"Месцазнаходжанне" ўстаноўлена!

Героі твораў Уладзіміра Акулава вызначаюцца са стагоддзем, у якім існуюць

Музей сучаснага выяўленчага мастацтва працягвае знаёміць з прадстаўнікамі беларускага авангарду 1980—1990‑х гадоў. Асоба жніўня — Уладзімір Акулаў: яго выстава знаходзіцца ў Вялікай зале музея. Але калі ідзеш міма музея, бачыш плакат, то пачынаеш думаць: нешта знаёмае… Але што?..

Па-першае, адказ знойдзе той, хто памятае час, калі ў беларускім мастацтве раптам аказалася шмат усяго такога, чаго дагэтуль не паказвалі на выставах: і не тое, і не так адлюстравана. Але мастацтва авангарду, якога нібыта і не існавала, насамрэч жыло ў сваім асяродку, па нейкіх сваіх правілах, усталёўвала свае крытэрыі ды меркі, што можа называцца добрым творам. Акулаў з таго часу. І застаецца пры сваіх крытэрыях. Гэта пачынаеш разумець, калі цябе сустракае першы ж твор, а потым прыглядаешся, учытваешся ў назвы, глядзіш дату… Усе творы на выставе 2012—2013 гадоў. Новыя. Але калі глядзіш іх, ёсць адчуванне, што той дзіўны час (прынамсі, нейкі яго дух) для яго працягваецца. Ці мастак застаецца верным таму авангарду, нягледзячы на тое, што новае стагоддзе прынесла ў жыццё нейкія свае тэмы, ідэі, думкі пра людзей і свет.

І тут, па-другое, думаеш аб тым, што якое б ні было стагоддзе — гэта найперш Беларусь. А яна, як ні дзіўна, можа быць па-за часам. Ці не, не так: яна жыве па сваім гадзінніку, дзе час — катэгорыя вельмі ўмоўная, хоць мяняюцца дні, даты, гады, яе людзі, яе свет. І нават рэчаіснасць — усё такая ж не падобная да арыгіналу, калі карыстацца меркамі вельмі жывога і дагэтуль распаўсюджанага ў нас рэалізму, — у Акулава да болю пазнавальная. Можа быць, таму, што ён адлюстроўвае беларускую рэчаіснасць знутры: сам мастак нарадзіўся ў Баранавічах, а цяпер жыве ў Слуцку. Таму пазнаеш, адкуль у яго гэты вобраз: "Дача на дачы, хата на хаце". Пазнаеш "Горад на ўзбочыне". Разумееш, для чаго створаны — "Царом і прасталюдзінам". І верыш у наш асаблівы "Вялікдзень", які дае магчымасць уваскрэсення… Уваскрэсення для ўсіх, і для герояў з дзіўнымі тварамі, якія родам з жудаснага, багатага на трагедыі ХХ стагоддзя, герояў, якія ўсё яшчэ не вераць, што жывуць у ХХІ, не могуць паверыць у тое, што яны ж самі вызначаюць, якім будзе яго аблічча. Можа, там у некаторых з іх збянтэжана-спалоханыя твары, ці, наадварот, — упарта-ўпэўненыя, што ў жыцці ўсё так, як трэба. Але глядзіш — і верыш у сапраўднасць гэтых герояў. Верыш у сапраўднасць — таму што глядзіш збоку на… той свет, дзе ёсць і ты сам. Пры тым, што не хочаш верыць, што такім ён павінен быць у гэтым часе. І сапраўды, шукаеш для герояў магчымасць існаваць далей.

Аўтар, напэўна, таксама шукае. Паглядзеўшы на яго людзей і на іх асяродак, спачатку думаеш: вось толькі ў такой манеры і разважаць пра іх, у такіх фарбах. Але нават сярод змрочных адценняў прарываецца колер і нараджаюцца думкі. Узгадваюцца словы. Напрыклад, аўтар звяртаецца ў адным творы да Феафана Затворніка: "Цяпер вы бліжэй да ўратаваных, чым тады, калі паверылі"… Сур'ёзныя словы спачатку здаюцца нібыта з іншага свету — не нашага. З таго, дзе гэты асобны свет стасуецца зСусветам, з ісцінай і справядлівасцю, з вечнай праўдай і нязгасным святлом. З тым, што можна лічыць паралельнай рэчаіснасцю, якая існуе побач з нашай. І дзе ж тады яе знайсці, каб выразней загучалі гэтыя ісціны? Адказ таксама ёсць: гэтая паралельная рэчаіснасць насамрэч унутры нашай, таму яе так цяжка намацаць, голас, які ідзе знутры, прасцей заглушыць, а вечнае святло абвясціць міфам. Усё можна зрабіць з чалавекам, з яго свядомасцю. Усё, пакуль ад болю і пакут не прарвецца ў ім гэтая паралельная рэальнасць, нагадваючы, што ён носіць у сабе сусвет, і таму няма чаго баяцца. Няма чаго баяцца сябе. Няма чаго баяцца іншых. Няма чаго думаць, што яны моцныя. Няма чаго баяцца быць моцным. Міналі стагоддзі ў чалавечай гісторыі, кожнае знаходзіла магчымасць давесці гэта людзям.

Некаторыя зразумелі. І даказваюць сваю творчую тэарэму: магчыма быць сабой, магчыма быць верным ідэалам аднойчы абранага мастацтва. Як Уладзімір Акулаў, які, не здраджваючы сабе, застаецца авангардыстам не толькі ў сваёй манеры бачыць і адлюстроўваць свет, ён яшчэ захоўвае той дух творчасці, якая выбухнула 30 гадоў таму і вяла дыялог з чалавекам, правакуючы яго на тое, каб выцягнуць з сябе паралельную рэчаіснасць, напоўненую жыццём, святлом, думкамі.

Гэта трэцяе, што падалося знаёмым з 80‑х гадоў мінулага стагоддзя, калі мастацтва стварала глебу для дыскусій пра тое, як і дзе мы жывём, а таксама дзеля чаго. І хоць кажуць, што час для мастацтва цяпер іншы і кожны творца вядзе развагі перш за ўсё сам з сабою, але ёсць такое адчуванне, што гэтая выстава стварылася не толькі, каб прадставіць творцу Уладзіміра Акулава і яго новыя жывапісныя працы з калекцыі Андрэя Плясанава і яго асабістай. Такое адчуванне, што праз гэтую выставу з намі хацелі пагаварыць.

Дзяўчынка-падлетак "завісла" каля карціны: "Прышпільна… Гэта што, людзі такія?.. А што?!. Людзі такія…"

Ларыса ЦІМОШЫК.