Вы тут

Гаркаваты смак суніц


«Па­сіў­ным нось­бі­там» бе­ла­рус­кай мо­вы пры­свя­ча­ец­ца

Ся­род лю­бі­мых кніг, якія ванд­ра­ва­лі са мной па ўсіх ін­тэр­на­цкіх па­ко­ях ды здым­ных ква­тэ­рах, ёсць ад­на дзі­ця­чая — Ва­сіль Віт­ка. «Дом, дзе жы­вуць сло­вы». Яе мне амаль двац­цаць га­доў та­му па­да­рыў сам Ці­мох Ва­сіль­е­віч, на­пі­саў­шы на фор­за­цы: «Даб­ра­дзей­цы і руп­лі­ві­цы род­на­га сло­ва». Я та­ды, пом­ню, вель­мі моц­на гэ­тым га­на­ры­ла­ся: вя­до­мы і лю­бі­мы з та­го ча­су, як на­ву­чы­ла­ся чы­таць, пісь­мен­нік ад­ра­са­ваў та­кія сло­вы сту­дэнт­цы... Па­він­на бы­ло прай­сці амаль двац­цаць га­доў, каб прый­шло ра­зу­мен­не: то быў... не, на­ват не вя­лі­кі аванс. Хут­чэй — за­па­вет і па­жа­дан­не са­праўд­на­га даб­ра­дзея і руп­ліў­ца род­най мо­вы, які на схі­ле жыц­ця спа­дзя­ваў­ся і ве­рыў, што зной­дуц­ца ся­род ма­ла­дых яго пас­ля­доў­ні­кі.

Я ка­то­ры раз пе­ра­чыт­ваю тую дзі­ця­чую кні­гу — з за­да­валь­нен­нем і за­хап­лен­нем: кра­мя­ныя род­ныя сло­вы на­ніз­ва­юц­ца на па­цер­кі гу­мар­ных і за­па­мі­наль­ных вер­шаў. А ў аў­тар­скай прад­мо­ве ёсць та­кія рад­кі: «Па абы­хо­джан­ні са сло­вам мы па­зна­ём на­ша­га су­бя­сед­ні­ка — ці­ка­вы гэ­та ча­ла­век, ба­га­ты ду­шою, ад­мет­ны спо­са­бам свай­го мыс­лен­ня ці ўбо­гі, абы­яка­вы і глу­хі да ду­шэў­най чуй­нас­ці ін­шых лю­дзей»... І, шчы­ра ка­жу­чы, не ве­даю, ці ма­гу ся­бе ад­нес­ці без су­мнен­няў да пер­шай ка­тэ­го­рыі. Бо, ка­лі ана­лі­за­ваць стаў­лен­не да род­на­га сло­ва і абы­хо­джан­не з ім (у ма­ім і яшчэ шас­ці­дзе­ся­ці пра­цэн­таў су­ай­чын­ні­каў, якія пад­час апош­ня­га пе­ра­пі­су на­сель­ніц­тва ў 2009 го­дзе на­зва­лі род­най мо­вай бе­ла­рус­кую, выпадку ма­ец­ца на ўва­зе ме­на­ві­та бе­ла­рус­кае сло­ва), кар­ці­на атрым­лі­ва­ец­ца не вель­мі вя­сё­лая. Так, пад­час пе­ра­пі­су мы за­дэк­ла­ра­ва­лі сваё стаў­лен­не да бе­ла­рус­кай мо­вы, на­зваў­шы яе род­най. А што да­лей?

А да­лей мы, у боль­шас­ці сва­ёй, як пра­ві­ла, пе­ра­клю­ча­ем­ся ў леп­шым вы­пад­ку — на дру­гую дзяр­жаў­ную, у гор­шым — на «тра­сян­ку» (да­рэ­чы, апош­няя на­столь­кі ак­тыў­на пры­жы­ва­ец­ца і «раз­мна­жа­ец­ца» ў на­шым гра­мад­стве, што гу­чаць ужо цал­кам сур'­ёз­ныя пра­па­но­вы яе ўза­ко­ніць. Гля­дзіш, пой­дзе так да­лей — і «твой ты­тунь дрань, трап­кай пах­не» ста­не не фра­зай з анек­до­та, а пры­кла­дам з пад­руч­ні­ка).

Ча­му мы так ро­бім? Хтось­ці «вы­са­ка­род­на» пры­кры­ва­ец­ца сло­ва­мі па­эт­кі: маў­ляў, «той, хто лю­біць па­праў­дзе, той ці­ха сло­ва род­нае ў сэр­цы спя­ліць», узяў­шы за асно­ву сло­ва «ці­ха». Хтось­ці мо­вы эле­мен­тар­на са­ро­ме­ец­ца, да­гэ­туль пры­трым­лі­ва­ю­чы­ся стэ­рэа­ты­пу, што яна па­ка­заль­нік «не­су­час­нас­ці», «вяс­ко­вас­ці» (пры­чым у боль­шас­ці сва­ёй гэ­та са­мі вяс­коў­цы ці жы­ха­ры не­вя­лі­кіх рай­цэнт­раў). Хтось­ці ўзво­дзіць гэ­та ў ранг «праб­ле­мы дзяр­жаў­на­га маш­та­бу», ча­кае ад­па­вед­ных ды­рэк­тыў, за­га­даў і г.д., ні­бы для та­го, каб за­га­ва­рыць на род­най мо­ве ў кра­і­не, дзе гэ­тая мо­ва мае за­кон­ны ста­тус дзяр­жаў­най, па­трэб­ны ней­кі за­гад, акра­мя ўлас­на­га сум­лен­ня. А спы­тай­ся ў нас пры ўсім гэ­тым, ці лю­бім мы мо­ву, якую на­зы­ва­ем род­най, ці ве­да­ем яе, амаль кож­ны, не за­дум­ва­ю­чы­ся, ад­ка­жа: «Без­умоў­на!»... Вось та­кія, ша­ноў­ны Ці­мох Ва­сіль­е­віч, з нас сён­ня ня­гег­лыя «даб­ра­дзеі і руп­ліў­цы» атры­ма­лі­ся.

І гэ­та пры тым, што, як сцвяр­джа­юць на­ву­коў­цы-лінг­віс­ты, больш як дзе­вя­нос­та пяць пра­цэн­таў жы­ха­роў Бе­ла­ру­сі «па­сіў­на ва­ло­да­юць» бе­ла­рус­кай мо­вай. Пры­чым га­лоў­нае тут сло­ва «па­сіў­на». Што з гэ­та­га атрым­лі­ва­ец­ца? У ін­тэ­ле­кту­аль­най гуль­ні на бе­ла­рус­кім ка­на­ле пы­тан­ні з воб­лас­ці бе­ла­рус­кай мо­вы (пры­чым пы­тан­ні эле­мен­тар­ныя, кштал­ту «Што та­кое па-бе­ла­рус­ку «шпа­ле­ры»?») атрым­лі­ва­юць пя­ты-шос­ты ўзро­вень скла­да­нас­ці, пры­чым пры на­яў­нас­ці ча­ты­рох ва­ры­ян­таў, адзін з якіх пра­віль­ны, ча­ла­век дзе­сяць у за­ле, а з імі ня­рэд­ка га­лоў­ны іг­рок пад кпі­ны вя­ду­ча­га па­мы­ля­юц­ца. А ў па­тры­я­тыч­ным тэ­ле­ві­зій­ным шоу — ці­ка­вай, па­зна­валь­най пе­ра­да­чы — кон­курс «Род­ная мо­ва» пе­ра­тва­ра­ец­ца час ад ча­су ў неш­та па­доб­нае на эк­за­мен для міг­ран­таў на са­мае спро­шча­нае ве­дан­не мо­вы кра­і­ны, у якой яны збі­ра­юц­ца жыць. Гле­дзя­чы, як на­шы «зор­кі» ра­дас­на пляс­ка­юць у лад­кі і ска­чуць ад ра­дас­ці, ка­лі ўда­ец­ца пра­віль­на пра­дык­та­ваць па лі­та­рах бе­ла­рус­кае сло­ва ці ўспом­ніць, як на­зы­ва­ец­ца па-бе­ла­рус­ку ней­кі прад­мет, не ве­да­еш, смя­яц­ца ра­зам з імі ці пла­каць ад пры­крас­ці.

Як, да­рэ­чы, і ў да­чы­нен­ні да са­мой ся­бе. Улет­ку ка­ля стан­цыі мет­ро ўба­чы­ла, як на біг-бор­дзе мя­ня­лі пла­кат. Па­кры­се з'яў­ля­лі­ся буй­ныя чыр­во­ныя яга­ды і над­піс: «Смак род­най мо­вы. Су­ні­цы». І ад­ра­зу ста­ла хо­ра­ша на ду­шы, бо па­ве­я­ла цёп­лым вет­ры­кам пер­ша­га дня школь­ных ка­ні­кул, ус­пом­ні­ла­ся ад­чу­ван­не цёп­лай рос­най тра­вы пад на­га­мі, пры­мро­іў­ся пяс­ча­ны па­го­рак на ста­рым кур­га­не, увесь у чыр­во­ных кро­пель­ках дух­мя­ных са­лод­кіх ягад, якія мож­на ес­ці цэ­лай жме­няй, збі­ра­ю­чы і вы­сы­па­ю­чы прос­та ў рот. І ўсплы­ла ў па­мя­ці дзі­ця­чая «за­мо­ва», што паў­та­ра­ла заў­сё­ды па да­ро­зе да тых кур­га­ноў: «Су­ніч­кі-су­ніч­кі, гар­ла­чык не­вя­ліч­кі. Сып­це­ся роў­на, та­ды бу­дзе поў­на...» Гэ­тыя пры­ем­ныя дум­кі ды аса­цы­я­цыі пе­ра­біў во­дар са­праўд­ных спе­лых ягад — по­бач з тым біг­бор­дам ка­бе­ты з не­да­лё­кіх ад ста­лі­цы вё­сак пра­да­ва­лі ўсё, што вы­рас­ла на ага­ро­дзе і ў ле­се. «По­чем земляника?» — яно, кля­ну­ся, вы­рва­ла­ся са­мо... Не ха­це­ла­ся, ве­да­е­це, звяр­таць на ся­бе ліш­нюю ўва­гу. А мо­жа, прос­та пад­свя­до­ма ха­це­ла па­ка­заць тым цёт­кам, хто тут больш «га­рад­скі». Дый на­огул не бы­ло та­ко­га за­га­ду ці за­ко­ну, каб па-бе­ла­рус­ку га­ва­рыць...

... Я не ве­даю, якую мо­ву на­зва­ла сва­ёй род­най у пе­ра­піс­ным ліс­це ге­ра­і­ня апош­ня­га тыд­ня Да­ша До­мра­ча­ва, якая па­ло­ву жыц­ця пра­вя­ла ў су­сед­няй кра­і­не. А яно і ня­важ­на. На­шмат важ­ней ін­шае, тое, што ба­чыў увесь свет. Усе тры ра­зы, сто­я­чы на са­май вы­со­кай пры­ступ­цы алім­пій­ска­га п'е­дэс­та­ла, на­ша чэм­пі­ён­ка спя­ва­ла гімн. Вы­раз­на і ўпэў­не­на вы­маў­ля­ю­чы бе­ла­рус­кія сло­вы — ад па­чат­ку да за­вяр­шэн­ня му­зы­кі.

Пы­тан­не на за­сып­ку нам з ва­мі, ша­ноў­ныя па­сіў­ныя нось­бі­ты. Не хва­люй­це­ся, не пра тое, ці маг­лі б вось так — па-бе­ла­рус­ку, пад сот­ня­мі тэ­ле- і фо­та ка­мер, на ўвесь свет. Гэ­та бу­дзе, на­пэў­на, за­над­та. Та­му да­вай­це, толь­кі шчы­ра, ад­ка­жам на пра­сцей­шае: ці мно­гія з нас ве­да­юць сло­вы род­на­га гім­на, які, вя­до­ма ж, на род­най мо­ве?...

Ці мы, як ка­заў ге­рой сла­ву­та­га філь­ма, мо­ву лю­бім «у глы­бі­ні ду­шы, дзесь­ці вель­мі глы­бо­ка»...

Так глы­бо­ка, што ўспом­нім аб гэ­тай лю­бо­ві толь­кі пад­час на­ступ­на­га пе­ра­пі­су?..

Але­на ЛЯЎ­КО­ВІЧ

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.