходнюю Дзвіну, якая ёсць сёння, згубім назаўсёды. Калі будзе створана вадасховішча, гэтых славутых парогаў, многіх выспаў і валуноў, якія падрабязна апісаў Сапуноў, больш не будзе, бо яны апынуцца пад вадой. Пакуль што ёсць магчымасць паўтарыць даследчы шлях Сапунова і зафіксаваць тое, што ёсць — сабраць дакументы для стварэння віртуальнага (а мо і не віртуальнага) музея ракі. Гэта, думаю, патрэбна і Віцебскаму раёну, кіраўніцтва якога працуе над тым, каб прыязджала больш турыстаў, — дзеліцца планамі Дзяніс Юрчак.
Гісторыя ў 3D-фармаце
Старажытнасць у фармаце 3D — у гэтым кірунку ўжо многае зроблена студэнтамі Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава. Яны распрацоўваюць унікальны праект.
Ужо сёння на маніторы камп'ютара можна ўбачыць, што ўяўляла сабой балцкае гарадзішча на месцы сучаснага Віцебска ў старажытнасці. У хуткім часе, калі праект атрымае падтрымку, карыстальнікі інтэрнэту змогуць літаральна «пахадзіць» на першых пасяленнях на тэрыторыі сучаснай Беларусі, апынуцца ў гасцях у далёкіх продкаў, адправіцца ў харчэўню, убачыць штурм замка і многае іншае.
Працу студэнтаў можна выкарыстоўваць і ў выглядзе захапляльнай гульні. Тыя, хто цікавіцца гісторыяй, змогуць выбраць у якасці героя аднаго з жыхароў Прыдзвіння мінулага і кіраваць ім, напрыклад, у баях.
Праўда, рэалізуюць праект пакуль што на голым энтузіязме. Калі будуць прапановы, студэнты змогуць адрадзіць мінулае не толькі Віцебска, але і іншых населеных пунктаў Беларусі. Пры гэтым будзе гарантавана максімальная набліжанасць да мінулага нават у дробязях. Віртуальная «машына часу» дакладна з навуковага пункту гледжання. Пры яе дапамозе вывучэнне гісторыі стане захапляльнай і нескладанай нават для дзяцей.
Да таго ж «віртуальная старажытнасць» — безумоўна, добры спосаб рэкламаваць турыстычны патэнцыял Віцебшчыны. Студэнцкая ініцыятыва можа быць запатрабавана і ў якасці камерцыйнай рэкламы вытворцаў рэгіёна.
Аляксандр ПУКШАНСКІ.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».