Калі ў адным з нарвежскіх універсітэтаў адміністрацыя паспрабавала закрыць праграму «Антрапалогія», студэнцкі парламент універсітэта, вывучыўшы меркаванні ўсіх зацікаўленых бакоў, змог адмяніць непапулярнае рашэнне адміністрацыі. У прынцыпе, у тым, што студэнты актыўна адстойваюць сваю пазіцыю, няма нічога дзіўнага для еўрапейскіх краін, дзе студэнцкае самакіраванне стала эфектыўным механізмам абароны інтарэсаў студэнтаў. Дзякуючы студэнцкаму самакіраванню адміністрацыя разгружаецца ад вялікай колькасці пытанняў, вырашэнне якіх бяруць на сzбе студэнты. Да таго ж інфармацыю аб праблемах, што хвалююць студэнтаў, кіраўніцтва атрымлівае з самых першых рук.
30-5
У беларускіх ВНУ першыя арганізацыі студэнцкага самакіравання пачалі з'яўляцца яшчэ напрыканцы 1980‑х гадоў — «для дэмакратызацыі вышэйшай адукацыі СССР». Цяпер структуры студэнцкага самакіравання створаны практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах, аднак ці стала студэнцкае самакіраванне рэальнай сілай, з якой лічыцца і да якой прыслухоўваецца ўніверсітэцкая адміністрацыя?
Заканадаўчыя прабелы
Сістэма органаў студэнцкага самакіравання ў беларускіх ВНУ адрозніваецца і па структуры, і па паўнамоцтвах. Даволі папулярнай мадэллю з'яўляюцца студсаветы. Напрыклад, студэнцкі савет Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта складаецца з двух узроўняў прадстаўніцтва — факультэцкага і ўніверсітэцкага. Студсавет дзейнічае таксама і ў Беларускім дзяржаўным эканамічным універсітэце, аднак там універсітэцкі ўзровень прадстаўлены ў выглядзе своеасаблівай Каардынацыйнай рады кіраўнікоў факультэцкіх арганізацый. Студэнцкі рэктарат/дэканат дзейнічае ў Гродзенскім дзяржаўным універсітэце. У Бедзярж-
універсітэце дзейнічаюць Студэнцкі саюз БДУ (адзіны ў Беларусі орган студэнцкага самакіравання са статусам юрыдычнай асобы), студэнцкі савет па якасці адукацыі, саветы старастаў і г. д.
У 2012–2013 гадах студэнцкімі актывістамі было створана Братэрства арганізатараў студэнцкага самакіравання, якое аб'яднала лідараў студэнцкага самакіравання з большасці ВНУ. Ад
ным з яго заснавальнікаў і першым кіраўніком стаў выпускнік юрыдычнага факультэта і аспірантуры БДУ Сяргей ВАРАНКЕВІЧ, эксперт у пытаннях студэнцкага самакіравання.
— Адна з задач асацыяцыі заключаецца ў рэфармаванні і развіцці ў краіне студэнцкага самакіравання. Сёння арганізацыі студэнцкага самакіравання не маюць статусу юрыдычнай асобы (выключэнне складае толькі Студэнцкі саюз БДУ), а значыць, у прававым плане яны залежаць ад адміністрацыі ўніверсітэта, — тлумачыць Сяргей Варанкевіч. — Увогуле, Кодэкс аб адукацыі змяшчае недастаткова канкрэтныя фармулёўкі, якія датычацца правоў студэнтаў на іх удзел у кіраванні сваёй ВНУ, і абмяжоўвае дзеянні студэнтаў у параўнанні з нормамі ранейшага Закона «Аб вышэйшай адукацыі».
Так, закон «Аб вышэйшай адукацыі» абвяшчаў удзел студэнтаў у кіраванні вышэйшай навучальнай установай у парадку, вызначаным заканадаўствам Рэспублікі Беларусь і статутам вышэйшай навучальнай установы; стварэнне і выбранне органаў студэнцкага самакіравання, аб'яднанне ў прафесійныя саюзы, моладзевыя і іншыя грамадскія аб'яднанні, дзейнасць якіх не супярэчыць заканадаўству Рэспублікі Беларусь.
Кодэкс аб адукацыі, у сваю чаргу, дазваляе студэнтам удзел у кіраванні ўстановай адукацыі і ўдзел у прафесійных саюзах, моладзевых і іншых грамадскіх аб'яднаннях, дзейнасць якіх не супярэчыць заканадаўству.
— Калі ўважліва параўнаць фармулёўкі, цяпер студэнтам дадзена права не аб'ядноўвацца ў моладзевыя і грамадскія арганізацыі, а толькі ўдзельнічаць у іх, — падкрэслівае Сяргей Варанкевіч. — Другім паказальным момантам звужэння прававых магчымасцяў для стварэння і функцыянавання арганізацый студэнцкага самакіравання ва ўніверсітэтах з'яўляецца поўнае знікненне з Кодэкса такога паняцця, як «студэнцкае самакіраванне». Права студэнтаў на кіраванне вышэйшымі навучальнымі ўстановамі ў дзейным заканадаўстве не ўрэгулявана, а такі механізм, як студэнцкае самакіраванне, і ўвогуле не прапісаны. З‑за адсутнасці прадстаўніцкіх функцый студэнцкае самакіраванне фактычна бяспраўнае ў вырашэнні пытанняў, якія тычацца студэнтаў.
Фінансавая залежнасць
Згодна з Кодэксам, саветы ВНУ — асноўныя органы самакіравання ўстаноў вышэйшай адукацыі. Аднак у беларускіх ВНУ на саветы не ўскладзены той шырокі спектр пытанняў самакіравання, якія вырашаюцца саветамі еўрапейскіх універсітэтаў. Саветы беларускіх універсітэтаў не ўдзельнічаюць у кіраванні ўніверсітэтам, а толькі з'яўляюцца калегіяльным дарадчым органам, саветы не ўпаўнаважаны прымаць канчатковыя рашэнні па пытаннях вучэбнай, вучэбна-метадычнай, навукова-даследчай, інфармацыйнай работы, не вырашаюць ніякіх фінансавых пытанняў і г. д. Згодна з Палажэннем аб Саветах устаноў адукацыі, 25% саставу саветаў павінны складаць прадстаўнікі навучэнцаў. Вось толькі на практыцы гэта патрабаванне не выконваецца… І, паколькі студэнты пазбаўлены магчымасці ўдзельнічаць у выпрацоўцы рашэнняў, яны не могуць спыніць наступ на свае інтарэсы на стадыі, калі гэта зрабіць прасцей за ўсё…
Што да фінансавай незалежнасці органаў студэнцкага самакіравання, то яна таксама нідзе не занатавана. Для прыкладу, ва ўкраінскіх ВНУ фінансавай асновай студэнцкага самакіравання з'яўляюцца сродкі ў памеры не менш як 0,5 працэнта ад сродкаў спецыяльнага фонду ВНУ.
У Літве органы студэнцкага самакіравання фінансуюцца з бюджэтаў універсітэтаў, паколькі, згодна з законам аб адукацыі і навуцы, універсітэты абавязаны іх падтрымліваць. Дадатковымі крыніцамі фінансавання з'яўляюцца сродкі, выручаныя ад выдачы студэнцкіх білетаў, рэкламы, арганізацыі мерапрыемстваў, гранты, ахвяраванні і спонсарская падтрымка.
— Паколькі ў Беларусі органы студэнцкага самакіравання не валодаюць статусам юрыдычнай асобы, яны пазбаўлены магчымасці прыцягнення спонсарскай дапамогі, атрымання ахвяраванняў і ўзносаў, а таксама паступленняў ад праведзеных мерапрыемстваў. А фінансавая залежнасць абумоўлівае залежнасць арганізацыйную: фактычна органы студэнцкага самакіравання фінансава залежныя ад адміністрацый і дзяржаўных грамадскіх арганізацый, што, безумоўна, з'яўляецца іх слабым бокам, — разважае Сяргей Варанкевіч.
Цяжкая ноша лідара
Цяпер што датычыцца лідарскага патэнцыялу органаў студэнцкага самакіравання. Як правіла, у студэнцкія саветы выбіраюцца студэнты 2–3 курсаў, і іх актыўнасць доўжыцца да выпускнога курса, калі на першы план выходзяць «дарослыя» клопаты аб размеркаванні, працаўладкаванні, жыллі, сям'і і гэтак далей. Такім чынам, сярэдні перыяд актыўнай работы ў студэнцкім самакіраванні складае 2–3 гады, гэта значыць, што перыяд ратацыі вельмі кароткі. Ускладняе праблему і пераход большасці спецыяльнасцяў з гэтага навучальнага года на чатырохгадовы тэрмін навучання.
— Лідары, якія толькі асвоіліся на пасадах старшыняў студсаветаў і праф-
бюро, наладзілі работу гэтых органаў, сабралі каманду аднадумцаў, пакідаюць свае пасады і «забіраюць» свае веды і досвед, — канстатуе Сяргей Варанкевіч. — Мала каму ўдаецца падрыхтаваць новае пакаленне лідараў і забяспечыць такім чынам пераемнасць. А навабранцы амаль нічога не ведаюць ні аб прынцыпах работы органаў студэнцкага самакіравання, ні аб іх задачах. Ім цяжка даюцца перамовы з адміністрацыяй ВНУ і факультэтаў. Змястоўная частка прапаноў прадстаўнікоў студэнцкага самакіравання таксама «кульгае». Яны абыходзяць бокам большасць «прыземленых» студэнцкіх праблем: працаўладкаванне, самарэалізацыю, бытавыя пытанні. Многія з актывістаў апраўдваюцца тым, што ў іх няма рэсурсаў на рэалізацыю праектаў у гэтых сферах…
Паколькі ў бліжэйшы час у дзейны Кодэкс аб адукацыі будуць уносіцца дапаўненні і карэкціроўкі, актывісты студэнцкага самакіравання сфармулявалі свае прапановы:
1. Унесці ў Кодэкс дапаўненне аб тым, што студэнцкае самакіраванне з'яўляецца прадстаўніком студэнтаў у працэсе кіравання ўстановай вышэйшай адукацыі, а таксама норму аб удзеле прадстаўнікоў студэнцкага самакіравання ва ўсіх органах, чые рашэнні закранаюць правы і інтарэсы навучэнцаў.
2. Замацаваць у Кодэксе аб адукацыі прынцып аўтаноміі студэнцкага самакіравання.
3. Унесці ў Кодэкс дапаўненне аб праве органаў студэнцкага самакіравання набыць статус юрыдычнай асобы — студэнцкага грамадскага аб'яднання, якое самастойна адказвае за сваю дзейнасць.
4. Унесці ў Кодэкс аб адукацыі дапаўненне аб выдзяленні на фінансаванне студэнцкага самакіравання пэўнай долі ад бюджэту ВНУ. Прапануецца выдаткоўваць 1 працэнт ад гадавога бюджэту ўстановы вышэйшай адукацыі.
5. Занатаваць у Кодэксе дакладную структуру органаў студэнцкага самакіравання.
6. Занатаваць правы і абавязкі ўдзельнікаў студэнцкага самакіравання.
— У нас з'явілася магчымасць запоўніць прабелы ў заканадаўстве, і мы спадзяёмся, што нашы ініцыятывы знойдуць падтрымку. Да таго ж слабасць студэнцкага самакіравання перашкаджае далучэнню Беларусі да Балонскага працэсу, — падсумаваў Сяргей Варанкевіч.
Надзея НІКАЛАЕВА.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».