ВОСЕНЬ у Козліках

У самых нетрах Налібоцкай пушчы, дзе сыходзяцца межы Валожынскага, Стаўбцоўскага і Іўеўскага раёнаў, засталося некалькі хутароў — Еськава, Стаськава, Козлікі... Калі я блукаў у мясцінах найбольшай канцэнтрацыі аленяў gflчас гону, дарога вывела на адну з гэтых, як некалі казалі, аднаасобных гаспадарак. Знянацку рассунуўся лясны гушчар, і на паляне намаляваліся сялянскія пабудовы — хата, хлеў, пуня, загародкі для свойскай жывёлы, студня. За гаспадарскім пляцам клін поля — сенакос і пчальнік. Паўз сцяну лесу некуды цягнецца чарада электрычных слупоў. Пра тое, што хутар жывы, зразумеў яшчэ на падыходзе: рэхам адбіваўся гучны брэх, палахліва гагаталі гусі. Спрадвечнай цішыні, якая панавала яшчэ некалькі імгненняў таму, не было і следу. Застацца незаўважаным ужо не выпадала. З-за абуджанага падворка на ганку хаты з'явілася постаць мужчыны сталага веку, за ёю з цёмнага праёму дзвярэй з цікавасцю выглядаў жаночы твар.

— Мы чакаем аўтакраму і вырашылі, што гэта яна якраз і пад'ехала, — кажа гаспадар. — Раз на тыдзень, па панядзелках, да нас прывозяць свежыя прадукты. Бывае, што рэйс пераносіцца на наступны дзень: з Івянца дасюль добрых дваццаць кіламетраў.
Майму з'яўленню Сігізмунд і Соф'я Солтаны нібыта і не здзівіліся, маўляў, сюды нярэдка завітваюць знаёмыя і незнаёмцы — паляўнічыя, грыбнікі, гаспадары суседніх хутароў, дочкі з Мінска і Івянца, унукі, праўнукі. Сапраўды, толькі на першы погляд жыццё на лясной паляне здаецца пустэльніцкім, схаваным ад людскіх вачэй.

У тую вераснёвую раніцу зрабіць удалыя здымкі аленяў мне не пашанцавала. А з надыходам дня асцярожныя жывёлы зусім перасталі адгукацца і стаіліся ў лясных гушчарах. Пачуўшы пра маё захапленне, Сігізмунд паведаміў, што яшчэ а восьмай раніцы акурат за яго хатай моцна раўлі два алені. Я пашкадаваў, што не апынуўся тут дзвюма гадзінамі раней.

— Я ў грыбы выправіўся, а яны як затрубілі! Відаць, дужыя алені былі, — зазначыў гаспадар.
Развітваючыся, я не мог не запытацца пра паходжанне назвы хутара, пра тое, як даўно ён існуе і чаму гаспадары аддалі перавагу не люднай вясковай вуліцы, а самотнаму жыццю ў лесе. І з непрацяглай размовы даведаўся, што яшчэ перад вайною ў гэтай частцы Налібокаў (гэтак называюць пушчу) было каля сямідзесяці хутароў і фальваркаў.
— Адкуль пайшла назва хутара, мы дакладна не ведаем, хутчэй за ўсё, яна ад назвы ўрочышча. Мо старэйшыя і ведалі, але іх пабілі ў вайну.

У час вайны пушча была партызанскай зонай. У выніку дзвюх карных аперацый большасць лясных гаспадарак эсэсаўцы спалілі, а жыхароў (72 чалавекі) каго закатавалі, каго спалілі жыўцом, а многіх вывезлі ў Германію, і яны сюды больш не вярнуліся. Не вярнуліся з Нямеччыны і бацькі Соф'і.
Пачуўшы гэтую гісторыю, падумаў, што баба Зося якраз з тых апошніх сведак трагічных падзей на нашай зямлі, пра якія мы расказваем у звяздоўскай рубрыцы «Вогненныя вёскі». Варта было б зноў вярнуцца сюды яшчэ раз і падрабязна распытаць жанчыну пра ўбачанае і перажытае ёю. І пра тое, як наладжвалася пасляваеннае пушчанскае жыццё.

— Пасля вайны ў час паляванняў я часта блукаў сярод колішніх хутароў, — распавядае Сігізмунд. — Мясціны падабаліся. Закрадвалася думка пасяліцца ў лесе, бліжэй да прыроды. Аднойчы ўбачыў пусты пляц ад колішняй гаспадаркі, зацікавіўся, каму ён належыць. Даведаўся, што на суседнім хутары жыве дачка колішніх гаспадароў Соф'я Фарботка. Пазнаёміліся, а пазней і пабраліся шлюбам. Спачатку пабудавалі часовую хатку, а ў 1960-м паставілі вось гэты дом.

У лесе маладому гаспадару знайшлася і адпаведная праца — ахова калгаснага лесу і вартаванне статка буйной рагатай жывёлы, якую прыганялі сюды на лета. Але галоўнае, што ён меў магчымасць быць пры любімай справе — паляванні. Гаспадар прыгадвае: «Раней жывёлы было значна больш, чым цяпер, за сезон на дзяржаўны заказ адстрэльвалі па 25 ласёў».

Яшчэ на падыходзе да Козлікаў злева ад сцежкі прыкмеціў крыж, абнесены агароджаю. Магіла ці проста стаўны крыж? Подпісу на шыльдачцы ніякага. Таямніцу прыадкрыла баба Зося: «Тут пахаваны мае старэйшыя сястра Вераніка і брат Часлаў. Загінулі 6 студзеня 1944 года ад партызанскіх куль, іх, нібыта, палічылі за шпіёнаў. З-за вайны шмат якой неразбярыхі было».

Адчувалася, што гаспадарам не хацелася варушыць мінулае перад нечаканым госцем. Я не стаў настойваць на падрабязнасцях даўняй трагедыі і быў удзячны за тое, пра што даведаўся. Палова восені яшчэ наперадзе, і мяне цешыць надзея, што гэтая сустрэча сапраўды не апошняя.

Анатоль КЛЯШЧУК. Фота аўтара.

Валожынскі раён.