Ма­ні­пу­лі­руй... Але не мной

Ня­рэд­ка мы су­ты­ка­ем­ся з тым, што ін­шыя лю­дзі жа­да­юць кі­ра­ваць на­шы­мі па­во­дзі­на­мі. У псі­ха­ло­гіі та­кое кі­ра­ван­не на­зы­ва­ец­ца ма­ні­пу­ля­цы­яй. Ці мож­на ад гэ­та­га аба­ра­ніц­ца?

— Пер­шым дзе­ян­нем у псі­ха­ла­гіч­най аба­ро­не з'яў­ля­ец­ца ўсве­дам­лен­не са­мо­га фак­ту ма­ні­пу­ля­цыі, — ка­жа ўрач-псі­ха­тэ­ра­пеўт Мінск­ага га­рад­ско­га клі­ніч­на­га псі­хі­ят­рыч­на­га дыс­пан­се­ра Але­на ДРА­ВІ­ЦА. — Ка­лі вы спра­бу­е­це «рас­шыф­ра­ваць» чу­жыя па­во­дзі­ны, ары­ен­туй­це­ся на свае ад­чу­ван­ні! Пад­ма­нуць ро­зум мож­на, а вось пад­свя­до­масць — амаль не­маг­чы­ма. Да­пус­цім, вы не хо­ча­це вы­кон­ваць ней­кія дзе­ян­ні, але вы­му­ша­ны іх вы­кон­ваць, та­му што іна­чай гэ­та бу­дзе «ня­ём­ка», «эга­іс­тыч­на», «па-хам­ску», «не­пры­го­жа» і г.д. Сло­вам, вы бу­дзе­це вы­гля­даць у дрэн­ным све­це і не апраў­да­е­це да­вер. Та­кім чы­нам вы пад­сіл­коў­ва­е­це кан­флікт унут­ры сва­ёй асо­бы: «Хі­ба я ма­гу быць та­кім?».

Па­куль мы не ўсве­дам­ля­ем ма­ні­пу­ля­тыў­насць, мы не пры­маем аба­рон­чых дзе­ян­няў. Ба­за­выя аба­рон­чыя ме­ха­ніз­мы маў­чаць. Са­мым ста­ра­жыт­ным спо­са­бам аба­ро­ны вар­та пры­знаць уцё­кі. Сле­дам за імі — за­мі­ра­нне і ха­ван­не ва ўкрыц­ці. І толь­кі пас­ля — су­стрэч­ны на­пад на агрэ­са­ра, імк­нен­не паў­плы­ваць на яго па­во­дзі­ны.

Ад­нак ёсць і па­сіў­ная аба­ро­на. Са­мы бяс­печ­ны спо­саб аба­ра­ніц­ца ад ма­ні­пу­ля­цыі. Яго мож­на пры­мя­няць ва ўмо­вах не­да­хопу ча­су, ка­лі не­вя­до­ма, што ра­біць, і да та­го ж не хо­чац­ца «пса­ваць ад­но­сі­ны».

Якія метады могуць спрацаваць?

Прос­та не рэ­агуй­це на сло­вы ма­ні­пу­ля­та­ра, быц­цам не па­чу­лі ці не за­ўва­жы­лі.

Пры­кінь­це­ся, быц­цам не ра­зу­ме­е­це, пра што га­вор­ка.

Пе­ра­вя­дзі­це раз­мо­ву на ін­шую тэ­му.

«Па­га­джа­ю­чы­ся» з пра­па­но­вай ма­ні­пу­ля­та­ра, аба­вяз­ко­ва ска­жы­це, што кан­чат­ко­вае ра­шэн­не пры­мі­це кры­ху паз­ней, што вам не­аб­ход­на па­ду­маць.

За­хоў­вай­це вы­трым­ку, са­ма­ва­ло­дан­не.

Як за­ха­ваць самавалоданне?

- Раз­гляд­ван­не. У вост­рай сі­ту­а­цыі атры­ман­ня не­га­тыў­най ін­фар­ма­цыі не­аб­ход­на скан­цэнт­ра­вац­ца не на тым, што і як ка­жа су­раз­моў­ца, а на тым, што мож­на раз­гля­дзець у яго знеш­нас­ці і на­ва­кол­лі. Ня­хай той, хто іг­рае на на­шых нер­вах, пра­цяг­вае га­ва­рыць. А вы па­він­ны за­па­мі­наць дэ­та­лі, ні­бы­та гэ­та вам не­аб­ход­на для ма­ля­ван­ня кар­ці­ны. Рап­тоў­нае маў­чан­не асла­біць на­пор ма­ні­пу­ля­та­ра.

- Ві­зу­а­лі­за­цыя. На­ша ўяў­лен­не здоль­нае на цуд. Уя­ві­це ма­ні­пу­ля­та­ра ў та­кім ста­не, які вам бы­ло б пры­ем­на су­зі­раць (з кры­ла­мі ма­тыль­ка, на­прык­лад); мож­на змен­шыць рост ча­ла­ве­ка (уя­віць яго лі­лі­пу­там, гно­мам, пру­са­ком); на­даць пэў­ны ка­мізм (да­ма­ля­ваць ва ўяў­лен­ні «ся­мей­ныя» тру­сы або шап­ку-аб­ла­ву­ху); вы­ду­маць сцэ­ну рэ­ван­шу і атры­маць аса­ло­ду ад «помс­ты».

- Поў­ны спа­кой. Заў­сё­ды больш эфек­тыў­на сес­ці і за­ся­ро­дзіц­ца, глы­бо­ка па­ды­хаць, па­піць ва­ды. Толь­кі не мі­ту­сіц­ца.

- За­ха­ван­не паў­зы. Так больш ве­ра­год­на сфар­му­лю­ец­ца па­трэб­ны ад­каз. Мож­на пры­ву­чыць ся­бе ад­каз­ваць толь­кі пас­ля та­го, як да­лі­чыш да 10-ці.

- Не­вер­баль­ныя зна­кі. Вель­мі важ­на са­чыць за тым, што ад­бы­ва­ец­ца з ва­шым це­лам. Пра­мая спі­на, роў­нае ды­хан­не, цвёр­ды по­зірк са­мі па са­бе аба­ра­ня­юць ад ма­ні­пу­ля­та­раў.

Якой мо­жа быць ак­тыў­ная абарона?

Ка­лі ёсць маг­чы­масць не ба­яц­ца кан­флік­ту, мож­на на­нес­ці контр­удар.

Ска­жы­це аб тым, што не па­да­ба­ец­ца. Мож­на за­да­ваць пы­тан­ні «Што ме­на­ві­та вам па­трэб­на?», «Ска­жы­це пра­ма, да ча­го вы мя­не схі­ля­е­це?». Гэ­та ўзмац­няе псі­ха­ла­гіч­ную аба­ро­ну.

Пач­ні­це сваю гуль­ню. Не­аб­ход­на ад­ка­заць ма­ні­пу­ля­та­ру яго ж пры­ёма­мі, па­ка­заць сваю псі­ха­ла­гіч­ную моц. У та­кіх вы­пад­ках мож­на пра­цяг­ваць ма­ні­пу­ля­цыю, але пад сва­ім кант­ро­лем і ў сва­іх ін­та­рэ­сах. Мож­на па­чаць цал­кам сваю ма­ні­пу­ля­цыю.

Ска­жам, ма­ла­зна­ё­мы су­раз­моў­ца пры­мя­няе сло­вы «ко­цік», «мі­лач­ка», «Іга­рок» і г.д. Та­кім чы­нам уста­наў­лі­ва­ец­ца псі­ха­ла­гіч­ная пе­ра­ва­га, ро­біц­ца «пры­бу­до­ва звер­ху». У та­кім вы­пад­ку не­аб­ход­на па­чаць звяр­тац­ца да су­раз­моў­цы па­доб­ным жа чы­нам, па­куль ён не зра­зу­мее, што не змо­жа на­ціс­нуць.

Уні­вер­саль­ныя спо­са­бы аба­ро­ны ад ма­ні­пу­ля­цый

Ву­чы­це­ся га­ва­рыць «не». Інакш вы бы­лі і за­ста­ня­це­ся леп­шай зда­бы­чай для ма­ні­пу­ля­та­раў. Кож­ны мае пра­ва га­ва­рыць «не», кож­ны мае пра­ва ад­маў­ляц­ца. Вы­ма­віць гэ­та сло­ва ра­шу­ча здоль­ны толь­кі той, хто ад­мо­віў­ся ад жа­дан­ня па­да­бац­ца ўсім без вы­клю­чэн­ня. Та­кі на­мер усё роў­на бес­па­спя­хо­вы. Ду­май­це ле­пей пра свае па­трэ­бы.

Вы­трым­лі­вай­це дыс­тан­цыю. Ма­ні­пу­ля­та­ры лёг­ка атрым­лі­ва­юць ін­фар­ма­цыю аб «ах­вя­рах» не та­му, што та­кія ра­зум­ныя, а дзя­ку­ю­чы праз­мер­най да­вер­лі­вас­ці лю­дзей.

Бе­ра­жы­це свае эмо­цыі. Не ідзі­це ад сва­іх па­чуц­цяў ві­ны або аба­вяз­ку. І не ад­каз­вай­це агрэ­сі­яй на агрэ­сію. Га­лоў­нае — па­мя­таць асноў­ную за­да­чу пры­ёмаў ма­ні­пу­ля­ван­ня (ад­цяг­ваць ад улас­ных ін­та­рэ­саў, збі­ваць з тол­ку, атрым­лі­ваць вы­го­ду, вы­ка­рыс­тоў­ва­ю­чы ска­жо­ную рэ­ак­цыю). Каб не апраў­даць ча­кан­ні ма­ні­пу­ля­та­ра, вар­та дак­лад­на і цвёр­да за­хоў­ваць у свя­до­мас­ці свае га­лоў­ныя ін­та­рэ­сы, за­ста­вац­ца на па­зі­цы­ях рэ­аль­нас­ці ва ўспры­няц­ці сва­іх пры­яры­тэ­таў, са­мім са­бой.

Будзь­це не­прад­ка­заль­нымі. Ка­лі ма­ні­пу­ля­тар не мо­жа «пра­лі­чыць» ах­вя­ру, ён не мо­жа і ўплы­ваць на яе. Не­маг­чы­ма атры­маць пе­ра­мо­гу, ка­лі пра­ві­лы гуль­ні па­ста­ян­на мя­ня­юц­ца.

Не хва­лі­це­ся. Па­хваль­ба — леп­шы спо­саб пры­му­сіць ін­шых зайз­дрос­ціць, а для ма­ні­пу­ля­та­ра гэ­та яў­ная дэ­ман­стра­цыя сла­бых ба­коў па­тэн­цый­най ах­вя­ры, ука­зан­не на мі­шэнь уз­дзе­ян­ня. Тыя, хто ве­дае пра гэ­та, свя­до­ма сціп­ла па­вод­зяць ся­бе.

А на­огул га­лоў­ная зброя су­праць ма­ні­пу­ля­цый — мір. Не вар­та ата­ка­ваць пер­шым. Да­стат­ко­ва ў прын­цы­пе даць зра­зу­мець, што ма­ні­пу­ля­тар не да­сяг­не сва­іх мэт.